– विकास मरासिनी

निर्देशक त्यो मियो हो, जसले कागजमा लेखिएको कथालाई दृश्यमा उतार्छ । विश्वमा केही यस्ता निर्देशक छन्, जसको नाम सुन्दा नै फिल्म पारखीहरू सम्मानले नतमस्तक हुन्छन् । उनीहरूका फिल्मले आफ्नै इतिहास बनाएका छन् । अरूलाई पनि फिल्ममा काम गर्न प्रेरित गर्ने त्यस्तै १० निर्देशकको बारेमा यहाँ चर्चा गरिएको छ—

१) स्टिभन स्पिलबर्ग

स्टिभन स्पिलबर्ग पाँच दशकदेखि सक्रिय अमेरिकी फिल्म निर्माता, निर्देशक र पटकथाकार हुन् । उनले १९७० को दशकबाट फिल्मी करिअर शुरु गरेका हुन् । उनी त्यस्ता एकमात्र निर्देशक हुन्, जसले सम्पूर्ण विधामा फिल्म बनाएको छ । शुरुमा साइन्स फिक्सन (साइफाइ) र एड्भेन्चरतिर लागे पनि पछि अरू विधामा पनि उत्तिकै सफल भए । ‘जुरासिक पार्क’, ‘सेभिङ प्राइभेट रायन’, ‘सिन्डलर्स लिस्ट’, ‘एआई— आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स’, ‘लिंकन’ जस्ता सुपरहिट फिल्म बनाए । स्टिभिनले दुइटा फिल्मबाट सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार जितेका छन् भने सातवटामा मनोनीत भएका छन् । उनले फिल्मबाटै ९ अर्ब डलर सम्पत्ति जोडेका छन् । उनले जुरासिक पार्कबाट मात्रै १ अर्ब डलर कमाएका थिए । पहिलो फिल्म फ्लप भए पनि उनले हार खाएनन् । त्यसयता ३५ वटा फिल्म बनाइसकेका स्टिभन अहिले सर्वाधिक धनी निर्देशकको सूचीमा पर्छन् । ‘सिन्डलर्स लिस्ट’ फिल्मबाट उनले एक सुको पनि लिएका थिएनन् ।

२) स्ट्यान्ले कुब्रिक

स्ट्यान्ले कुब्रिक प्रसिद्ध अमेरिकी फिल्म निर्देशक, निर्माता र पटकथाकार हुन् । उनलाई फिल्म जगतकै महान र प्रभावशाली निर्माता÷निर्देशकका रूपमा लिइन्छ । उनले बनाएका १६ फिल्ममा तीनवटा वृत्तचित्र छन् । प्रख्यात हुन उनले धेरै फिल्म बनाउनै परेन । १६ वटा फिल्म बनाउन उनले ४६ वर्ष लगाए । ‘स्पार्टाकस’ फिल्म बनाउन १६७ दिन र १०,५०० जनशक्ति लागेको थियो । उनलाई यसै कुराले अरूभन्दा भिन्नै बनाउँछ । शुरुमा म्यागजिनमा फोटोग्राफर भएर काम गरेका कुब्रिकले पछि सर्ट–फिल्म बनाउन थाले । ‘किलिङ’लाई उनको हलिउडको पहिलो प्रमुख फिल्म मानिन्छ । उनका फिल्म विशेषगरी उपन्यास र छोटा कथामा आधारित छन् । उनले थ्रिलर, ड्रामा, एक्सन, साइफाइ आदि विधामा फिल्म बनाएका छन् । उनले सन् १९६८ मा बनाएको फिल्म ‘२००१ः अ स्पेस ओडेसी’ले फिल्म जगत्मा तहल्का पिटेको थियो । यो फिल्मले यति प्रभाव पा¥यो कि सन् १९६९ मा निल आर्मस्ट्रङले चन्द्रमा टेकेको भिडियोलाई ‘कुब्रिकद्वारा निर्देशित’ वृत्तचित्रसमेत भनियो । ‘स्पार्टाकस’, ‘द साइनिङ’, ‘फुल मेटल ज्याकेट’, ‘अ क्लकवर्क अरेन्ज’जस्ता सुपरहिट फिल्म बनाएका कुब्रिकले अहिलेसम्म सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार भने जितेका छैनन् ।

३) अल्फ्रेड हिचकक

अल्फ्रेड हिचकक बेलायती फिल्म निर्देशक र निर्माता हुन् । उनलाई विशेषगरी ‘मास्टर अफ सस्पेन्स’को उपमाले चिनिन्छ । उनको पहिलो फिल्म ‘द प्लेजर गार्डेन हो । उनले ५१ वटा फिल्म बनाएका छन् । उनका अधिकांश फिल्म थ्रिलर विधामा छन् । उनका ‘साइको’, ‘भर्टिगो’, ‘रेयर विन्डो’, ‘नर्थ बाई नर्थवेस्ट’, ‘द बड्र्स’जस्ता फिल्म चर्चित छन् । हरर र थ्रिलरमा अनेक प्लट मिसाउन सक्ने अद्भूत क्षमता थियो उनीसँग । कथामा अनेक ट्विस्ट ल्याउन माहिर हिचककका फिल्म हेर्दा दिमाग घुम्छ । अधिकांश श्यामश्वेत भए पनि उनका फिल्म दमदार छन् । उनले फिल्म बनाएर जीवनकालमा २२ करोड डलरजति कमाएका थिए । उनी आफ्नै फिल्म हेर्न डराउँथे । भन्थे, “खै, कसरी मानिसहरू मेरा फिल्म हेर्छन् ! मलाई त हेर्न डर लाग्छ ।” हिचककले पनि कहिल्यै सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार पाएनन् । फिल्म क्षेत्रमा पु¥याएको योगदानको कदर गर्दै रानी एलिजाबेथले ‘नाइटहुड’बाट सम्मानित गरेकै वर्ष सन् १९८० मा उनको निधन भयो ।

४) जेम्स क्यामरुन

जेम्स क्यामरुन क्यानडियन फिल्म निर्माता, निर्देशक र वातावरणविद् अनुसन्धानकर्ता हुन् । उनी ‘टाइटानिक’ र ‘अवतार’बाट चिनिन्छन् । यी दुवै फिल्मले आ–आफ्नो समयमा इतिहास बनाएका छन् । सन् १९९८ मा ११ वटा ओस्कार जित्ने ‘टाइटानिक’ पछि उनले लामो समय विश्राम लिए । प्रविधि विकास नभइसकेकाले ‘अवतार’का लागि उनले दशकभन्दा बढी पर्खिए । ‘एभेन्जर्सः एन्ड गेम’ले उछिन्नुअघि सर्वाधिक पैसा कमाउने कीर्तिमान ‘अवतार’को नाममा थियो । क्यामरुन खासगरी साइफाइ एड्भेन्चर र एक्सन विधामा फिल्म बनाउन रुचाउँछन् । फिल्ममेकर बन्नुभन्दा पहिले उनी ट्रक ड्राइभर र पछि लेखकको रूपमा कार्यरत थिए । सन् १९७७ मा ‘स्टार वार्स’ हेरेपछि उनी ड्राइभरको जागिर छाडेर फिल्मी क्षेत्रतिर आएका हुन् । फिल्म बनाएरै उनले ७७ करोड डलर कमाइसकेका छन् । उनले ‘टाइटानिक’ बाट सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार जितेका छन् । ‘अवतार’बाट उनी सर्वोत्कृष्ट निर्देशकमा मनोनीत भए पनि अवार्ड भने जितेनन् । ‘द टर्मिनेटर’, ‘टर्मिनेटर २ः द जजमेन्ट डे’, ‘ट्रु लाइज’जस्ता चर्चित फिल्म क्यामरुनले नै बनाएका हुन् ।

५) मार्टिन स्कोर्सिज

मार्टिन स्कोर्सिज अमेरिकी फिल्म निर्देशक, निर्माता र इतिहासकार हुन् । उनी थोरै प्रभावशाली निर्देशकमध्ये पर्छन् । थ्रिलर, ड्रामा, बायोग्राफी, क्राइम आदि विधामा फिल्म बनाउन रुचाउने स्कोर्सिजले यो क्षेत्रमा पाँच दशक बिाएका छन् । ‘ट्याक्सी ड्राइभर’, ‘गुडफेलाज’, ‘रेगिङ बुल’, ‘द डिपार्टेड’, ‘शटर आइल्यान्ड’, ‘द उल्फ अफ वालस्ट्रिट’जस्ता दमदार फिल्म बनाएका स्कोर्सिजले ‘द डिपार्टेड’बाट सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार पाएका थिए । यो अवार्डका लागि उनी आठ पटकसम्म मनोनीत भइसकेका छन् । आफ्ना धेरैजसो फिल्ममा रोबर्ट डी निरोलाई लिने स्कोर्सिजले पछिल्लो समय भने लियोनार्दो डिक्याप्रियोलाई कास्ट गरिरहेका छन् । फिल्म जगतमा आउनुअघि उनले टीभीमा समाचार सम्पादकको काम गर्थे ।

६) क्वेन्टिन टारन्टिनो

क्वेन्टिनटारन्टिनो अमेरिकी फिल्म निर्देशक र कलाकार हुन् । क्राइम विधामा फिल्म बनाउन रुचाउने टारन्टिनोलाई सन् १९९४ को ‘पल्प फिक्सन’ले सफलताको चुलीमा पु¥यायो । ‘रिजरभोइर डग्स’, दुइटै ‘किलबिल’, ‘द हेटफुल एट’, ‘इनग्लोरियस बास्टर्ड्स’, ‘डिज्यांगो अन्चेन्ड’जस्ता चर्चित फिल्मका सर्जक टारन्टिनो भन्छन्, “जुन कुरा हामी वास्तविक जीवनमा चाहँदैनौं, त्यो कुरा फिल्ममा चाहन्छौं । त्यही भएर मेरा फिल्ममा हिंसा बेसी देख्न सकिन्छ ।” बढी हिंसा देखाएकै कारण उनी हरेकजसो फिल्मबाट विवादित बनेका छन् । उनले १० वटामात्रै फिल्म बनाएका छन् तर सबै चर्चित छन् । उनले ‘ट्रु रोमान्स’बाट पटकथा लेख्न थालेका हुन् । ‘ट्रु रोमान्स’ काे पटकथा बेचेर ‘रिजरभोइर डग्स’ बनाएका हुन् । उनको दशौं फिल्म ‘वन्स अपन अ टाइम इन हलिउड’ यही महिना प्रदर्शन हुँदै छ । ‘पल्प फिक्सन’बाट उनले सर्वोत्कृष्ट पटकथाकारको ओस्कार जितेका छन् ।

७) क्रिस्टोफर नोलान

क्रिस्टोफर नोलान बेलायती फिल्म निर्माता तथा निर्देशक हुन् । उनीसँग अमेरिकाको पनि नागरिकता छ । सात वर्षको हुँदा नै बुवाको ८ एमएमको क्यामेराबाट उनले अनेक दृश्य कैद गर्थे । क्यामरामा सानैदेखि लगाव भएका नोलानले ‘प्रेस्टिज’, ‘मेमेन्टो’, ‘इन्सेप्सन’, ‘द डार्क नाइट’ जस्ता चर्चित फिल्म बनाएका छन् । स्ट्यान्ले कुब्रिकको ‘२००१ः अ स्पेस ओडेसी’बाट प्रभावित भएर उनले ‘इन्टरस्टेलर’ जस्तो चर्चित फिल्म बनाए । ‘मेमेन्टो’ र ‘इन्सेप्सन’जस्ता फरक र सोच्न बाध्य बनाउने विषयमा नोलानको बढी चाख छ । ‘फलोइङ’ र ‘इन्सोम्निया’ उनका अरूभन्दा तुलनात्मक कमजोर फिल्म हुन् । नोलान आफू कुब्रिकबाट निकै प्रभावित भएको बताउँछन् । ‘इन्सेप्सन’ उनको १० वर्षको मेहनत हो । शताब्दीका उत्कृष्ट १०० फिल्मको सूचीमा ‘इन्सेप्सन’ लगभग छुट्दैन । ‘डनकर्क’बाट सर्वोत्कृष्ट निर्देशकमा मनोनीत भए पनि नोलानले अहिलेसम्म ओस्कार जितेका छैनन् ।

८) पिटर ज्याक्सन

पिटर ज्याक्सन न्युजिल्यान्डका फिल्म निर्माता÷निर्देशक हुन् । उनी ‘लर्ड अफ द रिंग’ ट्रिलोजी र ‘द हबिट’ ट्रिलोजीबाट चिनिन्छन् । उनी बढी एड्भेन्चर विधामा फिल्म बनाउन रुचाउँछन् । सन् १९८७ मा हरर कमेडी ‘ब्याड टेस्ट’बाट उनले आफ्नो करिअर शुरुवात गरेका हुन् । ‘किङकङ’को रिमेक गरेर आफ्नो प्रतिभालाई संसारभर चिनाएका ज्याक्सनले ‘लर्ड अफ द रिंगः रिटर्न अफ द किङ’बाट तीनवटा ओस्कार जिते, जसमध्ये एउटा सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको पन िथियो । ‘रिटर्न अफ द किङ’बाट उनले १.१२ अर्ब र ‘द हबिट’ ट्रिलोजीबाट मात्रै उनले ३ अर्ब डलर कमाएका थिए ।

९) फ्रान्सिस फर्ड कोप्पोला

फ्रान्सिस फोर्ड कोप्पोला अमेरिकी फिल्म निर्देशक, निर्माता, पटकथा लेखक र वाइन मेकर हुन् । उनी बढी क्राइम र ड्रामा विधामा फिल्म बनाउँछन् । सन् १९६० र ७० को दशकमा फिल्मी उद्योगको कायापलट गर्ने प्रमुख निर्देशकमा उनी गनिन्छन् । सन् १९६२ मा ‘टुनाइट फर स्योर’ नामक कमेडी फिल्म निर्देशन गरेर करिअर शुरुवात गरेका कोप्पोलालाई संसारले सन् १९७२ को ‘द गडफादर’बाट चिन्छ । यो फिल्मले तीनवटा ओस्कार जितेको थियो । ‘गडफादर २’ बाट उनले सर्वोत्कृष्ट निर्देशकको ओस्कार जितेका थिए । यसबाहेक ‘द कन्भर्ससेसन’, ‘द रेनमेकर’, ‘एपाक्यालिप्से नाउ’ जस्ता फिल्मका कारण पनि उनी विश्वभर चिनिन्छन् ।

१०) डेविड फिन्चर

डेविड फिन्चर अमेरिकी फिल्म निर्माता, टेलिभिजन निर्माता र टेलिभिजन निर्देशक हुन् । खासगरी उनी ड्रामा र थ्रिलर विधामा फिल्म बनाउन रुचाउँछन् । थ्रिलर फिल्ममा बढी रुचि राख्ने हुँदा फिन्चरलाई फ्यानहरूले ‘अल्फ्रेड हिचककको चेलो’ पनि भन्छन् । फिन्चरले ‘द गेम’, ‘फाइट क्लब’, ‘द क्युरियस केस अफ बेन्जामिन बटन’, ‘द गर्ल विथ ड्रागन ट्याटु’, ‘सेभेन’, ‘जोडियाक’जस्ता फिल्म बनाएर फिल्म पारखीलाई गुन लगाएका छन् । सन् १९९२ मा ‘एलियन ३’ फिल्मबाट निर्देशनमा हात हालेका फिन्चरका ‘जोडियाक’ र ‘सोसल नेटवर्क’लाई ‘बीबीसी’ले एक्काइसौं शताब्दीका उत्कृष्ट फिल्मको सूचीमा राखेको छ । ‘द क्युरियस केस अफ बेन्जामिन बटन’बाट उनी ओस्कारको सर्वोत्कृष्ट निर्देशकमा मनोनीत भएका थिए ।