बिजुली चम्केजस्तो केही भयो, अचानक ! घोच्यो मुटुनेरै । लडेँ म भुईंमा ।
‘पाऽऽऽनी,’ तीव्र छटपटीबीचै चिच्याएछु मैले ।
छटपटी बढ्दै गयो । संघर्ष थपियो । छटपटी र संघर्षको दोभानमा कालो बादल मिसियो । उर्लियो, मडारियो । ढाक्दै गयो क्रमशः । लगत्तै शरीरभित्रबाट केही निस्कियो, दिव्य तत्त्व । उडेर गयो । वायुमण्डलमा मिसियो ।
०००
लौन, कहाँ आइपुगेँ म ? कुन ठाउँ हो यो ? चारैतिर हेर्छु । चुक घोप्ट्याएजस्तै कालो छ, निस्पट्ट अँध्यारो ।
उफ्, यो कस्तो नीरवता ! के मूर्दाशान्ति यस्तै हुन्छ ? – कल्पन्छु ।
आफ्नोपनको खोजीमा दौडिएँ म । जीवित अस्तित्वको नामोनिसान छैन, पऽऽऽरपऽऽऽरसम्मै । दौडिइरहेँ ।
पऽऽऽर केही वस्तु देखिए, टल्किइरहेका । निभ्नै लागेको दियोमा आशाको तेल थपियो । त्यतैतिर हान्निएँ म ।
नजिकै पुगेँ । काला छायाचित्र भेटिए, बिल्कुल सपाट । कहाली लागेर आयो । देख्छु, छायाचित्रको माथिल्लो भागमा गुच्चाजस्ता जोर वस्तु टल्किइरहेका ।
छायाचित्रको आँखा हुनुपर्छ, सायद ! – अनुमान लगाउँछु ।
‘तिमीहरू को हौ ?,’ नडराएको अभिनय गर्दै सोधेँ मैले । तथापि, स्वर त काँपेकै थियो ।
‘प्रेतआत्मा हौँ हामी !,’ आवाज सुनियो ।
‘प्रेतआत्मा ?,’ मेरा नशानशामा आतंक दौडियो । सम्पूर्ण शरीर चिसो लाग्यो । गोडाहरू काँपे, थरर्र । मुटु नउफ्रने कुरै भएन । श्वास फुल्यो । मेरा त्रसित एवम् विस्फारित नजरहरू चारैतिर दौडिए ।
पर अर्को समूह देखियो, छायाचित्रहरूकै । आँखाहरू टल्किइरहेका । अलि पर अर्को समूह देखियो । झन् पर अर्को समूह !
मेरा रोमरोमबाट त्रास छुटे चिट्चिट्ती । निथ्रुक्कै भएँ म ।
‘प्रेतआत्माहरू किन समूहसमूहमा विभक्त ?,’ सामुन्नेको प्रेतआत्मासामु आफ्ना आश्चर्य बिसाएँ ।
‘मृत्युका आधारमा समूहसमूहमा विभक्त भएका,’ त्यो प्रेतआत्मा बोल्यो, ‘हामी दुर्घटनामा परी अकाल मृत्युवरण गरेका प्रेतआत्माहरूको समूह । पल्लो अरूद्वारा हत्या गरिएका प्रेतआत्माहरूको समूह । पऽऽऽर आत्महत्या गरेका प्रेतआत्माहरूको समूह ।’
प्रत्येक समूहमाथि पालैपालो चोर औँला दौडायो त्यसले । मेरा नजरहरूले त्यसका चोर औँलालाई पछ्याए ।
‘ऊर्जाशील युवा अवस्थामै तपाईंको मृत्यु ? कसरी ?,’ त्यस प्रेतआत्माले प्रतिप्रश्न गर्यो मलाई ।
०००
‘हतियारधारी समूहद्वारा मारिएँ म,’ उसको प्रश्नले अतीतमा फर्कायो मलाई । आफ्नै अकाल मृत्युको तितो यथार्थले चिमट्यो ।
‘हतियारधारी समूहद्वारा ? किन ?,’ जिज्ञासु देखियो ऊ ।
‘देशमा सशस्त्र द्वन्द्व चलिरहेको थियो । सर्वसाधारण जनता द्वन्द्वरत दुई पक्षको चेपुवामा थिए । राज्यपक्ष आउँथ्यो, उसका उर्दी मान् भन्थ्यो । थर्काउँथ्यो । विद्रोही पक्ष आउँथ्यो, आफ्ना उर्दीको पालना गर् भन्थ्यो । धम्क्याउँथ्यो ।’
‘अनि ?’
‘जुन शृंखला वर्षौँसम्म चलिरह्यो । आफ्नै मुलुकमा आवाजविहीन जिन्दगी बाँचिरह्यौँ हामी, अनागरिकसरह । जो कम्ता पीडादायी थिएन । एक साँझ हतियारधारी एउटा समूह आयो घरमा । मलाई आँगनमा निकाल्यो, अन्धाधुन्ध गोली बर्सायो । आँगनमैँ ढलेँ म ।’
आफ्नो अकाल मृत्युको फेहरिस्त बताएँ मैले ।
‘तपाईंको कसुर के थियो ?,’ सोध्यो त्यस प्रेतआत्माले ।
‘आफ्नो कसुर सोध्ने मौकै पाइनँ मैले । न त सफाइको मौका नै पाएँ । घरमा आएका हतियारधारी समूहलाई खान र बस्न दिएको हुँ । रहरले त किन हुन्थ्यो र ? करले, बाध्यताले । थाहा छैन, ती राज्यपक्षका थिए कि विद्रोही पक्षका ।’
मेरो मृत्युको फेहरिस्त सुनिरहेको त्यो प्रेतआत्मा भावशून्य देखियो । बिल्कुल सपाट ।
आफ्नै विगतले आहत तुल्यायो मलाई । धाँजा फाट्यो मुटुमाझ । नयनहरू भरिए, बर्सिए क्रमशः । बर्सातले दृश्यहरू धमिला देखिए । दुर्घटनामा परी मृत्युवरण गरेका, अरूद्वारा हत्या गरिएका प्रेतआत्माहरूको समूहलाई पार गर्दै गए नजरहरू ।
आत्महत्या गरेका प्रेतआत्माहरूको समूहमा पुगेँ, हठात् रोकिएँ । विडम्बना, आत्महत्या गर्नेहरूमा ऊर्जावान् युवाहरूको संख्या अधिक देखियो !
युवाहरूको यस्तो आत्मघाती कदमले यो समाज, अर्थतन्त्र अनि देशलाई कहाँ पुर्याउला ? समग्र मुलुककै समृद्धिको अवसान हुँदै गएको देखेँ मैले, सुदूरमा ।
मानिस जीवनका सुन्दर पक्षहरूलाई बिर्सेर किन आत्मघाती कदम चाल्छ ? जीवनका मिठा धुनहरू किन बिर्सन्छ ? किन आफूभित्रको इन्द्रेणी महसुस गर्न सक्दैन ? जन्मँदा आफूसँगै ल्याएका अथाह सम्भावनाहरू किन देख्दैन ? अनायासै किन तिनको गला रेट्छ ? किन आत्महत्या रोज्छ ? – अनुत्तरित प्रश्नका छालहरूले बगाउँछन् मलाई ।
आत्महत्या गरेका प्रेतआत्मासामु पुगेँ म । जहाँ विभिन्न मुलुकका प्रेतआत्मा रहेछन् । कोही एसियाली, कोही अफ्रिकी, कोही युरोपेली, कोही अस्ट्रेलियाली, कोही अमेरिकी ।
धनी, विकसित एवम् भौतिक सुविधाले सम्पन्न मानिने मुलुकका मानिसहरूले समेत आत्महत्या गरेका ? यो कस्तो अपत्यारिलो सत्य ?
लाग्यो– अभाव, गरिबी, बेरोजगारी, विपन्नता नै आत्महत्याको कारकतत्त्व होइन रहेछ । भौतिक सुखसुविधा अनि सम्पन्नता मात्रै पनि अन्तिम सत्य होइन रहेछ, बाँच्ने आधार होइन रहेछ ।
त्यसो भए मानिस किन आत्महत्या गर्छ ? जीवनदेखि नै यो मोहभंग किन ? यो कस्तो उत्तरविहीनता ?
अगाडि बढेँ म । एउटा प्रेतआत्मासँग जम्काभेट भयो ।
‘तपाईँ कुन मूलको ?,’ सोधेँ मैले ।
‘अमेरिकी ?’ बोल्यो त्यो ।
‘संसारकै विकसित, सम्पन्न एवम् शक्तिशाली मानिने राष्ट्र । हो, बाँकी विश्वको सपनाको मुलुक । त्यस मुलुकको नागरिक तपाईंले समेत आत्महत्या रोज्नुभयो ? किन ?,’ सोधेँ मैले ।
भावशून्य देखियो ऊ । क्वारक्वार्ती हेर्यो मलाई । हेरिरह्यो । मानौँ, म उसलाई निरर्थक प्रश्न गरिरहेछु ।
‘अथाह सम्भावनाका बीच फुलेको सुन्दर जीवन, सृष्टिकै अनुपम उपहार मानवजीवन । यति सुन्दर उपहारको गला रेटिदिनुभयो तपाईंले ? किन ?,’ पुनः सोधेँ ।
‘पेसाले वैज्ञानिक थिएँ म,’ सुस्केरा छोडियो ऊभित्रबाट, ‘अनुसन्धान, आविष्कार मेरो धर्म । भौतिक स्रोत–साधनको आविष्कारमार्फत मानवजीवनलाई सुखी, सम्पन्न अनि समृद्ध बनाउन हरपल अनुसन्धानमा जुटिरहन्थेँ म ।’
बोल्दै गरेका उसका गला अवरुद्ध हुँदै थिए, अथाह पीडाले सायद ।
‘कृत्रिम बुद्वि प्रत्यारोपण गरिएका जीवित रोबोट (जेनोबोट) बनाएँ मैले, दुरुस्तै प्राकृतिक मानवजस्ता । परिस्थितिअनुसार उपयुक्त निर्णय लिन सक्षम स्वचालित ती जेनोबोट आज विद्युत् उत्पादन एवम् वितरण परियोजनाहरूमा काम गरिरहेका छन् ।
गाडी, रेल, हवाईजहाज उद्योगका भट्टीबाट बलेका फलाम निकालिरहेका छन् । तिनका उत्पादन विभाग सम्हालिरहेका छन् । दंगाग्रस्त क्षेत्रको नियन्त्रण, आगलागी नियन्त्रण, विपद् व्यवस्थापन एवम् उद्धारकार्यमा खटिँदै आएका छन् ।’
प्राकृतिक मानवजस्तै रोबोट ? परिस्थितिअनुसार उपयुक्त निर्णय लिन सक्षम ? यस्तो लाग्थ्यो– ऊ बिल्कुल काल्पनिक कथा भनिरहेछ, चामत्कारिक । म उसको काल्पनिकतामा डुब्दै छु ।
‘स्वचालित रोबोटको आविष्कारपश्चात् दुईवटा परियोजनामा एकसाथ काम गर्ने योजनामा थिएँ म ।’
‘ती के–के थिए ?,’ मेरो उत्सुकता बढ्दै गयो ।
‘पहिलो, प्रजनन् क्षमतासहितको रोबोट आविष्कार...,’ बोल्दै थियो त्यो ।
रोबोट, त्यो पनि प्रजनन क्षमतासहितको ! मेरो आश्चर्यले आकाश छोयो ।
‘दोस्रो, मानिसलाई दीर्घजीवी बनाउने । मृत्युलाई परास्त गर्न सम्भव छ वा छैन ? यदि छ भने कसरी ? यिनै विषयमा अनुसन्धान गर्ने योजनामा थिएँ म ।’
उसका पछिल्ला योजनाहरू झनै चामत्कारिक लागे । आममानिसको कल्पनाशक्तिभन्दा बाहिरका !
‘नयाँ अनुसन्धानमा अनुबन्ध हुनुअघि घरपरिवारसँग भेट्ने इच्छा जाग्यो । घर पुगेँ म । डोरबेल बजाएँ । मेरै आविष्कारको एक संस्करण, स्वचालित रोबोटले ढोका खोल्यो ।’
०००
‘अभिवादन मिस्टर डेभिड !,’ शिर झुकायो त्यसले ।
‘तपार्इं यहाँ ! कसरी ?’ अचम्मित देखियो त्यो ।
‘म यस घरको मालिक ।’
‘तपाईं मोनिकाको श्रीमान् ?,’ ऊभित्रका आश्चर्य आँखाहरूमा दौडिए, देखेँ ।
‘हो,’ बोलेँ म ।
‘यतिका समयसम्म तपाईं कहाँ हुनुहुन्थ्यो ? यो घर मोनिकासँग हाम्रा मालिकले किनेकै एक वर्ष हुन लागिसक्यो ।’
मेरा हातगोडा चिसा भए । गले, लल्याकलुलुक ।
‘घर बेचेपछि उनीहरू कहाँ गए केही थाहा छ ?,’ मुटु थामेरै सोधेँ मैले ।
‘सुन्छु, घर बेचेपछि उहाँ अहिले आफ्नो प्रेमीसँग लिभिङ टुगेदरमा हुनुहुन्छ रे ।’
त्योभन्दा बढी सुन्न सकिनँ मैले । मेरा ओठतालु सुके । मुटु चिरिँदै गयो । धर्ती डगमगायो । डगमगाएको धर्ती भासिँदै गयो, निरन्तर ।
०००
‘श्रीमतीलाई फोन गरेँ । सिमकार्ड डियाक्टिभ रहेछ । छोराछोरीलाई फोन गरेँ । मेरो देश, जहाँ उमेर पुगेका छोराछोरी स्वनिर्णयका लागि कानुनी रूपमै स्वतन्त्र हुन्छन् ।
छोरो आफ्नी प्रेमिकासँग लिभिङ टुगेदरमा रहेछ । छोरी आफ्नो प्रेमीसँग । म दिन रात प्रयोगशालामा व्यस्त हुन्थेँ । मानवजातकै सुख–सुविधा, समृद्धिका लागि मरिमेट्थेँ । उता मेरो संसार उजाडिएछ,’ भक्कानियो डेभिड ।
‘...’ मौनता छायो वातावरणमा ।
‘जस्तै विपद्मा पनि सम्हालिनुको विकल्प नहुने रहेछ, सम्हालिने प्रयास गरेँ । नजिकैको सहरमा डेरा लिएँ । नामदाम, भौतिक सुख–सुविधा के थिएन मसँग ? तर, मनमुटु साट्ने आफ्नो मान्छे थिएन । भावना साट्ने मान्छे थिएन । जीवनको सहारा थिएन ।
जीवन नीरस लाग्न थाल्यो, बिलकुल अर्थहीन, मूल्यहीन । अनुसन्धानमा के मन जान्थ्यो ? चिन्ताले गाल्दै लग्न थाल्यो । निराशाले गाँज्दै लग्यो । भित्रभित्रै नराम्रोसँग टुट्दै गएँ म, अदृश्य रूपमा । हो, मेरो जीवनका रङ मेटिए, धुन हराए, लय बिथोलिए ।’
केही बेर रोकियो ऊ । टोलायो । फेरि बोल्न थाल्यो ।
‘जीवन संगिनीविना पुरुष आधा मरिसक्दो रहेछ, सायद । आफूलाई कमजोर महसुस गर्न थालेँ मैले, बिलकुल निरीह । हरेक बिहान मानिसहरू आँखामा सपना, मनमा उत्साह बोकेर बिउँझन्छन्, सायद । तर, मेरा हरेक बिहान हृदयविदारक हुन्थे । त्यहाँ न सपना हुन्थे न उत्साह, न उमंग नै । भिजेको सिरानीसँगै बिउँझन्थे म ।’
लामो सुस्केरा छोड्यो उसले । म उसलाई हेरिरहेँ, निर्निमेष ।
‘सम्भावनाका ढोकाहरू बन्द थिए । इच्छा, आकांक्षा चार भित्ताभित्र कैद । रातहरू निराश मनोदशाबीच गुज्रन्थे, अनिदा बनेर । लाग्थ्यो– अलिकति देखिने निलो आकाश समेत झ्यालबाट छिरेर मलाई नै निल्ने मौका पर्खिरहेछ ।
मन किन यसरी निस्सासिएको, अत्तालिएको, डराएको, भारी भएको ? भविष्य किन अनिश्चित लागेको, अन्धकार ? मनमा अनौठा विचार मात्र किन आएका ? के यही हो निराशा, उदासी ?
जीवन किन यति उजाड, किन यति बोझिलो ? खै म हुनुको अर्थ, खै महत्त्व ? सांसारिक मायामोह बिर्संदै गएँ मैले । जीवन मोह बिर्संदै गएँ । मृत्यु प्यारो लाग्न थाल्यो ।
हो, मुक्तिको चाहना पलाउन थाल्यो मनमा । निराश मनोदशाले थिचिएरै उठेँ म एक बिहान । पन्ध्रौँ तलामा रहेको आफ्नै अपार्टमेन्टको बार्दलीमा निस्केँ । मेरा अनिदा आँखाहरूले सहरलाई पटकपटक फन्को मारे ।
यति विशाल सहर, मान्छे फेरि पनि किन एक्लो ? सहरको रमझमबीच पनि मान्छे किन दुखी ? किन बेचैन ? खै उत्तर ?
निराशाको श्वास तानेँ मैले, लामो । आँखा बन्द गरेँ । पीडाको झरी दर्कियो, बग्यो परेलीहरू हुँदै । बार्दलीबाट हामफालेँ । सारा बन्धनबाट मुक्त भएँ ।’
०००
देखेँ, डेभिडका नयनहरू पीडाले भरिँदै थिए । जो परेलीका डिलबाट पोखिए क्रमशः ।
‘आखिर मानिस किन आत्महत्या रोज्छ ? कमजोर मानसिकताका कारण ? या अरू नै केही ?,’ जान्ने इच्छा जागृत भयो मभित्र ।
‘गम्भीर मानसिक स्वास्थ्य समस्या नै आत्महत्याको मुख्य कारण हो,’ बोल्यो डेभिड, ‘अनपेक्षित घटनाक्रमका कारण सिर्जित पीडाको निरन्तर बिझाइले मानिसलाई मानसिक रूपमा विक्षिप्त बनाइदिँदो रहेछ, विचलित । जड बनाइदिँदो रहेछ, चेतनाशून्य । तात्कालिक समस्याबाट मुक्त हुने भ्रममा ऊ यस्तो आत्मघाती कदम चाल्न पुग्दो रहेछ ।’
‘आत्महत्या आवेगप्रेरित हुन्छन् ? वा योजनाबद्ध ?,’ सोधेँ ।
‘केही आवेगप्रेरित, केही योजनाबद्ध पनि । अकस्मात् बदलिने मानसिक स्थितिले आवेगप्रेरित आत्महत्या गराउँदो रहेछ । निराशाको निरन्तर बिझाइले थिल्थिलिएको मानिसमा जीवनप्रति नै वितृष्णा उत्पन्न हुँदै जाँदो रहेछ ।
यस्तो जीवन किन बाँच्नु ? यस्तै प्रश्नले चिमोट्दो रहेछ उसलाई । ग्लानिले गाँज्दै लाँदो रहेछ । हीनताबोधले गलाउँदो रहेछ । परिणामः मानिस मर्ने योजना बुन्न थाल्दो रहेछ, बिलकुल मेरै नियतिजस्तो,’ भोगाइ सुनायो डेभिडले ।
‘आत्महत्या समस्याहरूको समाधान हो त ?,’ सोधेँ मैले ।
‘कदापि होइन,’ दृढ सुनियो ऊ ।
‘होइन भने तपाईं आफैँले किन आत्महत्याको बाटो रोज्नुभयो ?’
‘यो सत्य आफ्नै मृत्युपछि मात्र महुसुस भयो मलाई,’ पछुतायो डेभिड ।
‘आत्महत्या गर्नुअघि तपाईंलाई आफ्नो माया लागेन ?,’ सोधेँ ।
‘चरम निराशाबीच गुज्रिएको मानिसका लागि के माया, के मोह ? विक्षिप्त मनस्थितिको उपज, जिन्दगी बिलकुल सपाट लाग्ने रहेछ, ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट, नीरस, मूल्यहीन ।
मानिसले चरम शून्य महसुस गर्दो रहेछ । आफू हुनुको अर्थ भुल्दो रहेछ । महत्त्व भुल्दो रहेछ । आत्मघाती बन्दो रहेछ । आफैँलाई निमिट्यान्न पार्दो रहेछ ।’
‘आखिर मानिस कहाँ चुक्यो ? यस्तो विकराल परिस्थितिको कुनै समाधान छैन ?,’ चिन्ता पोखिए मेरा ।
‘अवश्य छ,’ चम्किला देखिए डेभिडका नयनहरू ।
‘त्यो के त ?,’ जान्ने आतुरता बढ्यो ।
‘सकारात्मक चिन्तन,’ डेभिडको उत्तर, ‘यसले ऊर्जा प्रदान गर्छ, मानिसलाई भावनात्मक रुपमै बलियो बनाउँछ । वास्तविकतालाई स्वीकार गर्ने आत्मबल प्रदान गर्छ, साहस दिन्छ । चुनौतीको सामना गर्न सक्षम बनाउँछ । सुखदुःख घामछाया हुन् । आउँछन् जान्छन् भन्ने यथार्थबोध गराउँछ । संयमित हुन सिकाउँछ । जीवनप्रति आशावादी बनाउँछ ।’
‘कसरीे ?,’ सोधेँ मैले ।
‘चौबीस घण्टामा पनि त आधा समय उज्यालो बित्छ, आधा समय अँध्यारो । उज्यालो रोज्ने कि अँध्यारो ? यो हाम्रो आफेनो छनोट हो । सकारात्मक चिन्तनले जीवनका सकारात्मक पक्षहरु खोज्न उत्प्रेरित गर्छ ।
उज्याला पक्षहरूसँग गाँसिन सिकाउँछ । आघातहरूमा सम्हालिँदै अघि बढ्न सकेमा उज्याला दिन अवश्य आउनेछन् भन्ने आशा जगाउँछ,’ डेभिड बोलिरहेछ ।
म उसका कुरा सुनिरहेछु ।
‘आधुनिकताले मानिसलाई यान्त्रिक बनाएको छ । कृत्रिम बनाएको छ । आत्मीयजनबाट टाढा बनाएको छ । जीवनका उत्सव हरण गरेको छ । हो, एकाकी बनाउँदै लगेको छ ।
आज खै समाज र मानिसबीचको अन्तरघुलन ? खै तन र मनबीचको संयोजन ? खै प्राकृतता ? खै जीवनको सुन्दरता, खै लयबद्धता ? विडम्बना, सफल अनि सम्पन्न बन्ने होडमा आजको मानिसले आफैँलाई बिर्सेको छ । हाँस्नै बिर्सेको छ । बाँच्नै बिर्सेको छ । मनको शान्ति, आनन्द बिर्सेको छ । उसले आफैँलाई प्रेम गर्न बिर्सेको छ ।’
दीर्घ निःश्वास छोड्यो उसले ।
‘आजको मानिसलाई स्वप्रेमको महत्त्व बुझाउनुपरेको छ । प्रेममै जीवन फुल्दछ, शान्ति फक्रिन्छ, आनन्द मुस्कुराउँछ भन्ने सत्य स्मरण गराउनुपरेको छ । हाँस्न सिकाउनुपरेको छ । बाँच्न सिकाउनुपरेको छ, ताकि भुईंको टिप्न खोज्दा पोल्टाको नपोखियोस् । आफैँभित्रको शान्ति अनि आँखैअगाडिको उज्यालोबाट विमुख हुन नपरोस् ।’
डेभिडसँग मृत्युदर्शन वा जीवनदर्शन ? का कुरा गरेर रात बिताएँ मैले ।
दुःख नबुझी सुख बुझिन्न रहेछ । मृत्यु नबुझी जीवन बुझिन्न रहेछ । लाग्यो– अन्तिम सत्य भेटेँ मैले, दिव्य ज्ञान प्राप्त गरेँ । भावविभोर हुँदै गएँ म । मेरा विह्वल नयनहरू पऽऽऽरपऽऽऽरसम्म दौडिए ।
पूर्वी क्षितिज देखियो पऽऽऽर सुनौला किरणहरू पोखिँदै गरेको । रंगीन । मोहक । जो फैलिँदै गए, चारैतिर । अहिले सबैतिर उज्यालैउज्यालो देखिरहेको छु म, आफूभित्र अनि बाहिर पनि ।
जगत् सार्थक लाग्यो । पूर्ण लाग्यो ।
