हिमाली जिल्ला डोल्पा प्राकृतिक हिसाबमा प्रचुर सम्भावना बोकेको जिल्ला हो । फोक्सुण्डो ताल, त्रिपुरासुन्दरी मन्दिर, जगदुल्ला ताल शे–गुम्बा, कुख्यान फालक ताल, धो तराप, पङ्बोर ताललगायत दर्जनौँ प्रसिद्ध धार्मिक तथा प्राकृतिक पर्यटकीय गन्तव्य डोल्पामै पर्दछन् ।

यसमध्ये एक प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य हो, जगदुल्ला ताल । यो ताल समुद्री सतहबाट चार हजार ७०० मिटर उचाइमा पर्दछ । जगदुल्ला गाउँपालिकाकाको नामकरण पनि यसै तालको नामबाट गरिएको छ ।

पालिकाको प्रमुख बजारका रूपमा रहेको काइगाउँबाट यो तालका लागि यात्रा सुरु हुन्छ । जगदुल्ला नदीको तीरैमा विद्यमान यो ठाउँ यहाँको प्रमुख बजार पनि हो ।

जंगलको तलतिर अवस्थित काइगाउँका धेरैजसो घरहरू रंगीबिरंगी जस्ताले छाइएका छन् । राष्ट्रिय महत्त्वको १०६ मेगावाट क्षमताको निर्माणाधीन जगदुल्ला जलविद्युत् आयोजना काइगाउँनजिकै बन्न लागेको छ ।

भौगोलिक हिसाबमा चिटिक्क जगदुल्ला आर्थिक, सामाजिक तथा पर्यटकीय दृष्टिकोणबाट जिल्लाकै महत्त्वपूर्ण स्थानीय तह पनि हो । त्यति मात्र नभएर आर्थिक सुशासन कायममा पनि कर्णालीकै अब्बल स्थानीय तह घोषित हुँदै आएको छ ।

जगदुल्ला तालका लागि हाम्रो पहिलो दिनको यात्रा त्रिपुराकोट बजारबाट सुरु भयो । सामान्य तयारीका साथ हामी मोटरसाइकलमा बिहानै हिँड्यौँ ।

जगदुल्ला ताल पुग्ने हुटहुटीले एक वर्षदेखि पिरोलिरहेको थियो । जब हामीले यात्रा सुरु गर्‍यौँ, उत्साहसँगै डर पनि थियो । तथापि, हिँडेको डेढ घण्टामै लिकु, मुहुँ, हुम, बन्तडी हुँदै बलांग्रा लेकमा पुगियो ।

यात्राको साथी ‘रेलको बाटो’, ‘नुनको भारी’लगायत चर्चित गीतका कलाकार लक्ष्मण देवकोटा हुनुहुन्थ्यो । बलांग्रा पुगेर कफी पिउँदै एकछिन आराम गर्‍यौँ ।

बेँसीबाट लेक उक्लिएका हामीलाई अलि चिसो लागेको थियो । मध्य डोल्पाको अग्लो स्थानमा पर्ने बलांग्राबाट सुन्दर गाउँबस्ती, हिउँले सेताम्य हिमाल अनि हरिया फाँटहरूमा फुलेका रंगीबिरंगी फूलहरूको समेत अवलोकन गर्न सकिन्छ ।

त्यहाँबाट अगाडि बढ्याैँ । जदुल्लाको टेलिफोन टावरले बाटोभरि नै राम्रो काम गर्ने रहेछ, जसले गर्दा घरमा सम्पर्क गर्न सजिलो भयो ।

तुलधारा, थुमलाग्ना हुँदै बिहान ११ बजे काइगाउँ पुगियो । बलांग्रादेखि काइगाउँसम्मको मोटरबाटो कच्ची भए पनि समग्रमा राम्रो नै थियो । कुनै बेला त्रिपुराकोटबाट दुई दिनमा पुगिने काइगाउँको यात्रा अहिले मोटरसाइकलबाट दुई घण्टामा छोट्टिएको छ ।

हामी प्रकृतिसँग रमाउँदै, आँखा र क्यामेरामा फोटो अनि भिडियो कैद गर्दै चार घण्टामा काइगाउँ पुग्यौँ । छिटो हाँक्न सक्ने त दुई घण्टामै त्रिपुराकोटदेखि काइगाउँ पुग्न सक्ने रहेछन् ।

पहिलोपटक जगदुल्ला ताल जाँदै थियौँ । स्थानीय एकजना साथी सँगै लैजानु नै पर्छ भन्ने थियो । त्यही भएर गाउँपालिकाका अध्यक्ष नारासिं रोकायलाई एकजना साथी बनाइदिन अनुरोध गरेका थियौँ ।

काइगाउँ पुगिसेकपछि साइकलयात्री भाष्कर बस्नेत भाइलाई फोन लगायौँ । भाइले जगदुल्ला जलविद्युत् आयोजनाको कार्यालयमा आउन भने । हामी कार्यालयमा पुगेपछि पब्लिक रिलेसन अफिसर तथा वातावरणविज्ञ मनीष न्यौपानेसित भेट भयो ।

भेटघाटपछि गफ गर्दै खाना खाइयो । काइगाउँमा खानबस्नका लागि राम्रा होटेलहरू पनि रहेछन् । जगदुल्ला ताल यसअघि नै धेरैपटक छिचोलिसकेका भाष्करलाई पनि सँगै लैजाने अघिकै योजना थियो ।

भाष्कर आयोजनामै जागिरे भएकाले व्यस्तताका कारण जान मानेनन् । वास्तवमा भाष्करले सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट्याएका तस्बिरले नै जगदुल्ला ताल पुग्ने जोस पलाएको थियो ।

उता, गाउँपालिकाका अध्यक्ष नारासिं रोकायसँग पनि समन्वय भइरहेको थियो । एकजना जनप्रतिनिधि नै साथी लैजाने कुरा भएको पनि हो, तर हामी ढिला गरी काइगाउँ पुगेकाले वडाध्यक्षहरू काममा निस्किइसकेका रहेछन् ।

हामीलाई न बाटो न त यतातिरका लागि कस्तो तयारी गर्नुपर्छ भन्ने नै थाहा थियो । थियो त खाली जगदुल्ला पुग्ने बलियो आत्मविश्वास मात्र ।

जगदुल्ला आउनुभन्दा केही दिनअघि शे फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्जका रेन्जर रामु केसी सरले ‘जगदुल्ला ताल जाँदा समस्या परे तोइजुम पोस्टमा भएको हाम्रो टोलीले समन्वय गर्छ, हामी फोन गरिदिन्छौँ’ भन्नुभएको थियो ।

सोही आसले काइगाउँबाटै पोस्टमा फोन हानियो । आफ्नो परिचय खुलाउँदै मैले ‘पहिलोपटक जगदुल्ला ताल जाँदै छौँ, सँगै जानुपर्‍यो’ भनेँ ।

मेरो कुरा सुनेर उहाँले ‘आउनुस्, सल्लाह गरौँला’ भन्नुभयो । सुनेर एक किसिमको आशा पलायो । एकजना वडाध्यक्ष तालनजिकै रहेको र उनले पनि गाइड गर्ने खबर पायौँ ।

हामी थप खुसी भयौँ । यति गर्दागर्दै १२ बजिसकेको थियो । त्यहाँबाट बिदा मागेर मोटरसाइकलमा हुरिकोट हिँड्यौँ । सडक त्यहाँसम्म मात्रै थियो । अब भने पैदल हिँड्नुपर्थ्यो ।

गाउँमा मोटरसाइकल राखेर मध्याह्नको १२ बजे हाम्रो यात्रा सुरु भयो । हिँड्नै लाग्दा बेजोडले पानी पर्न थाल्यो । हामीलाई एकैदिनमा जगदुल्ला पुगेर भोलिपल्ट ताल हेरेर काइगाउँ फर्कन सकिने बताइएको थियो । गलत जानकारी पो पाइएको रहेछ !

आधा घण्टामा तोइजुम पोस्ट पुग्न सकिन्छ भनेको त दुई घण्टा लाग्यो । तब सोच्याैँ, जगदुल्ला ताल त धेरै टाढा रहेछ । तर, हिम्मत हारेनाैँ ।

पानी निरन्तर परिरहेको थियो । लगाएका कपडा निथ्रुक्क भिजेको थियो । तथापि, प्रकृतिसँग रमाउँदै हामी तोइजुम पुग्यौँ । हाम्रो अवस्था देखेर निकुञ्जका सरले आगो बाल्नुभयो । तातो चियाको व्यवस्था गर्नुभयो । केही राहतको अनुभूति भयो ।

भिजेका कपडा फेरौँ भन्दा झोलाका कपडा पनि भिजिसकेको रहेछ । चिसै कपडा फेरेर अगाडिको यात्रा सुरु भयो । अब भने हामीसँग पोस्टका एकजना वरिष्ठ सर पनि हुनुभयो । हामी पनि ढुक्क भयौँ ।

उहाँ धेरैपटक ताल पुगिसक्नुभएको रहेछ । बाटोको पीरबाहेक अब कुनै पीर थिएन । पानी भने रोकिएको थिएन । अब हाम्रो यात्रा २ बजेतिर सुरु भयो ।

त्यस दिनको योजना माथिल्लो डंसिले पुग्ने थियो । त्यहीअनुसार यात्राको गति पनि बढाइएको थियो । घना जंगलको बाटो, अनि तलतिर जगदुल्ला नदी सुसाइरहेको थियो । लाग्थ्यो, नदीले जगदुल्लाको सुन्दरता बयान गरिरहेको छ ।

यहाँ पुग्न कस्सिने हामीलाई सुसाइबाटै स्वागत गरिरहेको अनुभूति भयो । आसपासको सुन्दरताले मनमा जोस भरेको थियो ।

तोइजुमबाट हिँडेको दुई घण्टापछि साथी लक्ष्मणलाई भोक लागेछ, ‘आराम गरेर केही खाऊँ’ भन्नुभयो । खोला किनारमा आराम गर्दै बिस्कुट खाइयो ।

बिस्कुट र केही प्याकेट चाउचाउ पनि थियो । हिँड्दै र खाँदै गरेपछि त्यो पनि सकियो ।

त्यसपछि हामी भिज्दैभिज्दै मुस्किलले तल्लो डंसिले पुग्यौँ । ५ बजिसकेको थियो । बास बसौँ त नि भन्दा त्यहाँ कुनै भेडीगोठ थिएनन् । माथिल्लो डंसिले पुगेपछि मात्र गोठ भेटिने रहेछ ।

हामी जसरी भए पनि माथि नै पुग्नुपर्ने भयो । यहाँसम्म बाटो तेर्सैतेर्सै थियो । खासै थकाइ अनुभव भएको थिएन । तर, बास बस्ने समय भइसकेको थियो । भोक बेस्मारी लागेको थियो । चिसो पनि उत्तिकै थियो ।

त्यस क्षेत्रमा किनेर खाने केही भेटिएन । झोला छामछुम गर्दा एक प्याकेट चाउचाउ भेटियो । त्यही पनि उमालेर तीनजनाले सुप खायौँ । उप्रान्त हाम्रो अर्को कठिन यात्रा सुरु भयो ।

माथिल्लो डंसिले पुग्न अझै उकालो छिचोल्नुपर्ने रहेछ । म पूरै थाकिसकेको थिएँ । प्रत्येक पाइला कठिन बन्दै गइरहेको थियो । लगाएका कपडा पनि भारी लाग्न थालेको थियो ।

सँगै आएका दुईजना साथीको पछिपछि लत्रिएझैँ भएँ म । लक्ष्मण र वरिष्ठ सरको हिँडाइले बाहिरी रूपमा थकान देखाउन्न थियो । दिनभरको चिसो, भोक र उकालो बाटोले धेरै गाह्रो बनाएको थियो ।

झमक्क साँझ परिसकेको थियो । मेरो सास फुलेर हैरान भएको थियो । टाउको अति नै दुखेको थियो । पवित्र वृक्ष भोजपत्रका रुखहरूमा ठोक्किएको मन्द हावाले आनन्द पनि दिइरहेको थियो ।

जबजब रात हुँदै गयो, तब पाइला अगाडि सार्नै कठिन हुन थाल्यो । मनमनै लाग्यो, सपनाको जगदुल्ला ताल बहुत टाढा रहेछ । नआएको भए पनि के नै सकिन्थ्यो होला !

पिठ्युँमा भएको १० किलोको झोला क्विन्टलझैँ लाग्न थाल्यो । मेरो अवस्था देखेर दया लागेछ क्यारे, मेरो झोला पनि लक्ष्मणजीले नै थप्नुभयो ।

मुस्किलले ८ बजे माथिल्लो डंसिले पुग्यौँ । धेरै भेडीगोठहरू रहेछन् । बाहिरतर्फ सबैले बत्ती बालेका थिए । भोटेकुकुरहरू एकनासले भुकिरहेका थिए ।

याकचौँरी र झोपाका घण्टीहरूले कानलाई आनन्दित तुल्याइरहेको थियो । वडाध्यक्ष शेरबहादुर लामाको गाई राख्ने गोठ त्यहीँ रहेछ ।

सरले हामीलाई सिधै त्यहीँ लानुभयो । उहाँलाई पत्रकारको टिम आउँदै छन् भन्ने खबर भइसकेको रहेछ । हामी सबैलाई चिसो लागेको थियो । विशेष गरेर म चिसोले थरथर काँपिरहेको थिएँ । पुग्नेबित्तिकै आगो ताप्न सुरु भयो । चियाकफी खाइयो । शरीर तातेझैँ भयो । अझ सिरक मागेर मजाले एक घण्टाजति सुतियो । त्यसपछि केही विशेष भएझैँ भयो ।

केही समयपछि उठेँ । सबैले खाना खायौँ । खानामा भात, दाल र च्यांग्राको मासु थियो । मजाले दाबियो ! मैले वडाध्यक्ष, लक्ष्मणजी र सरलाई आफू भोलिपल्ट जगदुल्ला ताल जान नसक्ने जानकारी गराएँ । भनेँ, ‘तपाईंहरू पुगेर आउनुहोला, म पालमै बस्छु ।’

‘अहिले आराम गरौँ, भोलि सल्लाह गरौँला’ भन्ने राय आयो । करिब ४ हजार ५०० को उँचाइमा वडाध्यक्षले होटेलको राम्रो सुविधा दिनुभएको रहेछ । उहाँले सबै घोडाखच्चड र याकहरूबाट खानेकुरा ओसार्नुहुने रहेछ ।

दिनभरको थकाइले च्यापेको थियो । भुसुक्कै निदाइएछ । उठ्दा बिहान भइसकेछ । हिमाल नजिकै थियो । सेता दन्तेलहरझैँ देखिएका हिमालमा बिहानीको सूर्यको किरण झन् आकर्षक देखिन्थ्यो ।

विस्तारै हामी बसेकै ठाउँमा घाम आइपुग्यो । नजिकै कलकल गर्दै जगदुल्ला खोला बगिरहेको थियो । खोला आसपास उम्रिएका हरिया बुकीलगायत घाँसले नदीलाई झन् मनमोहक बनाइरहेको थियो । हरिया फाँट र सेताम्य हिमालले मेरो मन चंगा भयो ।

विशाल फाँटमा घोडा, याकचौँरी र भेडाहरू लहर मिलाएर चरिरहेका थिए । हामी ती दृश्यहरू कैद गर्न लाग्यौँ । माथिल्लो डंसिलेको सुन्दरताले नै मेरो अघिल्लो दिनको सबै थकान एकाएक हरायो । लाग्यो, कसैले ममाथि जादु गरिरहेको छ ।

त्यो हिँडाइ, त्यो भोक, त्यो चिसो सबै बिर्सिइयो । अनुभूत भयो प्रकृतिमा विद्यमान यति धेरै शक्ति । अघिल्लो दिन साँझ मैले तालतिर नजाने कसमजस्तै खाएको थिएँ, यतिखेर ‘छिटो गइहालाैँ’ भनेर अत्याउन थालेँ ।

९ बजे हामी तीन र वडाध्यक्षसहित चारजना भएर हिँड्यौँ । साथमा बोक्यौँ चाउचाउ । डंसिलेबाट जब अघि बढ्यौँ, तब हाम्रा क्यामेराहरूले प्रत्येक पल कैद गर्न थाले । हाम्रो मुखबाट ‘वाह, कति राम्रो ठाउँ !’ भन्ने मात्र निस्किन थाले ।

कञ्चन खोला, हरिया फाँट, हिउँ फुलेका हिमाल नजिकबाट नियाल्दा लाग्यो, असली स्वर्ग भनेको यही नै हो । मृत्युपछि पुगिने भनिएको स्वर्ग कल्पना मात्र हो ।

प्रकृतिसँग पौँठेजोरी खेल्दै करिब तीन घण्टा हिँडेपछि हामी राक्षस तालको वारितिर पुग्याैँ । यसलाई प्रेमताल पनि भनिँदो रहेछ । ठ्याक्कै पानको पात आकारजस्तो ।

हामी थकाइ मार्न बसेनौँ, बरु ताललाई पछाडि राखेर फोटो र भिडियो बनाउन सुरु गर्‍यौँ ।

ताल अत्यन्तै आकर्षक देखिन्थ्यो । वरिपरि हिमोल अनि बीचमा ताल । साँच्चिकै सृष्टिको एक सुन्दर रचना थियो यो ।

यो तालबाट अघि बढिसकेपछि पछाडि फर्किनु हुन्न भन्ने स्थानीयमा विश्वास रहेछ । आधा घण्टा बसेपछि हामी अघि बढ्याैँ । करिब दुई घण्टाको हिँडाइ उप्रान्त सपनाको गन्तव्य जगदुल्ला ताल पुगियो ।

यहाँ पुग्नासाथ हाम्रो थकान एकाएक हरायो । खुसीले रमाउन थाल्यौँ । कराउन थाल्यौँ । गोलाकार ताल कचौरामा दूध भरिएझैँ देखिन्थ्यो । त्यहाँ पुगेपछि मलाई लाग्यो, हाम्रै डोल्पामा यति सुन्दर गन्तव्य छन् भने अन्त किन घुम्ने ?

मैले सोचेँ, पहिला डोल्पा घुमेर सकाऊँ अनि मात्रै अन्य ठाउँका बारेमा सोचौँला ।

जगदुल्ला ताल धार्मिक महत्त्वका हिसाबले पनि अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण रहेछ । प्रत्येक वर्षको साउन पूर्णिमामा जिल्लाभित्र र बाहिरबाट हजारौँको संख्यामा तीर्थालु जाने गर्दा रहेछन् ।

तालमा स्नान गरेर दर्शन गर्नाले सम्पूर्ण मनोकामना पूरा हुने र पाप पखालिने जनविश्वास पनि रहेको छ । त्यति मात्र नभएर प्राचीन तिब्बतीय ग्रन्थमा ९ लाख देवीदेवताको पवित्र धार्मिकस्थल भएको विषय पनि स्पष्ट रूपमा उल्लेख गरिएको रहेछ ।

तालको पानी निकासमा राखिएका ध्वजापताकाले तालको रौनक बढाएका पाइन्थ्यो । हामीले पनि तालको पानीले पञ्चस्नान गरेर एकछिन पूजा गर्‍यौँ । अनि, दृश्य कैद गर्न थाल्याैँ । वरिपरि सेताम्य हिमाल, बीचको खाल्डोमा तालले सौन्दर्य थपेको थियो ।

फोक्सुण्डो तालजस्तै यो तालले पनि रङ परिवर्तन गर्ने रहेछ । एकैछिनअघि निलो रङको ताल बादलले छोप्नेबित्तिकै फिक्का सेतो रङमा बदलियो !

तालको दृश्य कैद गर्दागर्दै एकछिनमा डेड घण्टा बित्यो । उत्निखेरै असिनापानी पर्न थालिसकेकोले वडाध्यक्षले छिटो फर्किनुपर्ने बताउनुभयो ।

मलाई लागिरहेको थियो, सधैँ तालको आसपासमा बसौँ । एकनासले ताल नियालिरहूँ । तर, त्यो सम्भव थिएन । प्राकृतिक सुन्दरताको रसपान गर्न पुगेका हामी धार्मिक काममा समेत सहभागी हुने मौका पाइयो ।

केही समयपछि मन अमिलो बनाउँदै हामी तालबाट बासतिर लाग्यौँ । अनि, भोलिपल्ट बिहानै काइगाउँका लागि हिँड्याैँ । करिब तीन घण्टमा तोइजुम पोस्ट आइपुग्यौँ ।

खाना खाएर हामी अघि बढ्यौँ । केही बेरमा हुरिकोट आइपुगेर बाइक लिएर करिब तीन घण्टामा त्रिपुराकोट प्रवेश गर्‍यौँ । यसरी हामीले तीन दिनको यात्रामा पूरै जगदुल्ला घुम्न सकेका थियौँ ।

जगदुल्ला गाउँपालिका देशकै नमुना गाउँपालिकाभित्रमा पर्दछ । यहाँका प्रत्येक वडामा सडक जोडिएको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी र सञ्चारको राम्रो सुविधा छ । लगातार दोस्रो कार्यकालसम्म नेतृत्व गरेका युवा नेता नारासिं रोकाय र उपाध्यक्ष अमरिता लामा जगदुल्लाको विकासमा सधैँ चिन्तित हुने गरेको मेरो अनुभव रह्यो ।

जगदुल्ला ताल वास्तवमै एक सुन्दर पर्यटकीय गन्तव्य हो । असार–साउनमा यहाँको यात्रा अझै रोमाञ्चक हुने बताइन्छ । यसका आसपासमा थप दुईवटा ताल छन् । यस तालको प्रचारप्रसार र विकासमा तीनै तहका सरकार लाग्नुपर्ने देखिन्छ । यसलाई भरपर्दो बनाउन सक्ने हो भने जगदुल्ला ताल हेर्नका लागि हजारौँ पर्यटक ओइरिने निश्चित छ ।