आज हामी छोडियौँ अथवा छाड्यौँ समूह । उछल्टियौँ समूहबाट । जानीजानी अथवा अनजानमै । कहिलेकाहीँ यस्तो हुँदो रहेछ जीवनमा ।

योग र वियोगको सिलसिला नै त हो जीवन ! आउनु र जानुको क्रम । भेट्नु र बिछोडिनुको मर्म । सँगै हिँड्नु र एक्लिनुको मज्जा ।

हो, हामी छुट्टियौँ चालिसजनाको प्राज्ञिक समूहबाट, मात्र एक दिनका लागि । साँझमा त भेटिइहाल्ने छौँ ।

छुट्नु वा छोड्नु एउटा क्रमभंग हो । हामीले आज क्रमभंग गर्यौँ सहयात्रीहरूलाई साथ नदिएर । हामी छुटेका होइनौँ, छोडेका हौँ आफैँले ।

बेनीको बिहान हुन बाँकी नै थियो । धवलागिरिको न्यानो काख ! म्याङ्दी अर्थात् म्याग्दी जिल्लाको सदरमुकाम । काली र म्याग्दी नदीको संगमस्थल बेनी ।

कल्याङमल्याङ सुनियो कोठाबाहिर । उर्दी थियो बिहान पाँच बजे नै यात्राका लागि तयार हुन । आजको यात्रा कठिन हुने हिजै अड्कल काटेको थिएँ, बसको सट्टा चारचारवटा जीपको व्यवस्था गर्दा नै ।

दिनभरको उकाली–ओराली र घुमाइमा कति थेचारिनुपर्ने हो थाहापत्तो थिएन हामीलाई ।

अघिल्ला दुईतीन दिनभरको नागबेली कच्ची सडकको उफ्राइ र थेचराइको भुक्तभोगी थियौँ हामी । साँघुरा र घुमाउरा सडक र भीरपहरा छिचोल्दा जिउ नै थिलथिलो बनेको थियो । जिरिंग त कतिपल्ट भइयो भइयो ।

जर्याकजुरुक उठ्न नै अल्छी लागिरहेको थियो ।

यद्यपि, बिउँझिसकेको थिएँ । बिहान चार बजे नै निद्रा खुल्छ मेरो । बानी हो सधैँको । आजका कोठेमित्र (रुमपार्टनर)लाई नियालेर हेरेँ । फ्वाँफ्वाँ मात्र हैन, बाघ घुराइमा मस्त देखिए ।

लोभ त लागेकै हो आजको सामूहिक दृश्यावलोकन र कार्यक्रमको । म्याग्दीका उत्तुंगका पाखापखेराको साक्षात्कार गर्न लोभिएकै हो मेरो मन । कहिले आइन्छ र यसरी !

आठ हजार फिटभन्दा अग्ला लेकलेकमा पुगेर १६ हजार फिटभन्दा अग्ला धवलागिरि, अन्नपूर्णा, नीलगिरि, गुर्जा, चुरेनजस्ता हिमचुलीहरू नजिकैबाट हेर्न पाउनु पनि अहोभाग्य नै हुँदो हो ।

उठाऊँ त मित्रलाई ! एक मनले भनिरहेको थियो । अर्को मन भाँडियो मस्तैले । आँट आएन मित्रलाई उठाउन । न आफैँलाई ह्याउ पलायो लेकलेक चहार्न ।

आराम गर बाबै, आज एक दिन ! बुढ्यौलीमा ज्यादा धपेडी गर्नु हुन्न, बिमार पर्न सक्छ ! मेरो अन्तरकुन्तरबाट साउती गरिरहेझँै लाग्यो । अनि, गर्लम्म सिरक तान्छु र छिनमै भुसुक्कै हुन पुग्छु ।

टिर्रटिर्र फोनको घण्टी बज्दा बिउँझिन्छु म । कोठेमित्र चल्मलाउँछन् र आफ्नो गोजीफोनमा फुस्फुसाउँछन् अल्छी मान्दै ।

“लौ है हामी त भुसुक्कै भएछौँ ! तपाईंहरूले पनि उठाउनु भएन । हुन्दिनुस्, आज हामी यतै घुमेर सन्तोष लिऔँला,” कोठेमित्रले फुस्फुसाएको सुन्छु म ।

बिहानको साढे सात बजिसकेछ । उठौँ अब, कति सुत्ने !

म नित्यकर्ममा लाग्छु । मित्रलाई तातो चियाको सुर्को नलिएसम्म जाँगरै चल्दैन नित्यकर्म गर्न ।

हामी तल ओर्लिन्छाैँ होटेलको रिसेप्सनमा । न्यु शिख रेस्टुराँ एन्ड लज भर्खरै बिउँझिएको रहेछ । म्याग्दीको एउटा गाउँ रहेछ शिख । साहुनीको गाउँ । साहुनी नौमती पुनको मिठो मुस्कानसँगै ए’एक कप चिया पिउँछौँ र तृप्त हुन्छौँ ।

“अब घुम्न जाऔँ बेनीबजार,” मेरो प्रस्ताव हुन्छ ।

रेडियोमा बजिरहेको थियो टीकाबहादुर श्रेष्ठद्वारा संकलित लोकगीत मन छन्त्यालको सुमधुर आवाजमा–
    बेनीको बजार 
    जता माया उतै छ नजर 
    तिरेमिरे जाली रुमाल ।

अनायास मेरो मुख फुस्किन्छ, ‘बेनीको बजार, तिरेमिरे धुर्व घिमिरे’ ! हामी साथीसाथीमा जिस्कने मेसो ।

हो, मेरा आजका कोठेमित्र हुन् प्रा. डा. धु्रवकुमार घिमिरे । मेरा अनन्य मित्र । यात्रामा हाम्रो जोडीलाई हलगोरु भनेर जिस्क्याउँछन् साथीहरू । हामी फिस्स हाँसिदिन्छौँ । खेल खत्तम !

अहिले हलगोरुझैँ नारिएर हिँडिरहेछौँ बेनीबजार । अग्लाहोचा भवनहरूले अव्यवस्थित बन्दै गएको बेनीबजार फिसिक्क हाँसिरहेको थियो घामसँगै ।

बेनीबजार कालीगण्डकीसँगसँगै कुदिरहेको रहेछ लाम्चिएर । दुवैतिर उत्तुंगका पर्वतशृंखला । बीचमा काली अर्थात् कृष्णागण्डकी । कालीगण्डकी जसलाई कृष्णा वा शालीग्रामी गण्डकी पनि भनिन्छ । शालिग्रामको एक मात्र उद्गमस्थल । दामोदर हिमालदेखि आफ्नै बेगमा प्रवाहित छ अविरल !

घाम चर्किरहेकै थियो कार्तिक महिनामा पनि । नत्र यति बेला चिसोले अत्याउनुपर्थ्यो । तर, हामीलाई ज्याकेट घाँडो हुँदै जान्छ । बदलिरहेछ हावापानी । गर्मीको साम्राज्य बढ्दो छ ।

हिमाल कालो अनुहार लगाएर रुन थालिसकेको देखिन्छ, कुनै चहक देखिन्न । अर्काको गल्तीमा हाम्रो रुवाइ आलो लाग्छ । पिरलो यसैमा छ ।

कालीको किनारैकिनार धुलाम्मे सडकमा उँधोउँधो लाग्दा बजारको पुछारमा म्याग्दीलाई भेट्छौँ ।

आहा, म्याग्दी ! कालीलाई भेट्न बुर्कुसी मार्दै आउँदै रहेछ धवलागिरि हिमालदेखि । गुर्जा, रितुङ, न्यारे, अर्जेजस्ता थुप्रै ससाना खोलाहरू समेट्दै मुदी, मुना, ताकम, देवीस्थान, बराङ्जा, भकिम्ली, मराङ, बिम, सिंगा, अथुर्केे आदि गाउँहरू छिचोल्दै आइपुगेकी रहिछन् कालीलाई भेट्न ।

कति माया रहेछ त यी दिदीबहिनीमा ! म्याग्दी त विलीन नै भइछन् कालीगण्डकीमा । माया होस् न त यस्तो !

दुई नदीको दोभानलाई बेनी भनिँदो रहेछ । काली र म्याग्दी समाहित भएको यस पुण्यभूमिलाई म्याग्दीबेनी भनिन्छ, खुुसुक्क भनिन् कालीले ! कागखोलाको दोभानलाई कागबेनी, मोदीखोलाको संगमलाई मोदीबेनी भनेझैँ म्यादीखोलाको संगमलाई म्याग्दीबेनी भनिएको अरे !

काली र म्याग्दीको संगमकै नामबाट यस बजारको नाम ‘बेनी’ रहन गएको पत्तो पाउँदा गर्मी पनि छुमन्तर भयो । आचमन गर्यौँ फोटो क्लिकक्लिकले ।

पारि म्याग्दी र कालीको दोभानपछिको कालीगण्डकीको बगरमा चिता जलिरहेको थियो । नदीको दोभानमा त्यो पनि कालीगण्डकीको संगममा दाहसंस्कार हुनु भाग्यमानी मान्छ हाम्रो समाज । आफन्त र मलामीहरू सन्तुष्ट भए हुन् ।

दिवंगत आत्माको चिरशान्तिको कामना गर्न पुग्छु म । एक दिन हामी पनि यसरी नै धुवाँ भएर उड्नु नै त छ ।

बेनीबजार घुम्यौ फनक्कै । नयाँ काँचुली फेर्दै रहेछ बेनीबजार । ठूलासाना होटेल, लजहरू, ठूल्ठूला भवनहरू, पसल र शो रुमहरू, सवारीसाधनको उपलब्धता र घुइँचोसहितको नगरपालिकाको स्वरूप लिँदै रहेछ बेनीबजार । सदरमुकामको अहं त छँदै छ ।

पहिलेका रत्नेचौर, ज्यामरुककोट, अर्थुंगे, धतान, पुलाचौर, सिंगा, भकिम्ली र पातलेखेत गाविसहरू मक्ख थिए बेनी नगरपालिका बन्न पाउँदा ।

बेनीबजार तिब्बत जाने पश्चिमको प्राचीन मूल बाटो र काठमाडौंबाट जुम्ला जाने पुरानो बाटो । अहिले मुस्ताङ छिचोल्ने केन्द्र बनेको रहेछ । मुस्ताङ र मुक्तिनाथ जाने यात्रुहरूको विश्रामस्थल बनेर गजधम्म पल्टिरहेको छ बेनीबजार, कालीको किनारमा लम्पसार ।

दश नाघिसके छ बिहानको । अब कता भौँतारिने हो कुनै पत्तो थिएन ।

“जाऔँ तातोपानीमा नुहाउन,” मित्र धु्रव घिमिरे तम्सिए । सुनेको थिएँ, तातोपानी कुण्डमा नुहाउँदा हाइसन्चो हुन्छ रे ! म पनि हौसिएँ । आराम पनि हुने, दिन काट्ने मेसो पनि बन्ने ।

“तर, कता जाने ? यहाँ त थुपै्र ठाउँमा तातोपानीको कुण्ड छन् रे !,” मैले सुनेको भरमा प्रश्न तेर्स्याएँ ।

“हो हगि ! काली र म्याग्दी नदीका किनारामा थुप्रै तातोपानीको कुण्ड छन् । दर्मिजा, बरांजा, भुरुङ, फल्तीखेत, सिंजाजस्ता तातोपानी कुण्डहरूको त नामै चलेको छ । अरू पनि छन् रे म्याग्दी जिल्लामा थुप्रै,” धु्रव सरको स्वीकारोक्ति ।

“अनि, कता जाने त ? हिजो निम गाउँमा जाँदा म्याग्दीको किनारामा देखिएको सिंगा तातोपानी कुण्डमा जाने हो ? त्यो त यहाँबाट नौदश किलोमिटर मात्र टाढा होला,” मेरो जिज्ञासा थियो ।

मैले सुनेको छु– सिंगाको कुण्डमा नुहाउनेको अति भीडभाड हुन्छ । पहिले पैदलै हिँडेर पनि त्यहाँ पुग्थे रे बिरामीहरू ! खोच, कन्दरा र दुर्गममा थियो । ओडारमै बास बस्थे रे ! विश्वास हो ।

२०४२ सालमा व्यवस्थित गरेपछि सुविधा बढ्न थाल्यो । अहिले त कालोपत्र सडक नै बनिसकेकोले ज्यादै सजिलो भएको छ त्यहाँ पुग्न ।

“हैन, त्यहाँ हिजो पुगिहाल्यौँ नि ! आज कालीगण्डकीको किनारामा रहेको भुरुङ तातोपानी कुण्डमा जाऔँ । त्यो कुण्ड मुक्तिनाथ जाने बाटैमा पनि छ । म एकपटक गइसकेको पनि छु । यहाँबाट सायद तेइसचौबिस किलोमिटर टाढा पर्छ होला । रमाइलो छ, भीडभाड पनि हुन्न,” सहयात्रीको उत्सुकता पोखियो ।

“कसरी जाने त ?”

“जहाँ इच्छा त्यहाँ उपाय ।” हामी ट्याक्सीमा हुइँकियौँ । गलेश्वरधामभन्दा केही अगाडिसम्म सरर्र बग्यो कार, कालीको उल्टो धार पछ्याउँदै ।

पोहरसाल आउँदा गलेश्वरधामसम्म ग्राभेल पनि भएको थिएन, अहिले त कालोपत्र भइसकेछ । त्यसपछि भने सडक विस्तारको काम हुँदै रहेछ । विकासको एउटा पूर्वाधार मानिन्छ सडक सञ्जाल । डाँडापाखा जथाभावी खोस्रिँदै गरेको देखिन्छ जताततै ।

गलेश्वरधामपछिको उबडखाबडमा जोल्टिङ खाँदै पुग्यौँ भुरुङ तातोपानी कुण्ड ।

सडककै छेउमा रहेछ तातोपानी कुण्ड । नुहाउनेको भीड देखियो । बजारमा विशाल आधुनिक होटेल भवन समेत देखापर्यो । मुक्तिनाथ यात्रामा आउने देश–विदेशका यात्रुहरूले पनि झटपट प्रयोग गर्दा हुन् तातोपानी कुण्ड ।

बजारमा ससाना होटेल, लजका साथै प्रहरी चेकपोस्ट पनि रहेछ । धु्रव सरले ट्याक्सी त्यहाँ रोक्न दिएनन्, अगाडि बढाए । बजारबाट केही अगाडि कालीगण्डकीमा पुल तेर्सिएको देखियो । रोकियो ट्याक्सी ।

तातोपानी कुण्ड छोडेर अघि बढेकोमा छक्क पर्दै ओर्लिएँ म । पछि थाहा पाएँ, त्यस क्षेत्रमा पाँचवटा तातोपानीका मुहान रहेछन् । रोजीरोजी प्रयोग गर्न सकिँदो रहेछ । त्यसमध्येको एउटामा जाँदै रहेछौँ हामी ।

धु्रव सरले पुल तरेर केही बेर पहाडी गोरेटो हिँडाए । अलिकति उक्लिने, अलिकति ओर्लिने गर्दै अति शान्त र रमणीय कुण्डमा पुर्याएपछि दङदास भएँ म ।

यस तातोपानी कुण्डलाई पाउद्वार तातोपानी भन्दा रहेछन् ।

टाढैबाट ससाना केही पक्की छाप्राहरू गुजमुज्ज देखिए । आँगनमा लुगा सुकाएको देखिन्थ्यो । केही मानिसहरू सल्बलाइरहेका थिए ती छाप्राहरूमा । जाँदै गर्दा एउटा टहरोमा चियापसल भेटियो, कुण्डको मूल ढोकासँगै ।

तातोपानी कुण्डले मुसुक्क हाँसेर स्वागत गर्यो हाम्रो ।

वातावरणमा एकप्रकारको गन्ध वा सुगन्ध अनुभव गरेँ मैले । भनेको सुनेको थिएँ, यहाँको तातोपानीमा गन्धक र बिरेनुन मिसिएको छ । हुनसक्छ, त्यसैको हरक होस् ।

गन्ध र तातोपानीको आकर्षणले हामी हतारियौँ तप्तकुण्डमा चोपलिन । फटाफट ओर्लिन थाल्यौँ कुण्डतर्फ ।

“सर सर, नुहाउने भए पचास रुपैयाँ लाग्छ,” नारी स्वर ठोक्कियो मेरो कानमा । ‘पछि है’ भन्दै म पनि धु्रव सरको पछि लागेँ ।

कुण्डलाई धेरै व्यवस्थित गरिएको रहेछ । कुण्डलाई दुई भागमा बाँडिएको छ । अझ भनौँ, तीन भागमा विभक्त छ । ट्रस्ट राखेर जस्ताको छाना छाइएको र चारैतिर फलामे बारले बेरिएकोले सुरक्षित अनुभव हुन्थ्यो ।

पहाडको छेडोबाट मूल फुटिरहेको थियो । मूलबाट आएको तातोपानी पाइपबाट झारेर जम्मा गरिएको रहेछ । ठाउँठाउँमा धाराको पनि व्यवस्था गरिएको थियो । निकास पनि भएकोले पानी बिटुलिन पाउँदो रहेनछ ।

एकाछेउमा ढुंगामुनि तातोपानी बग्ने गरेर ढुंगा ओछ्याइएको खण्डमा प्लास्टिक ओढेर मानिसहरू सुतिरहेका देखेँ । जिज्ञासा कुलकुल गरिरह्यो मूलको पानीझैँ ।

तप्त कुण्डको एक खण्डमा एकजना महिला बन्दी (स्यान्डो) र लामो कट्टु पहिरिएर नुहाइरहेकी थिइन् । उनी बेलाबेलामा पानीबाट निस्केर डिलमा बस्थिन् र मगमा धाराको पानी थापेर सुस्तसुस्त पिउँथिन् । धेरै बेर चियाउन सकेनौँ उनलाई । शिष्टाचार हुँदैनथ्यो ।

त्यहाँ महिला–पुरुष सराबरी नुहाउनमा कुनै रोकटोक थिएन । बन्दी र लामो कट्टुमा निर्धक्क र निस्फिक्री देखिन्थे सबै । ती आ–आफ्नै तालमा पानीमा चोपलिरहेका थिए, डिलमा बसिरहेका थिए, तातोपानी पिइरहेका थिए र आत्मतुष्टिमा रमाइरहेका थिए ।

भनिन्छ, तातोपानी कुण्डको औसत तापक्रम ४५–४८ डिसेसम्म हुन्छ रे ! मूलमा त ५०–५३ डिसेसम्मै पुग्छ रे ! सुरुमा च्वास्सै पोल्ने तातोपानीलाई सुस्तसुस्त चलाउँदै जाँदा अनुकूलित हुँदो रहेछ । अनि त मज्जाले नुहाउन सकिने ।

आत्था ! हात चोबल्दा च्वास्स पोल्यो । पहिलो खेपमा मज्जैले पोल्दो रहेछ । पानी चलाउँदै जाँदा अनुकूलित हुँदै गयो ।

धु्रव सर र म पनि चुर्लुम्म डुब्यौँ । मज्जाले चोपलिएर एक घण्टा बितायौँ । पाँचदश मिनेट पानीमा चोबलिने र दुईचार मिनेट पानीबाहिर निस्केर तापक्रमलाई अनुकूलित पार्नुपर्दो रहेछ । हामीले पनि त्यस्तै गर्यौँ, गरिरह्यौँ ।

आहा, मज्जा आयो ! तीनचार दिनको कष्टप्रद उकाली–ओरालीको थकाइ फुमन्तर ! आजको विश्राम सार्थक लाग्यो हामीलाई ।

आजको औपचारिक दृश्यावलोकन र कार्यक्रम छुटेकोमा पनि पछुतो लागेन । छुटेका छन् यस्ता छुट्नै नहुने अवसर र ठाउँहरू अनगिन्ती । कति नै भ्याइन्छ र दुईदिने जीवनमा ! भ्याएसम्म र सकेसम्म गतिशील हुनैपर्छ जीवनमा । त्यसमा म दृढ छु ।

पेटमा मुसा दगुर्न थालेपछि हामी चियापसलमा उक्लियौँ । खानाको व्यवस्था गर्न पहिले नै भनिसकेका थियौँ । खाना तयार भइसकेको रहेछ ।

खानाकै क्रममा मैले साहुनी दिलकुमारी पुन – जो यस कुण्डका सञ्चालक पनि रहिछन्, लाई कुण्डतिर देखाउँदै सोधेँ, “ती यसरी किन सुतेका ?”

“यी विभिन्न रोगबाट ज्यादै पीडित बिरामी हुन् । कम्तीमा एक हप्ता तातोपानीमा नुहाएर यसरी एकडेढ घण्टा सुतेमा बाथरोग, ढाड दुख्ने, छालाको रोग, गलगाँड, ग्यास्ट्रिकजस्ता रोग निको हुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ । सामान्य बिरामीले केही दिन एकडेढ घण्टा तातोपानीमा चोपलिएर बस्दा पनि निको हुन्छ है ! निको भएर गएका पनि छन् । त्यसैले बिरामीहरू यहीँ बसेर उपचार गर्छन्,” व्यापारिक मिठो बोलीमा साहुनीले प्रस्ट पारिन् ।

“अनि, हप्ता दुई हप्तासम्म कहाँ बस्छन् त ?”

“यी क्या त केबिनहरू ! हामीले नै सञ्चालन गरेका छौँ । सुबिस्ता हुन्छ यहाँ बस्दा । धेरै खर्च पनि लाग्दैन । त्यसैले कोही यहाँ बस्छन् । कोही होटेल, लजहरूमा बस्छन्, उपचारका लागि,” साहुनी मक्खै थिइन् ।

कुण्ड सञ्चालन गर्न उनले सम्बन्धित निकायबाट वार्षिक २३ लाख बुझाउने सर्तमा ठेक्का लिएकी रहिछिन् । आयस्रोत राम्रै देखियो । साहुनी सन्तुष्ट देखिन्थिन् ।

रोग निको हुने नहुने बेग्लै कुरा, विश्वास हो ठूलो । विकास समिति वा नगरपालिकाले पनि भजाएको रहेछ विश्वास । 

हामी पनि चोपलियौँ चुर्लुम्म । एकप्रकारको प्राकृतिक थेरापी । मनको शान्ति !

२०८० कार्तिक २३ को साँझ मक्ख थियो । लोकवार्ताका सहयात्रीहरूलाई पर्खिबस्दा होटेल डल्फिन, बेनी पनि मुस्कुरायो ।

(प्रतिभाकुञ्ज, तीनथाना)