काठमाडौं । अहिलेको समयमा इन्टरनेट अथाह सामग्रीको भण्डार हो । हामीले पढ्ने, हेर्ने, सुन्ने सबैजसो कुरा इन्टरनेटमै छन् ।

हामीले पढ्ने समाचार इन्टरनेटमै उपलब्ध हुन्छ । खोज–अनुसन्धानका निष्कर्ष, इतिहास, कला संस्कृतिसँग जोडिएका विषयदेखि हामीले पाउने ज्ञान र भविष्यलाई निर्धारण गर्ने कयौं कुराहरू इन्टरनेटमै छन् ।

आधुनिक जिवनलाई आकार दिने यस्ता जानकारी रहेका अर्बाैं वेबपेज इन्टरनेटमा छन् ।  यसरी विश्वभर मानिसहरू पुस्तक, फोटो, समाचारजस्ता स्रोतका लागि वेबपेजमा निर्भर भइरहँदा यस्ता कन्टेन्ट भने इन्टरनेटबाट हराउन थालेका छन् ।

एक अमेरिकी थिंक ट्यांक प्यू रिसर्च सेन्टरको अध्ययनले पछिल्लो एक दशकमा इन्टरनेटबाट एक चौथाई सामग्री हराएको देखाएको छ ।  त्यस्ता वेबपेज डिलिट भएका र लिंक हटाइएका कारण कन्टेन्ट हराएको आकलन गरिएको छ ।

उक्त रिसर्चका अनुसार पूराना कन्टेन्टका हकमा हराउने दर उच्च छ ।  सन् २०१३ मा अस्तित्वमा रहेकामध्ये ३८ प्रतिशत कन्टेन्ट अहिले गायव भएका छन् ।  सन् २०२३ मा पहुँचयोग्यमध्ये ८ प्रतिशत कन्टेन्ट गायव भएको रिपोर्टले जनाएको छ ।

प्यू रिसर्च सेन्टरले ‘डिजिटल डिके’ भनेको यो स्थिति सरकारी र समाचार वेबसाइट एवम् विकिपिडियाका रिफरेन्समा राखिएका वेबसाइटमा आधारित छ । अध्ययनले ५४ प्रतिशत विकिपिडियाका पेजमा कम्तिमा एउटा रिफरेन्स लिंक अस्तित्वमा नरहेको पाएको छ । 

हालको एक्समा पोस्ट गरिएका पाँचमध्ये एक पोस्ट एक महिनाभित्र डिलिट हुने, अकाउन्ट नै डिलिट हुने वा सस्पेन्ड भएर नदेखिने गरेको अध्ययनले देखाएको छ । टर्किस एवं अरबिक भाषामा भएका करिब ४० प्रतिशत पोस्ट तीन महिनापछि नदेखिने गरेको जनाइएको छ ।

कसरी गरियो अध्ययन ?

प्यू रिसर्च सेन्टरले यसका लागि कमन क्रल वेबसाइटको अर्काइभबाट दश लाख वेबपेजको नमुना ल्याइएको बताएको छ ।  सन् २०१३ यता हरेक वर्षका करिब ९० हजार वेबपेजहरूको लिंकका आधारमा यो अध्ययन गरिएको सेन्टरले जनाएको छ ।

यसअनुसार सन् २०१३ देखि सन् २०२३ को बीचमा रहेका ती वेबपेजमध्ये २५ प्रतिशत गायब भएको पाइएको हो ।  गायब भएकामा १६ प्रतिशत वेबपेज हाल सञ्चालनमै रहेको वेबसाइटका हुन् भने ९ प्रतिशत वेबपेजको भने मुख्य डोमेन नै सञ्चालनमा छैन ।

कमन स्क्रलमै सन् २०१३ मा सेभ गरिएकामध्ये ३८ प्रतिशत लिंक गायब भएका हुन् । तर सन् २०२१ मै सेभ गरिएका पाँचमध्ये एक लिंक गायब छ ।

यो अध्ययनले इन्टरनेटमा राखिएका सामग्रीहरु भविष्यमा कति समयसम्म रहलान् भन्ने प्रश्न उब्जाएको छ । इन्टरनेट विकास र यो सधैं रहिरहे पनि इन्टरनेटमा भण्डारण हुने सामग्री कति समय रहलान् र ती उपलब्ध नभएमा भविष्यका कस्तो असर पार्ला भन्ने विषयमा यो अध्ययनले बहस सुरु गर्ने देखिएको छ ।

वेबसाइट र वेबेपेजमात्रै नभएर पछिल्लो समय युट्युब, फेसबुक, एक्स, लिंक्डइनदेखि टिकटक र नयाँ आइरहेका माध्यममा निकै धेरै सामग्री स्टोर हुने थालेको छ ।  यी माध्यममा हुने सामग्री पनि सधैंका लागि नरहन सक्छन् ।