काठमाडौं । बन्दाबन्दीको चौथो दिन । काठमाडौं सहर सुनसान छ । यत्रतत्र छरिएका मानिसहरू उद्यम, उद्योग, व्यवसाय, कार्यालय बन्द भएपछि घरमै, अझ कोठाकोठामा समेटिएका छन् । आफन्त, नातागोताबाट समेत एक्ल्याएका छन् । 

जीवनमा पहिलोपल्ट समुदायबाट अलग भएर परिवार र परिवारबाट पनि एक्लिएर व्यक्तिमा सीमित हुनुको अनुभव गर्नुपरेको छ, सिङ्गो मानवजातीले ।

मध्याह्न १२ बजे मुख्य चोक–बजार सहरले कोराना सङ्कट टार्न मौनधारण गरिरहेको प्रतीत हुन्छ । सकडमा धुवाँ, धुलो कोलाहल निस्प्राणप्रायः छ । सवारीको नाममा पानी ट्याङ्कर मात्रै भेटिन्छ । प्रत्येक मिनेटको फरकमा ट्याङ्करले पानी ओसारिरहे छन् । यस्तो लाग्छ– मेलम्ची परियोजना लम्बेतान बन्दै गएपछि काठमाडौंबासीको प्यास पन्छाउने जिम्मा यिनै ट्याङ्करको थाप्लोमा छ । र त, सडकमा निर्वाध बत्तिइरहे छन् ।

सवारी साधनको चाप न्यून बनेपछि चोकचोकमा तैनाथ ट्राफिक प्रहरी फुर्सदिला बनेका छन् । दिउँसोपख बटुवाहरूको पनि खासै चाप छैन । खाद्यान्नको खोजखाज, औषधोपचार, बिरामी कुरुवाजस्तो जरुरी काम परेकाहरू मात्रै सडकमा ओहोरदोहोर गरिरहे छन् । पैदल यात्रुलाई सम्झाइबुझाइ गर्नु नपरेकाले सुरक्षाकर्मीलाई पनि हाइसञ्चो छ । आकाशे पुल मुन्तिर, यात्रु प्रतीक्षालय, पेटीमा सियाँल ताप्दै कोरोना त्रासदीको अभूतपूर्व साक्षी बसिरहेका छन् । 

सिंगो सहर कोरोनाको त्रासदीमा ‘आइसोलेटेड’ भए पनि रिक्सा, ठेलामा जिन्दगी धकेल्नेहरूको भने बेग्लै कहर छ । 

बिहान खाए, बेलुका के खाउँ हुने न्यून वेतनधारी, दैनिक ज्यालादारी, मजदुर परिवारलाई कोरोनाभन्दा भोकको त्रासदी ठूलो छ । 

विश्वव्यापी बनेको दुराधर्ष कोभिड–१९ बाट त जसोतसो बँचिएला, बिहान, बेलुकै पिरोल्ने भोकको आँधी, तुफान उनीहरूका लागि ठूलो व्यथा बनेको छ, यतिबेला ।

० ० ०

शुक्रबार मध्याह्नपख । चर्को धूपले हनुमानढोकालाई छपक्कै छोपेको छ । धुवाँ, धुलो हटेर शान्त, स्वच्छ, स्नीग्ध देखिए पनि मानिसहरूको चहलपहल नहुँदा वातावरण निःस्तब्ध देखिन्छ ।

आहारा खोज्दै हिँड्ने रैथाने परेवा, मलेवा आदिले आकाशमा फेरो मारिरहेका छैनन् । न बसन्तपुर दरबार क्षेत्र, कालभैरव र सङ्ग्रहालयको आँगनमा चारो च्यापिरहेका भेटिन्छन् । हनुमान क्षेत्र घुम्न आउने आगन्तुहरूले आहारा पोखिदिए पो टिपुन् ! बरु मन्दिरका टुँडालहरूका अन्तरकुन्तरतिर जिउ छिराएर कूजनको भाकामा कोरोनाको कहर नियाली रहेका होलान् ।

हनुमानढोका दरबार क्षेत्रको शून्यता छिचोल्दै यट्खा टोल पुग्दा चोकैमा भेटिए रसुवा, लहरेपौवाका हरिप्रसाद आचार्य । 

खिरिलो जिउज्यान । तिलचामले कपाल । खडेरीग्रस्त ओठमुख लिएर उनी ठमेलतिर शुष्क आँखा ओछ्याइरहेका थिए । बिहानदेखि एउटै थलो रुँग्दा पनि यात्रु पाउन सकेका थिएनन् । ठमेलतिरबाट दुईजना पर्यटक हनुमानढोकातिर हात हल्लाउँदै लम्किइरहेका थिए । उनीहरूको आँखा पनि रिक्सातिर नपरेपछि आचार्यले खुइया काढे– “कोही यात्रु पाइएन, आज पनि खाली हातै कोठा फर्कनुपर्ने भो !”

त्यसपछि उनको अनुहार चरम निराशाले छोप्यो । मिल्थ्यो भने उनी कोरोना भाइरसलाई धारे हात लगाएर गाली गर्थे । नमिलेपछि केहीबेर हात खोकिलामा राखे । पट्यार बढ्दै गएपछि केहीछिन मोबाइलमा बरालिए । त्यसपछि पत्नीसँग मोबाइलमा कुरा गरेर केहीबेर निराशा पन्छाए ।

५४ थान हिउँद खाइसकेका हरिप्रसाद काठमाडौं बसेकै २० वर्ष भयो । हनुमानढोका दरबार क्षेत्र, ठमेललाई केन्द्र बनाएर १५ वर्षदेखि फन्को मारिरहेका छन् । बा अ उ ३४ नम्बर रिक्सा उनको जीवनको सारथी बनेको छ ।

डेढ दशकको अवधिमा काठमाडौंले ठुल्ठूला बन्दको सामना गर्नुपर्‍यो । २०६२–०६३ को जनसुनामी झेल्यो । आन्दोलन, ध्वंस, बम, बारुदको मुस्लो के मात्र बेहोर्नु परेन ! तर, हरिप्रसादले अहिलेजस्तो दिक्दारी कहिल्यै झेलेका थिएनन् । देख्नु परेको पनि थिएन ।

“यत्रो वर्ष रिक्सा चलाएँ । तर, यो दुर्दशा भोग्नु परेको थिएन,” उनी आश्चर्यचकित् हुँदै सुनाउँछन् ।

कोरोनाभाइरस चीनको वुहान सहरबाट गत डिसेम्बरमा संसारभर फैलियो । संसारमा यसले प्रभूत्व जमाउन नपाउँदै नेपालमा असर पुर्‍याउन थालिहाल्यो । चिनियाँ पर्यटक आउन कम्ता भयो । नेपालसँग सीमा जोडिएको देशमा सङ्क्रामक व्याधि फैलिएकाले अन्यत्रका पर्यटक आउन आत्तिने नै भए ।

फलतः पर्यटक आउने सिजनमा ठमेल हाइ काढेर बस्न विवश भयो ।

“तर पनि हामीले दैनिक चारपाँचसय कमाउँदै आएका थियौं । अहिले त ठप्पै पो भयो,” उनी पीडा पोख्छन् ।

१६ वर्ष पाइडल मार्दा पनि हरिप्रसादले एउटा रिक्सा जोड्न सकेका छैनन् । गाउँको खेतबारी हेर्न नपरेको भए, बेलाबखत खेती गर्न जानु नपर्ने भए जोड्थे पनि होलान् । गाउँको घरखेत बाधक बनेको छ भनौं ।

आफ्नो रिक्सा नभएपछि उनी साहुको भर परेका छन् । क्षेत्रपाटीतिरका साहुको रिक्सा चलाउँछन् । कमाइ भए पनि नभए पनि रोजै दुई सय रुपैयाँ भाडावापत भुक्तानी गर्नुपर्छ ।

हरिप्रसादलाई अहिलेको पिरलो त्यही हो ।

“साहुले भाडा मात्रै बुझ्छन् । हाम्रो पीरमर्का कहाँ बुझ्छन् र हजुर !,” फेरि निराश हुन्छन् हरिप्रसाद ।

हरिप्रसादको कोठामा अब जसोतसो दुई दिनलाई पुग्ने चामल छ । आधा महिनालाई पुग्ने ग्यास होला । तिहुन–तरकारी छैन भन्दा पनि हुन्छ । चामल सकिएपछि जीवन कुन भूमरीमा जाकिने हो उनले केही सोचेका छैनन् । चौतर्फी बन्द भएका बेला सोचून् पो कसरी ?

कोरोनाको प्रकोप विश्वव्यापी बन्दा नै काठमाडौं बन्द हुन्छ भनेर हल्ला नचलेको होइन । तर पनि उनले सरसामग्रीको जुगाड गर्न सकेनन् । रिक्सा चलाएर पैसा बचे पो खानेकुरा सञ्चित गर्नु !

दुईजना छोरीसहित पाँचजनाको परिवार उनीमै आश्रित छ । बेलुका फर्कंदा जहान परिवारले उनैको मुख ताकेर बसेका हुन्छन् ।

“परिवारमा कमाउन सक्ने अरू कोही छैन । दुई छोरी पढ्दै छन् । जहानलाई घरमै भ्याइनभ्याइ छ,” उनी निरीह हुँदै सुनाउँछन् ।

प्रत्येक दिन ग्यारेजबाट रिक्सा निकाल्नुअघि हरिप्रसाद समाचार सुन्छन् । कोरोनाको आँधी थामियो कि भनेर चनाखो हुन्छन् । बन्दाबन्दीको कहर थामिन्छ कि भनेर आशावादी पनि हुन्छन् ।

कोरोनाले जीवन छिनेको मात्रै समाचार सुन्दा उनलाई त्यसैत्यसै अत्यास लागेर आउँछ ।

कुन विन्दुमा पुगेर प्रकोपको आँधी, कोरोनाको व्याधि थामिने हो अझै निश्चित छैन । यसले कतिको इहलिला समाप्त पार्ने हो ? देशको वित्तीय व्यवस्थालाई सङ्कटग्रस्त बनाउने हो ? मानिसको जीवन कतिसम्म तहसनहस तुल्याउने हो ? सभ्यता, संस्कृति विनष्ट बनाउने हो ? यकिन छैन !

तर उनलाई भने आफ्नै परिवारकै पिरलो छ । त्योभन्दा ठूलो पिरलो भोककै छ । भोक मेटाउन सके पो कोरोनासँग जुधौंला ! समस्यासँग सिँगौरी खेलौंला ! 

भोकको आँधी छल्न नसकेपछि उनी कोरोनाको कहरकै बीच रिक्सा निकालेर मूल सकडमा आइपुगेका छन् । प्रत्येक दिन, रिक्सा निकालेपिच्छे सुरक्षाकर्मीसँग भनाभन हुन्छ । ‘जताजतै जोखिम बढेको छ । व्याधिबाट बाँच्न सके न रिक्सा धकेल्न पाइन्छ । संसार देख्न पाइन्छ । आफू त जोखिममा हुनुहुन्छ, हुनुहुन्छ, परिवार, छरछिमेक, यात्रु र सिंगो सहरलाई नै किन जोखिममा पार्नुहुन्छ’ भन्दै सुरक्षाकर्मीले सम्झाइबुझाइ गर्छन् । उनले नबुझेका पनि होइनन् । तर, पेटले बुझे पो !

दैनिक ज्यालादारी, मजदुरी गर्ने, सहरीया गरिब, विपन्नहरूलाई सरकारले सहयोग गर्ने उनले पनि सुनेका छन् । कोरोनाको व्याधि नियन्त्रण गर्न सरकारले भ्याएशक्ति लागिपरेको सुन्दा हरिप्रसादलाई कम्ता खुसी लागेको छैन । सरकारको महसुस पनि भएको छ ।

सरकारको आदेश उलङ्घन गर्दै रिक्सा धकेलेकामा उनलाई पश्चताप छ । यसकारण कि, उनले अहिलेसम्म सरकारको कुनै नियम अवज्ञा गरेका छैनन् । रोक्नुहुन्न भनेको ठाउँका रोकेर यात्रु पर्खिएका छैनन् । भीडभाडमा, मूल सडकमा रिक्सा तेर्स्र्याएर आवागमनमा दख्खल पुर्‍याएका छैनन् । यात्रुसँग लाग्दो भाडाबाहेक एक रुपैयाँ पनि बढी असुलेका छैनन् । राज्यको एकएक आदेश शिरोपर गर्दै आएका थिए ।

अहिले पनि ज्यान जोखिममा राखेर पाइडल मार्न उनलाई रहर छैन । 

“के गर्नु, भोक निर्मम हुन्छ, आज नखाउँ न त भन्दा हुँदैन । कोरोना लाग्ला नलाग्ला, भोक दिनहुँ लाग्छ, भोकले मार्ने भयो भन्ने चिन्ता पो छ,” उनी फेरि त्यही लयमा पीडादायी आवाज दोहोर्‍याउँछन् ।

तै पनि उनले आश मारिसकेका छैनन् । “सबैको अभिभावक बनेको राज्यले हामीलाई दुःखको घडीमा कसो नसघाउला त !,” उनी आशावादी हुन्छन् ।