उपनिर्वाचनको परिणाम आएको छ र भनिन्छ – ठूला दलहरुलाई झस्काएको छ । कति झस्किए र कति सच्चिए यो त पछि थाहा पाइने कुरा भयो । परिणामले सरकारी सत्तामा आसीनहरुलाई तत्कालै फरक पर्नेछैन । प्रतिपक्षको स्थान असुरक्षित भइहालेको पनि होइन । गठजोडमै फेरबदल आए कुरा अर्कै हुने नै भयो । पहिलेजस्तै । 

तीन निर्वाचन क्षेत्रमा चुनाव भयो । परिणाम पनि आयो । बारा २, चितवन २ र तनहुँ १ मा विविध कारण उपचुनाव भएको हो । बाराबाहेक दुई क्षेत्रमा सरकारी सत्ता पराजित भयो । गठजोड पराजित भयो । पराजितमात्रै होइन चुनावी गठबन्धप्रति नै प्रश्न तेर्सिएको छ । 

थियो उपचुनाव तर राष्ट्रको ध्यान नै यो चुनावले खिचेको थियो । यी क्षेत्रको चुनावी नतिजाको आकलन र चासो राष्ट्रिय चुनावमा भन्दा एकत्रित थियो । देशैभर हुने चुनावमा आआफ्नो क्षेत्रमै बढी चासो बाँडिन्थ्यो । जनमन आफ्नै क्षेत्रमा केन्द्रित हुनजान्थ्यो । 

उपचुनाव भने तीन क्षेत्रमा मात्र भएकाले चासो राख्नेहरुको ध्यान त्यतै सोहोरिने नै भयो । यस कारण  उपनिर्वाचन स्थापित वा ठूला र पुराना दलको लोकप्रियता एवं विश्वसनीयता मापनको अवसर जस्तै बन्यो । परिणामपछि ‘ठूला दल सकिने कि सच्चिने ? ’ टिप्पणी यही कारण बन्यो ।

बारामा गठबन्धको साझा उमेदवार भनिएका उपेन्द्र यादवले जिते । बाँकी दुई क्षेत्रमा गठबन्धनका उमेदवार पराजित भए । चितवनको परिणाम त लज्जास्पद नै रह्यो । दलका उमेदवारै नराम्रा वा अयोग्य भएर यो परिणाम आएको पक्कै होइन । उमेदवार ठीकठाकै हुँदा पनि किन पराजय मात्रै आयो ? 

दलले हारे कि ? गठबन्धन सरकारले हार्यो ? वा उमेदवार व्यक्तिले हारेका हुन् कि ? चुनावी गठबन्धको औचित्य अस्वीकृत भएको हो ? यस्ता प्रश्न अनुत्तरित नै रहनेछन् । किनभने गम्भीर समीक्षा र जिम्मेबारी बोध गर्ने संस्कार नेपाली राजनीतिमा छैन । थियो कुनै जमानामा भने पनि त्यो अहिले खुइली सकेको छ । 

परिणामप्रति सबैलाई दोष दिएर । सबैलाई जिम्मेबार बताएर खास जिम्मेबारहरु पन्छिने र जोगिने सत्तालिप्त प्रवृत्ति व्याप्त छ । कमजोरीको भागिदार बनाउन घाँस र पराल एकै ठाउँमा छ्यासमिस गर्ने जस्तै चलन चल्तीमा छ । त्यसैले सत्ताको भागिदारी कसैको काँधको पेवा भए पनि पराजयको भागहिस्सा सबैको थाप्लोमा पर्ने नै छ । 

तनहुँमा एक साता बढी चुनावी माहोलमा घुलमिल हुँदा जे सुनियो र देखियो, चितवन र बारामा पनि दुरुस्तै त्यस्तै थियो भन्ने दाबा गर्न सकिँदैन । तर, चितवन र तनहुँमा त्यस्तै त्यस्तै टिप्पणीबीच पनि थप भिन्नतासमेत सुनिन्थ्यो । चितवनमा रविलाई काम गर्न दिइएन भन्ने आरोप चर्को थियो । 

तनहुँको परिणाम दलका स्थानीय नेता, कार्यकर्ता, खासगरी कांग्रेसका नेता, कार्यकर्ताको अपेक्षाभन्दा फरक आयो ।

उनीहरु यस क्षेत्रमा कांग्रेसको संगठन र जनाधारप्रति विश्वस्त सुनिन्थे । त्यसमाथि गठबन्धन दलहरुको सहयोग उनीहरुको लागि अर्को भरोसा थियो । 

त्यस्तै गठबन्धनका साझा उमेदवार नेपाली कांग्रेसका नेता गोविन्द भट्टराईको सादगी, इमान र राजनीतिक निरन्तरता उनीहरु विजयको लागि पुँजी मान्थे । भट्टराईले गरेको विकास प्रयासको उदाहरण पनि दिन्थे । दर्जनौँ खानेपानी योजना सफल बनाएका उनी ‘पानी मान्छे’ उपमाले पनि चिनिन्थे ।     

भट्टराईप्रति कसैको पनि नकारात्मक टिप्पणी सुनिएन । चुनावी मत जता दिए पनि प्रतिपक्षका साथीहरुले समेत असल मानिस नै भनेको पाइयो । तर, पराजय तिनै असल मानिसको भयो । किन ? उनको छवि त असल थियो नि । 

परिणामपछि फेसबुकको एक टिप्पणी (स्टाटस) ले पराजयको गहिरो कारण खोल्यो – ‘दलका नेताले गरेको विकृतिको अचानोमा गोविन्द भट्टराई परे ।’ मूलतः भएको यही हो । प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष कारण अरु पनि छन् र होलान् । दलभित्रकै व्यवस्थापन र कार्यकर्ताको सक्रियता कस्तो रह्यो वा उमेदवारको रणनीतिक चातुर्य कस्तो भयो ? बुझ्न सकिएन । 

बढी भुइँ तहको मतदातासँग घुलमिल हुने अवसर नै  तिनको मनोभाव थाहा पाउने माध्यम बन्यो । यस्तो अवसरले आशंका त जन्माएकै थियो । तर, कांग्रेस कार्यकर्ता भन्थे – हाम्रो जित सुनिश्चित छ । थप्थे– ‘यो राष्ट्रपतिको ठाउँ हो ।’ चुनावी प्रचारको नारा पनि थियो यो । 

गोविन्द भट्टराईको पराजय र स्वर्णिम वाग्लेको जितमा सबैभन्दा बढी प्रभावी कारक यहाँको कम्युनिस्ट मत रह्यो ।

खासगरी नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले)को मत वाग्लेतिर खनियो । गठबन्धनका कम्युनिस्टको मत पनि भट्टराईले खासै पाएनन् । कांग्रेसको मतमा पनि केही स्खलन देखियो । यति हुँदाहुँदै पनि भट्टराईले पाएको २० हजारभन्दा बढी मत कांग्रेसको जोगिएको आधार मत हो ।   

एमालेका साथीले प्रस्टै भने – ‘हाम्रो उमेदवारले जित्ने होइन । यसकारण हाम्रो प्रयास कांग्रेसलाई हराउने हो ।’ आफ्नो दलको उमेदवारप्रति उनीहरुको कटु गुनासो पनि रहेछ । परिणाम गत चुनावमा एमालेले ल्याएको मतको आधा पनि यसपटक जोगाउन सकेन । पहिले १९ हजारभन्दा बढी मत ल्याएको एमाले यस पटक  आठ हजार वरिपरि खुम्चियो । 

त्यस्तै गठबन्धनमा रहेको नेकपा (माओवादी केन्द्र)को पनि मत छरियो । गत निर्वाचनमा २५ हजार मत कांग्रेसले पाएको हो । त्यतिबेला पनि गठबन्धन थियो । अरु क्षेत्रमा रहेका माओवादी केन्द्रका आफ्ना उमेदवारलाई जिताउन पनि उनीहरुको प्रतिबद्धता गठबन्धनप्रति त्यतिबेला अलि खँदिलो थियो । यसपटक उनीहरुको उमेदवार कतै थिएन । यस कारण माओवादी मत निस्पृहजस्तै रह्यो वा बाँडियो  ।

सबैभन्दा धेरै त गरिआएका दलहरुप्रति चर्को गुनासो थियो । आलोचना र आरोपको स्तर कठोर सुनिन्थ्यो । नकारात्मक प्रचार यति चर्को पाइयो कि सही कुरा पनि सुन्ने धैर्य ती आलोचकमा छँदैथिएन । 

लाग्छ, देशैभरिको वर्तमान परिवेश यस्तै छ । दल र तिनका उच्च ओहोदाधारी नेताप्रति अत्यन्त नकारात्मक धारणा बनेको छ । दलहरुप्रतिको भत्कँदो विश्वासले विकल्पहरुको खोजीमा जनता भौंतारिए जस्ता छन् । कांग्रेस मात्रै होइन, कम्युनिस्टहरुको हबिगत यसपटक झन् बदतर देखिएको छ । 

अरुको कुरा पछि । प्रजातान्त्रिक भनिने नेपाली कांग्रेस कडा चुनौतीका सामु छ । आफै गलित र थलित जस्तो कांग्रेस उठ्न अब नयाँ विद्रोह आवश्यक देखियो । विद्रोह अर्थात् परिवर्तन ।

परिवर्तन पनि जबर्जस्त परिणामदायी भए काम लाग्ला । अन्यथा जनताले विद्रोहको बिगुल फुके । उपनिर्वाचनको ध्वनि यही हो । कांग्रेसका हर्ताकर्ताले सुन्लान् त यस्तो ध्वनि संकेत ?