होइन रहेछ ठूलो जन्मनु मात्र । भए पनि देश जुनसुकै । हुन्छौँ मात्र एक अंश पृथ्वीकै । हुन्छौँ थप्ने मात्र काम अर्बौँमा एक । भएर मात्र परिचय मान्छेको । नहुने आप्mनो लागि । होला उपलब्धि परिवारका लागि । बनेपछि परिपक्क उमेर र अनुभवले । खोज्दो रहेछ अर्थ जीवनको । थालिन्छ खोज्न अर्थ बाँचेको उमेरको पनि । पहिले आपूmले अनि समयले । गर्दो रहेछ प्रश्न समयसँगै समाजले पनि । गर्दो रहेछ खोजी देशले पनि ।

पाइँदैन उत्तर सोधिनेसँग । हुँदैन सोधिनहरूसँग पनि । हुन्छन् मात्र आफू र आफ्नो भन्नेबाहेक केही पनि । देखिए पनि टाढिएका जस्ता घरधुरीबाट । हुँदैनन् बन्नसकेका अरूका लागि । हुन्छन् बाँधिएका सीमारेखामा म र मेरो मात्र । तोड्न सक्छन् जसले जालो यस्तो । सक्छन् बन्न अरूका लागि पनि । हुँदैन सजिलो यस्तो गर्न जो कोहीलाई । हुन्छन् दुर्लभमा पनि दुर्लभ नै । बन्छन् एकजना लाखौँमा गन्दा पनि ।

चिनिनुभएको छ चेतन कार्की यसरी नै । नामैले बन्नुहुन्छ पर्याय नेपाली चलचित्रको । नाम आउँछ कालजयी गीतमा । हुनुहुन्थ्यो एक नम्बरमा नै राष्ट्रवादमा । जन्मनुभए पनि स्याङ्जामा । हुर्कनुभए पनि देहरादुन, भारतमा । पाउनुभए पनि शिक्षा त्यतै । दिनुभो देशलाई दिनसम्म । गर्नुभो योगदान सकुन्जेल सधैँभरि । सम्झनुभएर आमा आफ्नो माटोलाई । गरिरहनुभो सम्मान मातृभूमिलाई । गर्नु भएन बेइमानी पाउँदा जस्तै अवसर पनि । बन्नुभो उदाहरण इमानदारको । गर्नुभो गर्व आफ्नै देशप्रति । राख्नुभो सान देशकै सधैँ । मान पनि सधैँ देशकै । बनाउनुभो मन्त्र नै स्वाभिमानको ।

बन्दै गएको छ देश विभिन्न तन्त्रले । बढिरहेका छन् संख्या लोभीपापीहरूको । लिनलाई अलिकति फाइदा । राख्छन् धरौटी देशलाई समेत । बढिरहेकाले संख्या स्वार्थीहरूका । प्रवृत्ति नै जस्तो बनेको छ फेरिरहने रङ । गर्छन् बहस एक कित्ताबाट एक समय । गरिरहेका हुन्छन् अर्को कित्ताबाट अर्को समय । बनेको छ राष्ट्रिय खेलजस्तै । भइरहने प्रतियोगिता दिनका दिनजस्तै । चलन नै भएजस्तो । पाउनलाई अलिकति देखिने कुरा । गुमाउने धेरै नदेखिने कुरा । पूरा गर्न आफ्नो स्वार्थ । पार्छन् शिर नै अरूका पाइतालामा । बढिरहेको छ बहार विकृतिको । लागिरहेजस्तै मेला स्वार्थको जताततै ।

देखाउनुभो उभिएर पहाडजस्तै चेतन कार्की । सगरमाथाजस्तै स्वाभिमानको । नबेचेर आत्मा कहिल्यै । नझुकाएर शिर कहिल्यै । नसहेर अपमान कहिल्यै । नगरेर नमिल्ने सहमति कहिल्यै । बन्नुभएको छ आदर्शपुरुष चेतन कार्की ।

हुनुहुन्थ्यो देशभक्त कट्टर । हृदयले हुनुहुन्थ्यो शालीन । देखिन्थ्यो अनुहार सदाको हँसिलो । उज्याला थिए आँखाहरू बलिरहेका जस्ता सधैँ । देखिनुहुन्थ्यो सधैँको सफा र चिटिक्क । ध्यान दिनुहुन्थ्यो कुरा सानोसानोमा पनि ।

अक्षर थियो छापाजस्तै सुन्दर र सफा । बुझ्न सक्ने, जस्तै निरक्षरले पनि । थियो बोल्ने कला पनि रसिलो निकै । कलात्मक थियो भाषा पनि मन लाग्ने सुनिरहन । बोल्ने प्रस्टसँग जुनसुकै विषयमा पनि । थाक्नु भएन बोलेर कहिल्यै कुनै विषयमा पनि । हुन्थेन डर अलिकति पनि कसैसँग । बोलेजस्तै ढुक्कले । लेख्नुहुन्थ्यो लागेजस्तै आफूलाई । नभएजस्तै केही पनि नजानेका विषय ।

हुनुुहुन्थ्यो विरुद्धमा सधैँ बेइमान र भ्रष्टहरूको । हुन्थ्यो त्यही भएर आवाज प्रतिपक्षीजस्तै । नहोस् पनि कसरी ? हुनुहुन्थ्यो प्रखर नेपाली भाषामा । बढेहुर्केको भाषा भएकोले हिन्दीमा त्यत्तिकै । कुरै भएन अंग्रेजी भाषाको । बोल्नु र लेख्नुहुन्थ्यो उर्दू र बंगाली पनि । आउनासाथ सन्दर्भ भनिहाल्नुहुन्थ्यो श्लोक संस्कृतको पनि । पकड थियो साहित्यमा त्यस्तै । कविता, गीत, उपन्यास, नाटकहरूमा । बन्यो जीवन नै कलामय र संस्कृतिमय पनि ।

भन्नासाथ चलचित्र नेपाली । आइहाल्छ नाम चेतन कार्कीको । नभनिएको भए पनि पिता नेपाली चलचित्रको । गर्नुभएको थियो काम त्यस्तै नै । ब्रान्ड नै हुनुहुन्थ्यो पटकथा, संवादमा चेतन कार्कीको जस्तो । सदाबहार बनाउन सक्ने कला थियो गीतमा । टिप्न सक्ने लोकभाका टपक्कै । कला थियो झुन्ड्याउन सक्ने ओठओठमा । मिलाउन सक्ने गीतमा कथालाई ठ्याक्कै ।

लेख्नुभएको भए पनि गीत चलचित्रका लागि । बनेको छ संस्कृतिजस्तै तीजको गीतमा । ‘तीजको रहर आयो बरी लै...’ नबजेसम्म यो गीत, नआएजस्तो हुन्छ पर्व तीजको । ननाचेसम्म यो गीतमा छम्मछम्म, हुँदैन मनाएजस्तै चेलीलाई तीज । गाउनुभा’थ्यो नारायणगोपालले पनि उहाँकै गीत पहिले । चलचित्र ‘परिवर्तन’ मा ‘बुझ्नै सकिनौ तिमीले आँखाको भाका मेरो...’, चलचित्र ‘कान्छी’ मा प्रकाश श्रेष्ठ र विमला राईको ‘कान्छी हे कान्छी, कान्छी केही त बोल न...’ लोकभाकाको । हुन् यी केही गीत नमुनाका । देखाउँछ यसैले सामर्थ्य चेतनगीतको ।

फर्किनुभाथ्यो देश अठार सालमा । पढेर देहरादुनबाट । हुनुहुन्थ्यो खेलाडी स्कुल–कलेजमा । बन्नुभो क्याप्टेन नै चार वर्ष आगरा युनिभर्सिटीको । फर्किनुभएपछि नेपाल डाकियो खेल्न फुटबल प्रहरीबाट । भन्नुभो दिए खेल्छु जागिर । जितेपछि खेल माग्नुभो पद डीएसपीको ।

नमिलेपछि खोज्नुभो पढाउन त्रिचन्द्रमा । आश्वासन थियो समाचार वाचनका लागि रेडियोमा । नभएपछि कतै पनि, हुनुभो स्थायी जागिरे मत्स्य विभागमा । बस्नुभो पोखरा, भएर हाकिम । क्वाटरनजिकैको फेवाताल । देखिने उठनासाथ माछापुच्छ«े हिमाल । पार्नु प्रभाव पारेपछि प्राकृतिक सौन्दर्यले । भयो त्यही बेला सम्बन्ध र संगत पनि त्यस्तै । जोडिनुभो मजाले साहित्य र कलासँग । भएको थियो मित्रता पनि कवि भूपी शेरचनसँग । चर्चित थिए उहाँहरूका अनेक सन्दर्भमा । साधनमा थियो सेतो घोडा । चर्चित छ सन्दर्भ सेतो घोडाको चेतन कार्कीसँग ।

लेख्नुभो ‘आत्मा बेचेको छैन’ नाटक त्यहीँ । सफल भयो अत्यधिक । असफल बनाउन लागेका थिए निमित्त अञ्चलाधीश । मनोरञ्जन नगराएको निहुँमा साथीभाइहरूलाई । प्रदर्शनीको एक दिनअघि रोक्न खोजेका थिए मञ्चन नै । बिक्री भइसकेको थियो सबै टिकट । निहुँ मात्र थियो पाण्डुलिपि स्वीकृति नगरेको । भएको हस्तलिखित नाटकको पाण्डुलिपि दियो त्यहीँ नै । थिएन फोटोकपीको जमाना । नभए पनि पाण्डुलिपि भयो मञ्चन मजाले । पाउनसम्म पायो चर्चा पनि ।

बनाउने भयो पहिलोपटक नेपाली चलचित्र सूचना विभागले । डाकियो निर्देशन गर्न हिरासिंह खत्रीलाई भारतबाट । राखियो नाम ‘चेतना’ । डाकियो चेतन कार्कीलाई सघाउन हिरासिंह खत्रीले । दिनुभो राजीनामा मत्स्य विभागबाट । वर्ष थियो पच्चीस साल । पाउनुभो जिम्मेवारी मुख्य सहायक निर्देशकको । नभएपछि लेख्ने पटकथा, संवाद र गीत । लगाइयो लेख्नलाई चेतन कार्कीलाई नै । थिएन अनुभव त्यस्तो केही पनि । लेख्नुभो आँट गरेर । बन्नुभो त्यहीँबाट मानक पटकथा, संवाद र गीतकार चलचित्रमा । ‘परिवर्तन’ राखियो नाम ‘चेतना’ चलचित्रलाई । प्रवेश गर्नासाथ चलचित्रमा । पाउनुभएको थियो ठूलाठूला अवसर । भए पनि चुनौती हुनसम्मको । पाउनु भएको थियो सफलता त्यस क्षेत्रमा ।

गर्न थाल्नुभएपछि काम शाही नेपाली चलचित्र संस्थानमा । बन्न थाले नेपाली चलचित्रहरू ‘मनको बाँध’ र कुमारी । लेख्नुभो संवाद दुवैमा । बन्नुभएको थियो निर्माण नियन्त्रक पनि । निजी क्षेत्रबाट बन्यो चलचित्र ‘कान्छी’ । लेख्नुभो त्यसमा पनि गीत र संवाद ।

मान्नुभयो गुरु नै हिरासिंहलाई । राख्नुभो पुरस्कार पनि । ‘हिरासिंह खत्री चलचित्र पुरस्कार’ ।

बनाउनुभएपछि चलचित्र ‘विश्वास’ । गर्नुभयो निर्देशन पहिलोपटक त्रिचालीस सालमा । थियो कथा उहाँकै । गर्नुभो पटकथा, संवाद पनि उहाँले नै । लेख्नुभो गीत पनि सबै । डाक्नुभएको थियो अभिनय गराउन मलाई पनि । गएको थिएँ नौडाँडामा पोखरा । बसेको थिएँ दिनभरि नै सकिएपछि पनि आफ्नो काम ।

होइन जोडिएको चेतन कार्कीसँग चलचित्रले मात्र । लागेको थिएँ कलाको क्षेत्रमा पनि । प्रेरित गर्नुभएको थियो लाग्नलाई साहित्यमा पनि । लेख्ने गर्थेँ रहरले कविता । सुनाउँथे कहिलेकाहीँ उहाँलाई । दिनुहुन्थ्यो सल्लाह सुधार्नलाई । रहरले नै निकालेको थिएँ कवितासंग्रह पैँतालीस सालमा ‘ललिता’ । लेखिदिनुभएको थियो शुभकामना उहाँले नै पहिलो कृतिमा । लेख्नुहुँदा मेरो नाम लेख्नुहुन्थ्यो श्री३म भनेर । भन्थेँ आफूले लेखेजस्तै लेखिदिन । मान्नु हुन्थेन र बताउनुहुन्थ्यो यसरी लेख्नुको कारण ।

रमाउन थालेपछि सिर्जनामा । भएको थियो चढेजस्तै भूत साहित्यको । बनाएँ फेरि अर्को योजना छयालीस सालमा । सातजना साथीहरूको सात–सातवटै कविता राखेर संग्रह निकाल्ने । छानेका साथीहरू पनि भए तयार मेरो प्रस्तावमा । कविहरू थिए नारायण आचार्य, मनरूप नेप्च्युन, विकास अमात्य, वासुदेवमणि अधिकारी, बालमुकुन्द खनाल, वैकुण्ठ विष्ट र म । लाग्यो रहर फेरि भूमिका लेखाउने सातैजना अग्रजबाट । हौसला बढाउनुभो चेतन दाइले । लेखिदिनुभो पहिले भूमिका उहाँले नै ।

नाम राखेको थिएँ ‘सरगम’ कवितासंग्रहको । लेखाउन भूमिका गएँ घरघरमा अग्रज लेखकहरूको । गर्थेँ परिचय आफ्नो पहिला अनि गर्थेँ रहर गरेको कुरा । धाएको धायै गरेर भए पनि लेखाएरै छोडेँ अग्रजहरूबाट । हुनुहुन्थ्यो लेखिदिने सिद्धिचरण श्रेष्ठ, मोहन कोइराला, रमेश विकल, चेतन कार्की, मञ्जुल, वानिरा गिरी अनि किशोर पहाडी ।

थियो पुल्चोकमा एउटा पसल । उत्तरपट्टि थियो दमकल कार्यालयको । थियो पसल गुरुङ अंकलको । भन्थ्यौँ हामी र अरू पनि अंकलको पसल । भेटघाट गर्ने ठाउँ थियो चेतन दाइको । बस्नुहुन्थ्यो जमेर सोकेस पछाडिको कुर्सीमा । पुग्थे अरू पनि भेट्न चाहनेहरू चेतन दाइलाई । पुग्थे सुन्न चाहनेहरू रोचक र ज्ञानवर्धक कुरा । भन्दा हुन्थ्यो अखडा नै त्यही चेतन दाइको । सारियो पछि पसल अंकलको । दमकलकै अगाडिको लाछी गल्लीमा । राख्नुभो स्टेसनरी पसल फेरि कवि मुरारी सिग्देलले । दमकलकै उत्तरपट्टि नै । बन्यो अखडा फेरि चेतन कार्कीको त्यहीँ नै ।

बस्नुहुँदा पसलमा अंकलको । हुन्थ्यो सधैँ अगाडि कोकको बोतल । छेउमा हुन्थ्यो भुटेको चना पनि धेरैजसो । खाइरहनुहुन्थ्यो चना र पिइरहनुहुन्थ्यो कोक । पुस–माघको चिसोमा पनि पिउनुहुन्थ्यो दशबाह्र बोतलसम्म सानो । लिइरहनुहुन्थ्यो विस्तारै बडो स्वादले । हुन्थ्यो च्याप्नुभएको सुगन्धित खैनी ओठमा । देखिन्थ्यो कहिलेकहीँ राखेको र फ्ँयाकेको पनि । बस्नुहुँदा पसलमा खाली हुन्थेन कोक र चना कहिल्यै ।

संगत उहाँकै र सल्लाह पनि उहाँकै । लागेका थियौँ हामी कला क्षेत्रमा । गर्थ्यौँ स्कुलमा पनि नाटक र प्रहसनहरू । पास भएपछि एसएलसी । प्रेरणाले उहाँकै स्थापना गरेका थियौँ पद्म सांस्कृतिक ग्रुप छत्तीस सालमा । थियौँ हामी सुरुमा मनोज दुवाडी, पूर्ण थापा र म । हुनुहुन्थ्यो संरक्षक उहाँ नै ।

गरिरहन्थ्यौँ सानासाना कार्यक्रमहरू । गर्यौँ विद्यालयस्तरीय प्रतियोगिताहरू । हौसियौँ हामी कार्यक्रम गर्न पनि ठूलै । गयौँ नाचघरमा पनि । पर्थ्यो हलभाडा चार सय रुपियाँ । थिए कुर्सी पनि चार सय नै । हुनुहुन्थ्यो महाप्रबन्धक नारायणगोपाल ।

लियौँ हल विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम गर्न चैत तीस गते छत्तीस सालमा । चर्चित भएको थियो नेपाली चलचित्र ‘सिन्दूर’ त्यति बेला । चर्चित भएका थिए हास्यकलाकार चंखे अर्थात् गोपालराज मैनाली । चर्चित चंखेलाई गरिदिनुभो अनुरोध चेतन दाइले । लेखिदिनुभएको थियो सानो पत्र उहाँलाई ।

मान्नुभो सजिलै हेर्नासाथ चेतन दाइको पत्र । लेखिदिनुभएको थियो त्यसरी नै अरू कलाकारलाई पनि । हुनुहुन्थ्यो गायक संगीतकार दीपक जंगम, नायिका सुषमा शाही, हास्यकलाकार आनन्द थापा, रेडियो नेपालका चर्चित प्रस्तोता धन लामा । थिए अरू पनि ।

गर्यौँ प्रचार रत्नपार्कमा लामो ब्यानर झुन्ड्याएर । टास्यौँ भित्ताभित्तामा पोस्टरहरू । हिँड्यौँ माइकिङ गरेर मिटरवाले ट्याम्पुमा । बेचेका थियौँ टिकट टेबल, कुर्सी राखेर रत्नपार्कमा । बेच्यौँ मजाले टिकट ।

कार्यक्रम हुने दुई दिन बाँकी हुँदा । डाक्नुभो नारायणगोपालले नाचघरमा । समय थियो साँझ पाँच बजे कार्यक्रमको । भन्नुभो तपार्इंहरूलाई दिएको समयमा हाम्रो आफ्नै कार्यक्रम गर्नुपर्नेभो । देखाउनुस् अब दिउँसो । धेरै टिकट बिक्री भइसकेकोले गाह्रो हुन्छ खबर गर्न भनेँ । गरेँ अनुरोध गर्नुसम्म । मान्नु भएन पटक्कै नारायणगोपाल । भन्नुभयो झन् ठाडोसँग– त्यसो भए क्यान्सिल गरिदिनुस् । नलागेपछि केही पनि । बाध्य भएका थियौँ दिउँसो नै गर्न ।

स्वाद परेको बेला थियो अलिअलि अभिनयको । हौसला पाएर चेतन दाइको । गरेका थियौँ कार्यक्रम ठूलै । भएको त्यसपछि नै हुनुपर्छ छोड्न नसकेको कलामा गहिरोसँग । स्थापना गर्यौँ फेरि ललितपुर कला संस्कृति प्रतिष्ठान त्रिपन्न सालमा । बनिदिनुभएर सल्लाहकार चेतन दाइ नै ।

गर्यौँ हास्यव्यंग्य कार्यक्रम गाईजात्रामा । प्रत्येक वर्ष भनेर ला’का गाईजात्रा । सल्लाह दिनुभएपछि चेतन दाइले । गर्न थाल्यौँ सम्मान पनि हास्यकलाकारलाई । गाईजात्रा कार्यक्रमको उद्घाटनमा । दिनुहुन्थ्यो सल्लाह सम्मान गर्ने कलाकारको नाम । लेखिदिनुहुन्थ्यो सम्मान र अभिनन्दनपत्र पनि । लगाउनुभएको छ गुन तिर्र्नै नसक्ने गरी । दिइरहनुहुन्थ्यो प्रोत्साहन सबैलाई । कन्जुस्याइँ गर्नु भएन कहिल्यै ऊर्जा दिनलाई । होलान् कतिकति हामीजस्ता भाग्यमानीहरू । बिर्सन सक्दिनँ एक छिन पनि उहाँलाई ।

हुनुहुँदा पोखरामा एक्काइस सालमा नै । जोडिनुभएको थियो हिमाञ्चल सांस्कृतिक परिषद्सँग । आउँथे लिनलाई सल्लाह उहाँसँग । गर्नुपर्यो भने साहित्य र सांस्कृतिक कार्यक्रम । स्कुल, क्याम्पस वा जुनै संस्था भए पनि ।

हुन्थ्यो त्यति बेला लोकनृत्य प्रतियोगिता राष्ट्रिय नाचघरमा । अवसर मानेर प्रजातन्त्र दिवस फागुन सातमा । सहभागिता गराइन्थ्यो चौधै अञ्चलको । राखियो गण्डकी अञ्चलको छनोट समितिमा चेतन कार्कीलाई । विभिन्न जिल्लाबाट आएका नृत्यहरूबाट छनोट गर्नका लागि । राख्नुभएको थियो अञ्चलाधीशले । छनोट गरेको नाचलाई । गराउनुभो अभ्यास पनि उहाँले नै । जानुभो टोली नेता बनेर काठमाडौं प्रतियोगिताका लागि । पायो सर्वश्रेष्ठको पुरस्कार पनि गण्डकी अञ्चलले नै ।

भएको थियो गहिरो सम्बन्ध कवि भूपी शेरचनसँग बाइस सालमा । चर्चित भइसकेको थियो ‘हामी’ कविता भूपीको । भएको थियो सम्बन्ध अन्तरंग नै । नछुट्टिने गरी प्रत्येक साँझ रमाइलो गरेर । गरियो अनुरोध त्यही बेला लेख्नलाई नाटक देखाउन स्कुलमा । हुनुहुन्थ्यो श्याम पन्त हेडसर मल्टिपर्पोज स्कुलको । छापिएको थिएन कतै पनि रचना उहाँको त्यस बेलासम्म राम्रो पत्रिकामा । छापिएको थियो एउटा कविता स्कुलको पत्रिकामा । बरु, बज्न थालेको थियो कहिलेकाहीँ लोकभाकाको एउटा गीत । नातिकाजीको संगीतमा गाएका थिए तारादेवी र भुवन थापाले । गाउनु पनि भएको थियो केही गीत मिलेर महेन्द्र खनालसँग । भएको थिएन कुनै पनि रेकर्ड ।

लेख्नुभो नाटक दुई महिना लगाएर । राख्नुभो शीर्षक ‘आत्मा बेचेको छैन’ । गराउनुभो अभ्यास पनि दुई महिना नै विद्यार्थीहरूलाई । हुनेभो मञ्चन टिकटमा नै नाटक । रोक्न खोजियो निमित्त अञ्चलाधीशबाट । स्वीकृति नलिएको भनेर । बुझाएपछि पाण्डुलिपि हस्तलिखित । पछि छाप्न खोज्दा पनि रोक्न खोजियो प्रेसमा नै गएर ।

लेख्नुभएको थियो नाटक स्कुलका लागि । छाप्ने बेला बनाउनुभो उपन्यास । बन्यो पहिलो कृति नै चेतन कार्कीको । छापेको थियो कल्याण पाकेट बुक्स, पोखराले तेइस सालमा । भानु प्रकाशनले तीसमा । धर्मपत्नीले एकहत्तर सालमा निकाल्नुभो तेस्रो संस्करण ।

भएको थियो त्यही बेला साहित्यिक भेला पोखरामा । पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा तेइस सालमा । हुनुहुन्थ्यो अतिथिहरू भवानी भिक्षु, कमल दीक्षित, वासु शशी, कृष्णप्रसाद पराजुली, वासुदेव लुइँटेलहरू । किनेर पढ्नुभएको रहेछ वासुदेव लुइँटेलले ‘आत्मा बेचेको छैन’ ।

भोलिपल्टको कार्यक्रममा बोल्नुभो त्यही उपन्यासको बारेमा लुइँटेलले ।

‘यस वर्षको मदन पुरस्कारका लागि राम्रो पुस्तक पाउन हामीलाई धौधौ पर्यो । हिजो यहाँ एउटा किताब किनेर पढेँ । बडो अनाकर्षक गेटअप तर बडो रोचक शीर्षक । किन यो मूर्ख लेखकले यो किताब मदन पुरस्कारमा पठाई दिएन ? त्यसको तालुमा आलु पो फलिहाल्थ्यो कि !’ भन्दै सबैलाई देखाउनुभएको थियो ‘आत्मा बेचेको छैन’ । के हुनसक्छ योभन्दा ठूलो मूल्यांकन र पुरस्कार ? दम देखाउँछ चेतन कार्कीको त्यति बेलादेखि नै ।

लेख्नु भए पनि उत्कृष्ट पुस्तक । दिनसम्म दुःख दिएको थियो प्रशासनले । भएर त्यही हो कि ! ‘आत्मा बेचेको छैन’ पुस्तक मात्र नभएर चेतन कार्कीको । आदर्श नै बन्यो जीवनको । गर्नुभो आत्मसात् मन्त्रजस्तै सधैँ ।

होला यही कारण, मान्नु भएन अध्यक्ष बन्न चलचित्र विकास बोर्डको । गर्नुभो राजीनामा आफूभन्दा तल्लो तहका बढुवा गरेपछि । एकचालीस सालमा चलचित्र संस्थानबाट । बनिसक्नुभएको थियो पटकपटक निमित्त महाप्रबन्धक । पालो थियो स्वतः हुने उहाँकै । तल्लो तहकाले प्रयोग गरेको थियो शक्ति दरबारको ।

उदाहरण थियो स्वाभिमानको र आत्मा नबेचेको । आएको थियो अवसर नजिक हुन दरबार नै । पढाउनुहुन्थ्यो नेपाली श्रीमती काकीले सेन्ट मेरिज स्कुलमा । अब्बल थियो नेपालीमा उहाँको । आएको थियो अनुरोध अधिराजकुमारी श्रुतिलाई पढाउन । लिएर गएपछि सेनाले सिकाएको थियो दरबारी तरिकाहरू पनि । हुनु हुँदैन नजिक दरबारसँग भनेर दिनु भएन स्वीकृति पढाउन श्रुतिलाई ।

जन्मनुभएको थियो कात्तिक बाइस गते पन्चानब्बे सालमा । हुनु भएन त्रियासी वसन्तपछि । जेठको दुई गते अठहत्तरमा ।

पढ्दा नै देहरादुनमा सन् सन्ताउन्नमा । गर्नुभा’थ्यो सम्पादन गोर्खा छात्र संघको पत्रिका ‘बिहानी’ । गर्नुभो नेपालमा ‘दून समाज नेपाल’ को पत्रिकाको पनि ।

हुनुहुन्थ्यो धनी धनले भन्दा बढी मनले । पढ्नुभएको थियो गोर्खा मिलिटरी स्कुल देहरादुनमा । राखिदिनुभयो छात्रवृत्ति तीनवटा त्यहीँ । गुरु दिनदयाल रावतको, पिता जुद्धवीर र माता चन्द्रमाया कार्कीको नाममा । दिनुभएको छ दान जग्गा पनि । जन्मेको गाउँको स्कुललाई ।

हुनुभएर ज्ञानी हुनसम्मको । भएर विद्वान् सबै विषयमा । गर्नु भएन घमण्ड कहिले कसैसँग । देखिएन दम्भ कुनै सन्दर्भमा पनि । फलेको वृक्ष झुकेझैँ सधैँ । बन्नुभयो शिष्ट पनि र शालीन पनि । लेख्नैभएको छ ‘आत्मा बेचेको छैन’ को तेस्रो संस्करणको भूमिकामा–

‘म साहित्यकार होइन, साहित्यानुरागी हुँ । म चलचित्रविज्ञ पनि होइन, चलचित्रकर्मी मात्र हुँ । उपन्यास, कविता, गीत, पटकथा, संवाद, नाटक लेखेर मैले साहित्यको सेवा गरेँ भन्ने दम्भ गर्ने हैसियत छैन ।

झन् ‘आत्मा बेचेको छैन’ उपन्यासको रचनाकालमा त म अल्लारे ठिटो मात्र थिएँ । रगत तातो भए पनि, उत्कट स्वाभिमान भए पनि, अनुभवहीन, लोक व्यवहारबाट अनभिज्ञ । रोमान्स र रोमान्चका पछाडि दगुर्ने एउटा उरन्ठ्याउलो युवकले ‘आत्मा बेचेको छैन’ भन्नु नै नेपालका लागि सामान्य हैन कि ?

तर, विश्वास गर्नुस् – लेखकले आजसम्म आत्मा बेचेको छैन ।’

छन् उहाँका प्रकाशित आठ कृतिहरू । उपन्यास छन् तीन । ‘आत्मा बेचेको छैन’, ‘ढलेको गिलास’ र ‘हनिमुन’ । गीतिकवितामा ‘जून निदाउन थाल्यो’ । गजलमा ‘हो देश मेरो पनि’ । हिन्दी, उर्दू कविताको ‘कल्पना टुट चुकी है’ । कविताको ‘हत्केलाले सधैँभरि सूर्य छेकिँदैन’ । भनेर कथा र कुण्डली ‘बसी बियाँलो’ ।

लेख्नुभएर पनि यति धेरै सिर्जना । सयौँका अजम्मरी गीतहरू भएर पनि । लेख्नुभएको छ ‘हत्केलाले सधैँभरि सूर्य छेकिँदैन’ मा । अन्त्यमा मन्तव्यको – ‘म साहित्यानुरागी अवश्य हुँ, तर साहित्यकार भनाउने ‘खूबी’ नभएकोले कुनै पनि स्वनामधन्य साहित्यकारसित मन्तव्य वा भूमिका लेखाउने आँट गरिनँ । आशीर्वचन माग्न स्वाभिमानले दिएन । त्यसैले प्रकाशक खोज्ने कुरै थिएन । जीवनसंगिनीले, म छु नि बूढा भनिन् । जय होस् ।’

हो योे विनम्रता हुनसम्मको । छ व्यंग्य पनि हुनसम्मकै । छ अहिले फेसन देखिएभन्दा फरक हुने । गरेर सबै खर्च देखाउँछन् चलेको प्रकाशकको नाम । देखाउन अरूलाई बिकाउ भएको भएँ लेखक भनेर । नदेखिने तर सत्य । बनिरहेको छ विडम्बना अहिले पनि । लेख्नुभए पनि सन्दर्भ आफ्नै चेतन कार्कीले । बनेको छ गम्भीर प्रश्न सबैका लागि ।