रातको शान्त सन्नाटामा एउटा अदृश्य जादु हुन्छ । त्यसले मानव हृदयलाई अद्भुत अनुभूतिमा डुबाउँछ । दिनको कोलाहल, भीडभाड निख्रिएपछि रातको आगमन हुन्छ । त्यसपछि प्रकृति आफ्नै गहिराइमा हराउन थाल्छ । शारीरिक र मानसिक विश्राम लिन्छ ।

साँझ परेपछि सूर्य अस्ताउँछ र आकाशलाई गाढा निलो खास्टोले ओढाउँछ । धर्तीमा एउटा सौम्य शान्ति व्याप्त हुन्छ । यही समय रातले आफ्नो यात्रा आरम्भ गर्छ । त्यसपछि हाम्रा आँखाले हामीलाई देख्न नसक्ने संसारको कल्पनामा पुर्‍याउँछ ।

रातिको समयमा प्रकृति आफ्नै तरिकाले मौन संवाद गर्न थाल्छ । नदीको अविरल प्रवाह रातको सन्नाटामा झन् स्पष्ट सुनिन्छ । सिमसिम पानी पर्न थालेमा त अझ रोमाञ्चक पल फैलिन्छ । परपरका झ्यालबाट आउने मधुर प्रकाशले अँध्यारोमा डुबेका घर, बाटा र बोट–वनस्पतिलाई हल्का उज्यालो दिन्छ । दृश्यहरू अनौठो रङमा देखापर्छन् । वातावरणभरि हावा बिस्तारै डुल्न थाल्छ ।

त्यसो त यस्ता कतिपय रातमा, जीवनका थुप्रै स्मृतिहरू मनको पत्रमा पुनः सजिएर आउँछन् । ती स्मृतिहरू कहिलेकाहीँ मौन गीतजस्तै प्रतीत हुन्छन् । तिनले आफ्नो भाकामा हामीलाई नचाउँछन् । बेग्लै मनोरञ्जनको आनन्दमा पुर्‍याउँछन् ।

यद्यपि, कति रातहरूले मनलाई गहिरो प्रश्नहरूमा लगिदिन्छन् । कतिपय रातहरूले सोधेको भन्दा बढी उत्तर दिएर मनलाई तृप्त पारिदिन्छन् । के रातको यो शून्यता कुनै सन्देश हो ? के यो भौतिक संसारको पल्लापट्टि के छ भन्ने संकेत हो ? 

रातको यो गहिराइ, यसको निस्तब्ध रूप आफैँमा अनगिन्ती कथा बोकेर बसिरहेको छ । रातको शान्ति बाहिरी आवरणमा नभएर यसको अन्तर्यमा रहेको सत्य हो । त्यसले हामीलाई चुपचाप समर्पण र मौनताको पाठ सिकाउँछ ।

कल्पना गरौँ, यदि रातहरू चुपचाप ननिदाइदिने भए कस्तो हुन्थ्यो ? त्यो निराकार आनन्द, त्यो शान्तिको गहिराइ मानवीय हृदयलाई अडिग शान्तिमा बाँधिदिने पो हो कि ! रातको चुपचाप कुनै कर्मकाण्ड होइन । बरु, त्यो भावनाहरूको सरल संवाद हो ।

त्यसैले रातको यो मौनतामा एउटा रहस्यपूर्ण आनन्द लुकेको हुन्छ । त्यसलाई हामीले देख्न सक्यौँ भने हामीमा नयाँ अनुभूति–यात्राको प्रारम्भ हुन थाल्छ ।

यसरी कुनै चिसो रातमा पातहरू हल्लिएर बिस्तारै रोकिन्छन् । त्यसले क्रमशः समयको सुस्केरा लिन थाल्छ । हामीलाई भान हुन्छ कि यस्ता रातहरू केवल निदाएर हाम्रो मनलाई शान्त पारिरहेका छन् । अनि, मन पनि चुपचाप भित्रभित्रै निदाउन चाहन्छ – यस्तै रातहरूको गोप्य पर्खाइमा ।

रातको सन्नाटामा लुकेको एउटा अनकन्टार आकर्षण छ । दिनभरको दौडधुप, हल्ला–खलबल र भीडभाडबाट थाकेको मान्छे घर फर्कन्छ, साँझ सुत्नुपर्छ । त्यतिखेर मात्र सुरु हुन्छ, रातको वास्तविक कथा । 

यद्यपि, म चाहन्छु– रातहरू ननिदाऊन् । उनीहरू चुपचाप टोलाएर बसून् र हामीलाई असंख्य सवालहरूको उत्तर दिएर जाऊन् ।

रातमा लुकेका कुरा मात्र सुनिन सक्छन्, दिनमा भन्न नपाएका कुरा मात्र भन्न सकिन्छ । सोचौँ त, यदि रातहरू चुपचाप ननिदाउने भए हामीले तिनीहरूलाई साथी बनाएर आफ्ना सबै दुःखसुखका कथा–संवाद साझेदारी गर्न सक्थ्यौँ ? मानौँ, यो धराधाममा कुनै अनौठो शक्ति छ, जसले रातलाई जीवन दिन्छ र हामीलाई त्यसको साक्षी बनाउँछ ।

रातहरू खुला किताबजस्तै हुन् । आकाशमा टाँसिएका ताराहरू, चन्द्रमाको न्यानो प्रकाश र आकाशगंगाको अथाह गहिराइ हेर्दै हामी ती अनन्त प्रश्नहरू सोध्न सक्छौँ । त्यसले हामीलाई निरन्तर पर्खिरहेको हुन्छ । 

रातसँगै कहिलेकाहीँ हामी आफ्नै जीवनलाई प्रश्न गर्छौँ, के मैले सही बाटो रोजेँ ? के यो यात्रा सही दिशातर्फ छ ?

मलाई लाग्छ, दिनभर देखावटी मुस्कानले थकित अनुहारहरू रातमा मात्र वास्तविक देखिन्छन् । उनीहरूका अधुरा सपना, अनगिन्ती आशा अनि गुमनाम डरहरूको एउटा छुट्टै संसार हुन्छ । यसलाई कुनै चन्द्रमाले शान्तिपूर्वक सुन्दै सान्त्वना दिइरहेको हुन्छ । सायद रातमा हामी आफ्ना सबै दुःखका पोका खोल्न सक्छौँ । अन्यथा, हामी दिनभर बनावटी हाँस्दै बस्न बाध्य हुन्छौँ ।

रात कतै टाढा सुनसान पहाडमा उभिएको एक्लो रुखजस्तै पनि हुन्छ । त्यो न जाग्छ न मर्छ । बस्, शान्त रहन्छ । उसको शीतल स्पर्शले हाम्रो मनलाई शीतलता दिन्छ । उसको अँध्यारोले आफ्ना कमजोरी र लाजका प्रश्नचिह्नहरूलाई लुकाइदिन्छ । यस्तो लाग्छ, रात मात्र हाम्रो एक सच्चा साथी हो, जसले हाम्रो सम्पूर्ण भोगाइहरू विनाप्रश्न चुपचाप सुनिदिन्छ ।

यदि, रातहरू चुपचाप ननिदाउने भए हामीले धेरै कुरा भन्न पाउँथ्यौँ । हाम्रा सपनाहरूको एउटै उद्देश्य उनीहरूलाई खुलस्त रूपमा रातलाई सुनाउनु पनि हो । हो, रातहरू यस्ता भइदिए हुन्थ्यो कि तिनीहरू नथाकून्, ननिदाऊन् र हामीलाई आफूभित्रका असंख्य संवादहरू बाँड्न प्रेरित गरिरहून् ।

अफसोस, बिहानको उज्यालोले रातलाई बिदा दिन बाध्य बनाउँछ । अनि फेरि हामी आफूभित्रको अन्धकारलाई भुल्छौँ । आगो लगाएर डढेका अहंकारलाई पुनः जगाउँछौँ । यो चुपचाप ननिदाउने रातहरू केवल कल्पनामा मात्रै रहनेछन्, किनकि हाम्रो संसार निरन्तर चलायमान छ, जसलाई विश्राम छैन ।

जुनेली रातको सन्नाटा भनेको प्रकृतिको त्यो यस्तो क्यानभास हो, जसले हामीलाई जीवनका हरेक हलचल र आन्दोलित भावनाबाट अलग गरेर एउटा शान्त विन्दुमा पुर्‍याउँछ । रातको काखमा जब चन्द्रमाले आफ्नो सफा, शीतल ज्योति छरिरहन्छ, तब चारैतिरको संसार कुनै आन्तरिक साधनाको अनुभवजस्तो लाग्छ ।

त्यस्तो रातमा आकाशमा अनगिन्ती तारा टल्किरहेका हुन्छन् । तिनको झिल्काले रातलाई गहिराइभन्दा अझ गहिराइमा पुर्‍याइरहेको अनुभव हुन्छ ।

जुनेली रातको सौन्दर्य वर्णन गर्नै नसकिने खालको हुन्छ । त्यस क्षणमा माटो र हरियो घाँसमा समाहित सुगन्धले एक प्रकारको सुरम्य शान्तिलाई निम्तो दिन्छ । सुनसान वातावरणमा सन्नाटाको संगीत हुन्छ । त्यो शान्त र निस्तब्ध भए तापनि अन्ततः त्यसले मनमा शब्दरहित भावनाहरूलाई उजागर गर्छ । यस्तो अनुभवले प्राचीन रहस्यहरूको स्मरण गराउँछ, जुन हाम्रो चेतनाको कुनै कुनामा बसेका छन् ।

हुन त दिनको उज्यालोमा पनि प्रकृतिले मानिसलाई अचम्ममा पार्ने सौन्दर्य प्रदान गरिरहेको हुन्छ । रातको समयमा चन्द्रमाको मधुर प्रकाशले प्रकृतिलाई कुनै स्वप्निल कथाजस्तो बनाइदिन्छ । न त चराहरूको चिरबिर न त कुकुरहरूको भुकाइ सुनिन्छ, देखिन्छ । मस्तले भातेनिद्रामा निस्लोट सुतिरहेजस्तो आभास हुन्छ ।

मौनताको त्यो अनौठो संगीत वातावरणभरि फैलिरहेको हुन्छ । त्यस समयमा हावाले अलिअलि सुसाउने, रुखहरू हल्काहल्का हल्लिने, अनि पातहरूले सुमधुर स्वरमा आफ्नै किसिमले बोलेको महसुस हुन्छ ।

जुनेली रातमा, मौन र अदृश्य आत्माले भनेको कुरा उसैले मात्र सुन्छ । बाहिरका सबै आवाजहरू शून्य बन्छन् । भित्री भावना र विचारहरू एकएक गर्दै खुलेर आउँछन् । यस्तो लाग्छ कि जुनेली रातको सन्नाटाले हाम्रो जीवनका प्रश्नहरूको उत्तर दिन्छ ।

फलतः रातको चकमन्न अन्धकारमा हामीले खोजेको एकान्त भेटिरहेका हुन्छौँ । त्यो एकान्तमा मायावी ममताका खातहरू दृश्यमान हुन्छन् । तिनले मान्छेका मनहरूलाई संवेदित पार्ने चेष्टा गर्छन् ।

सबै कुरा समयले मिलाउँछ । त्यो सन्नाटाले जीवनका हरेक दुखाइलाई शान्त र सहज बनाइदिन्छ । शीतल उज्यालोले मनलाई एक प्रकारको शान्ति दिन्छ । नपत्याउँदो शक्ति प्रदान गर्छ । त्यसले जिन्दगीमा आएको सबै उतारचढावलाई केही क्षणका लागि भुलाइदिन्छ ।

रातको त्यो सन्नाटा क्रमशः जब बढ्दै जान्छ, तब मनमा एक नयाँ प्रकाशको उज्यालो फैलिन्छ । चन्द्रमाको त्यो सफा प्रकाशले हाम्रो मनको प्रदूषणलाई सफा गर्दै जान्छ । अन्त्यमा हामीलाई नवीकरण गराएर नयाँ सोच–शैलीका साथ आफ्नो कर्ममा रमाउन प्रेरित गर्छ । 

मूलतः रातको सन्नाटाले जीवनका सारा हतारो, चिन्ता र निराशाहरूलाई एक क्षणका लागि बिर्साएर आनन्दको अनुभूति गराउँछ ।

अन्ततः यो रातको सन्नाटा भनेको एक मौन गुरु हो । यसले शब्दविनै शिक्षा दिन्छ । यसले हामीलाई धेरै कुरा नभनी नै सिकाउँछ । जीवनमा कहिलेकाहीँ मौनतामा पनि गहिरो अर्थ लुकेको हुन्छ । शान्ति मात्र होइन, आनन्दको स्रोत पनि यही मौनतामा पाइन्छ ।

तसर्थ, रातहरू चुपचाप ननिदाए हुन्थ्यो । अप्रत्याशित डर र त्रासको आँधीबेहरी नआइदिए हुन्थ्यो । मायाको म्वाइँ खान बरु सुस्तरी नै भए पनि रातको सन्नाटालाई चिर्दै झ्याल खोलेर सुटुक्क आइदिए हुन्थ्यो ।