site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
विचार
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
Sidddhartha Bank Banner AdSidddhartha Bank Banner Ad
संविधानको प्रतिविम्ब र समाजमा यसको प्रभाव

हाम्रो सन्दर्भमा संविधान दिवस मनाउनु लोकतन्त्रको जग बलियो बनाउनु र प्रत्येक नागरिकको अधिकारको सम्मान गर्ने महत्त्वपूर्ण अवसरको उपयोग गर्नु पनि हो । संविधान दिवसले संवैधानिक शासन र यसमा निहित न्याय, समानता तथा स्वतन्त्रताका सिद्धान्तहरू चरितार्थ गर्न भएको संघर्षको सम्झना पनि दिलाउक्छ । यस दिनले संविधान जारी भएदेखिको प्रगतिको सम्झनामात्रै गर्दैन संविधानको मूल्य मान्यतालाई कायम राख्ने, राष्ट्रिय एकतालाई बढावा दिने र लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा सक्रिय सहभागितालाई प्रोत्साहन गर्ने सामूहिक प्रतिबद्धतालाई पनि पुनर्जीवित गर्छ । 

यस दिनमा हामी, हाम्रो संवैधानिक यात्रालाई विहङ्गावलोकन गरेर भावी पुस्तालाई हाम्रो राष्ट्रलाई आकार दिने लोकतान्त्रिक आदर्शको कदर र संरक्षण गर्न प्रेरित गर्छौं । इतिहास र संस्कृतिमा धनी राष्ट्र नेपालले स्थायित्व र समृद्धिको यात्रामा आफूलाई निर्णायक र प्रभावकारीरूपमा खरो उतार्न सकेको छैन । 

धेरै राजनीतिक क्रान्तिहरू र लोकतन्त्र पुनर्स्थापनाका लागि लामो संघर्ष भए पनि अगाडिका बाटाहरू अझै चुनौतीहरूले नै भरिएको छन् । संविधान सभाले संविधान जारी गर्नु एउटा ऐतिहासिक उपलब्धि थियो अनि आशा र लोकतान्त्रिक आदर्शप्रतिको प्रतिबद्धताको प्रतीक पनि थियो । तर, ढिलो विकास र प्रणालीगत समस्याहरूको वास्तविकताले यी लाभहरूलाई ओझेलमा पारिरहेको छ ।

KFC Island Ad
Dabur Nepal
NIC Asia

संविधान सभामार्फत संविधान लेखिएपछि एउटा राजनीतिक आन्दोलनको त पटाक्षेप भएको छ तर नेपालको विकास प्रक्रिया पीडादायीरूपमा सुस्त छ । संविधानले समान अधिकार र अवसरको प्रतिज्ञा गरेको भए पनि विधिको शासन सर्वव्यापी रूपमा कायम गर्न सकिएको छैन । अझै पनि धेरै नागरिक देशको कानुनी ढाँचा र यसको कार्यान्वयनको बीचमा एकदमै भिन्नताको अनुभव गर्न बाध्य छन् । 

सबैलाई समान अवसरको प्रत्याभूति गर्न सकिएको छैन । नातावाद, कृपावाद, भ्रष्टाचार र व्यापकरूपमा राजनीतिक छल कपटले संविधानको अपेक्षाअनुरूप अग्रगतिमा बढ्ने मामिलाहरूलाई थप जटिल बनाएको देखिन्छ । सर्वत्र, सत्ता, शक्ती र राजनीतिको प्रभुत्व हुँदा राज्यका संस्थाहरू उपर जनताको विश्वासलाई बलियो बनाउन सकिएको छैन । त्यसबाट राष्ट्रिय प्रगतिलाई प्रभावकारी बनाउन झनै चुनौती थपिएको छ ।

Royal Enfield Island Ad

समस्याहरू त हरेक ठाउँमा हुन्छन् नै तर नेपालको सन्दर्भमा अहिले सबैभन्दा ठूलो समस्याको रूपमा युवा जनसङ्ख्याको पलायन देखिन्छ । अहिले देशले आफैँ जनशक्ति खोजी रहेको बेलामा नेपाली युवा विदेशमा शैक्षिक र व्यावसायिक अवसर खोजिरहेका छन् । यो 'ब्रेन ड्रेन'ले देशको भावी कार्यशक्तिलाई मात्रै नभई आर्थिक र सामाजिक विकासमा समेत बाधा पुग्ने जनसांख्यिकीय असन्तुलन सिर्जना हुने जोखिमप्रति सरकार र राजनितिक दलहरू अपेक्षकृत सचेत भएको देखिँदैन । यो देशको वर्तमान र भविष्य दुवैको चिन्ताको विषय हो । सम्भावनाको खोजीको नाममा देशका उज्याला दिमागहरू हरेक दिन विदेश पलायन हुँदा नेपालको विकासको दिगोपनमात्रै होइन, देशको नागरिक समाजको जीवन्ततामाथि पनि ठूलो प्रश्न खडा हुने देखिन्छ ।

स्वतन्त्रता सेनानीको रूपमा आफ्नो समृद्ध विरासत भए पनि नेपालका राजनीतिक नेताहरूले आधुनिक शासन र आर्थिक व्यवस्थापनका जटिलताहरूलाई चिरेर समृद्धिको राजमार्ग खन्ने कौशल देखाउन सकेका छैनन् । लोकतन्त्र प्राप्तिका लागि सङ्घर्ष गरेका उनीहरूले समकालीन चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने गरी नेतृत्वमा प्रभावकारी रूपान्तरण गर्ने क्षमता देखाउन चुकेका छन् । दशकौँदेखि सीमित व्यक्तिहरू आलोपालो सत्ता र शक्तिको केन्द्रमा बसी रहँदा जवाफदेहिता फितलो भएको छ भने त्यसले जनातामा निराशा निम्त्याएको छ ।

नयाँ संविधान आएपछि आशाको किरण पलाएको थियो । संविधानलाई समाजवाद उन्मुख भनिएको छ तर आर्थिक योजना र सामाजिक रूपान्तरणले समाजवादको बाटो कतै फेला पारेको देखिँदैन । त्यसैले अहिलेको अवस्था आशा र निराशाको धागोबाट बुनेको नाजुक 'टेपेस्ट्री'जस्तै देखिन्छ । संविधान राष्ट्रको आकांक्षाको प्रमाणका रूपमा खडा भए पनि भ्रष्टाचार, अकुशलता र युवाको पलायनले कार्यान्वयनको बाटो अवरुद्ध बनेको छ । समग्र देशको उज्जवल भविष्य निर्माण गर्न राजनीतिक नेताहरूले यी चुनौतीहरूलाई स्वीकारमात्रै होइन शासनमा विश्वास पुनर्स्थापित गर्न, विधिको शासन कायम गर्न र युवा पुस्ताले आफ्नो योगदानमा सक्षम महसुस गर्ने वातावरण सिर्जना गर्न निर्णायक कदम चाल्नु अनिवार्य छ । 

नेपालले आफ्नो विकासको यात्रा जारी राख्दा, आफ्नो समृद्ध ऐतिहासिक विरासत र प्रगतिशील सुधारको तात्कालिक आवश्यकताबीच कसरी प्रभावकारी कदम चाल्न सक्छ भनेर अहिले विश्वले नेपाललाई हेरिरहेको छ । यसउपर राजनीतिक नेतृत्व सजग एवं जिम्मेवार बन्नैपर्छ ।

अर्को कुरा, प्रभावकारी न्यायपालिका समृद्ध लोकतन्त्रको आधारशीला हो भन्ने व्यवहारमा चरितार्थ हुनुपर्छ । नेपालको संविधानमा न्यायपालिकालाई विधिको शासन कायम गर्न र न्यायमा सबैको पहुँच सुनिश्चित गरिएको भए पनि तर त्यसो हुनसकेको छैन । बिसौँ वर्षदेखि मुद्दाहरू अदालतमा विचराधीन छन् । यसले अन्यायमा परेकाहरूलाई झनै अन्याय भएको छ । कानुनी प्रणालीभित्र दण्डहीनता र भ्रष्टाचारका मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गरेर न्यायपालिकाले जनताको विश्वास पुनर्स्थापित गरेपछि मात्र नागरिकहरूले आफ्नो अधिकारमा सुरक्षित महसुस गर्ने छन् । बलियो कानुनी ढाँचाले व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको संरक्षणका साथै आर्थिक वृद्धिको मार्ग प्रशस्त गर्दै लगानीकर्ताको विश्वास पनि बढाउँछ ।

रोजगारी नै आर्थिक विकास र सामाजिक स्थायित्वको महत्त्वपूर्ण संवाहक हो । नेपालमा उच्च युवा बेरोजगारी दरका कारण रोजगारी सृजनालाई प्रोत्साहन गर्ने नीतिहरूको तत्काल कार्यान्वयन आवश्यकता देखिन्छ । समाजवादउन्मुख भनेको राष्ट्रले रोजगारी अभिवृद्धि गर्न व्यावसायिक तालिम कार्यक्रम, साना तथा मझौला उद्यमहरूको लागि प्रोत्साहन र रोजगारदाताको सुरक्षालाई प्राथमिकता दिएर सरकारले आफ्नो कार्यशक्तिको क्षमतालाई उपयोग गर्नुपर्ने हो । अनिमात्र देशमा गरिबी घटाउन र जीवनस्तरमा सुधार ल्याउन महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सकिन्थ्यो । तर त्यसो हुनसकेको छैन ।

गैरआवासीय नेपालीहरूलाई नागरिकता एवै अन्य कानुनी मामिलामा पक्षपात गरेर देशले विकासको फड्को मार्न सक्दैन भन्नेमा राजनीतिक पार्टीका नेता कार्यकर्ता स्पष्ट हुनसक्नु पर्छ । एकातिर आफ्ना छोराछोरीलाई विदेश जान प्रोत्साहित गर्ने अनि अर्कोतर्फ उनीहरूको कानुनी, आर्थिक एवं राजनीतिक अधिकार प्रत्याभूत गर्ने गैरआवासीय नागरिकको अधिकार संकुचित गर्ने कुरा सुखद होइन । 

जुनसुकै बहानामा विदेशिएका भए पनि नेपाल आमाका सबै सन्तानलाई विनाभेदभाव नेपाल भित्र्याएर उनीहरूको सिप, पुँजी र दक्षतालाई देशको समग्र विकासमा लागाउनु अहिलेको आवश्यकता हो । त्यसो हुन सक्यो भने देश फर्कने जनशक्तिलाई नेपालको कृषी र र पर्यटन विकासमा लगाउन सकिन्थ्यो । 

कृषि र पर्यटन नै नेपालको अर्थतन्त्रमा परिवर्तन ल्याउने अपार सम्भावना भएका दुई क्षेत्र हुन् । कृषि, देशको पहिचान र जनसंख्याको जीविकोपार्जनको एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो । आधुनिक कृषि अभ्यास, दिगो कृषि प्रविधि र राम्रो आपूर्ति शृंखला व्यवस्थापनमा लगानी गरेर नेपालले उत्पादकत्व बढाउन र खाद्य सुरक्षा सुनिश्चित गर्न सक्छ । ऋण र तालिममा पहुँच भएका किसानलाई सहयोग गर्नाले उनीहरूलाई प्रतिस्पर्धी बजारमा फस्टाउन सक्षम बनाउँछ । 

त्यसैगरी, पर्यटनले आर्थिक वृद्धिका प्रशस्त अवसरहरू प्रदान गर्छ । मनमोहक परिदृश्य, समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा र न्यानो आतिथ्यका साथ नेपाल विश्वभरका यात्रुहरूका लागि प्रमुख गन्तव्य बनाउनुपर्छ । जलविद्युत् लगायतका पूर्वाधारमा लगानीका साथ सुरक्षा उपायहरू अभिवृद्धि गरेर मात्र दिगो पर्यटन विकास प्रवर्द्धन हुन सक्छ । त्यसबाट नेपाललाई प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्दै थप पर्यटकहरू आकर्षित गरेर अद्वितीय बनाउन सकिन्छ ।

हरेक वर्ष संविधान दिवसको अवसरमा वक्तव्य जारी गरेर, भाषण गरेर र परेड खेलेरमात्रै संविधानको मर्मअनुरूप देशले विकासको मार्ग पहिल्याउन सक्दैन । नेपाललाई स्थिर र समृद्ध लोकतान्त्रिक राष्ट्र बनाउन कमसेकम उल्लेखित आधारभूत क्षेत्रहरूलाई सम्बोधन गर्नैपर्छ । अनिमात्र नेपालले गरिबीको चक्रलाई तोड्न सक्छ । सबै नागरिक राष्ट्रको विकासमा सहभागी हुन र लाभान्वित हुन सक्छन् । त्यसो भयो भनेमात्र संविधान दिवस मनाउनु सार्थक हुन्छ ।

(गैरआवासीय नेपाली संघ अन्तर्राष्ट्रिय समन्वय समितिका सदस्य )

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज ३, २०८१  २०:३४
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
The British College Banner adThe British College Banner ad
Everest BankEverest Bank
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
सम्पादकीय
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro