नेपालमा गणतन्त्र ल्याउन केही नागरिक अगुवाको ठूलो देन छ । त्यसमध्ये एक कृष्ण पहाडी हुन् । तर, उनी आजकल यो व्यवस्थाबाट धेरै निराश देखिएका छन् । एक ठाउँमा उनी लेख्छन् – ‘‘ पञ्चायतकालमा राजा महाराजाको जन्म दिनमा होस् वा कथित सवारीमा विद्यालयका ससाना विद्यार्थीलाई तातो घाममा टट्याइन्थ्यो । वर्तमान राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले केही महिनाअघि गुल्मी भ्रमण गर्दा विद्यार्र्थी जम्मा गरेर दुःख दिएको देखियो । भन्नलाई विद्यालयकै कार्यक्रम भएकाले विद्यार्थी आएका हुन् भनिए पनि पञ्चायतकालीन मानसिकता फेरिएन । उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुनको रौतहट भ्रमणका दौरान ससाना बालबालिकालाई लाइन लगाएर घन्टौंसम्म तातो घाममा हिँडाएको देखियो । कुनै पनि प्रकारको जुलुस र आमसभामा १६ वर्षमुनिका बालबालिकालाई संलग्न गराउनु हुँदैन भनेर हामीले आग्रह गरिरह्यौँ तर गणतन्त्र नेपालका राष्ट्रपति उपराष्ट्रपतिलाई कलिला बालबालिकालाई कष्ट नदिई निद्रा पर्दैन । गणतन्त्र नेपालका राजनीतिक दलमध्ये कतिपयलाई १६ वर्षमुनिका बालबालिकालाई प्रचारमा नहिँडाई निद्रा पर्दैन ।’’
उनले आफ्नो आक्रोश पोख्दै लेखेका छन् – ‘‘ओली सरकारको कुशासन र स्वतन्त्रताविरोधी सोचकै कारण गणतन्त्रविरोधीको मनोबल ह्वात्तै बढेको छ । कतिसम्म भने गणतन्त्र दिवसका दिन एउटा जमात ‘गणतन्त्रवादीलाई भगाऊ’ भनेर सडकमा नारा लगाइरहेको दृश्य युट्युबमा देखियो । राजतन्त्र पुनस्र्थापना अभियानमा ओली पथ र शैली सहयोगी हुन सक्ने विश्लेषणका कारणले होला उनीहरूको आक्रोश राष्ट्रपति भण्डारी वा ओलीप्रति भन्दा गणतन्त्रका अभियन्ताप्रति ज्यादा छ । विगतमा पञ्चायत र राजतन्त्रको विरोध गर्दा जेल जानुपथ्र्यो । आज गणतन्त्रको सैद्धान्तिक विरोध गर्ने स्वतन्त्रता छ । गणतन्त्रको कसैले विरोध गर्दैमा वा कालो झन्डा देखाउँदैमा थुन्नु र थुनिनु हुँदैन । तर, गणतन्त्रका संस्थापक ती लाखौं नागरिकलाई भगाऊँ भन्ने आँट पूर्व दरबारीमा कहाँबाट आयो ?’’
गणतन्त्र सजिलोसित आएको होइन । जान पनि सजिलोसित जाँदैन । तर, नेपालको राजनीतिक विकासमा एउटा अनौठो सत्य देखापर्दछ । राजाको गल्तीले राजतन्त्र नै जान्छ अनि गणतन्त्रको गल्तीले गणतन्त्र नै जान लाग्दा के आश्चर्य ? यसभन्दा अगाडि प्रजातन्त्रको देहावसान पनि प्रजातान्त्रिक मानिसहरुको गल्तीले भएको थियो । यो क्रम चली नै रहेको देखापर्छ चाहे हामीले त्यसलाई रुचाऊँ या नरुचाऊँ । यसै क्रममा नेपालमा अनेक सार्वजनिक गतिविधि भएका छन् ।
संवैधानिक राजतन्त्रको माग राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीले गरिराखेको छ । कुनै बखत ३ टुक्रामा बाँडिएको राप्रपा अहिले २ फ्याँक भएको छ । राजतन्त्रको पुनस्र्थापना गर्ने मामिलामा उनीहरुको एकै मत पाइन्छ । पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रले पनि उनीहरुलाई मुख्य समर्थकका रुपमा लिएका छन् । तर, यसमा हेक्का राख्नुपर्ने कुरा के छ भने उनीहरु सबै नेपालका लागि पुराना भइसके । पञ्चायत व्यवस्थादेखि नै उनीहरु सत्ताको कहिले भित्र र कहिले बाहिर रहे । सो व्यवस्था खारेजीपछि पनि उनीहरु सत्तामा आउन छाडेनन् । अहिले पनि उनीहरु राजनीतिमा सक्रिय नै देखिन्छन् ।
लामो समयसम्म सत्ताको खेलमा सामेल हुँदा मानिसहरुले तिनका धेरै कमजोरी देखेका छन् । कहिले पार्टी फोर्ने, कहिले गाभिने, कहिले कम्युनिस्टसित साँठगाँठ गर्ने, कहिले कांग्रेससित साइनो लगाउने अनेक रुपरंगका गतिविधि देखिएका हुन् । उनीहरुले यसरी राजनीतिक, प्रशासनिक र आर्थिक अनुभव बटुलेका देखिन्छन् तर ती सबै जनताको नजरमा गुणभन्दा दुर्गुणको रुपमा देखिन्छ ।
जति धेरै राजनीतिक क्षेत्रमा सक्रिय देखियो उति धेरै खोट हुने गर्छ । त्यसैले नेपालका विभिन्न ठाउँहरुमा यात्रा र प्रदर्शन आदि गरे पनि जनताको मन जित्न कठिन छ । कारण, आजका नेपाली जनता बडो चनाखो, सुसूचित र आलोचनात्मक छन् । कसैको सुमधुर वाणी, जोसिलो अभिव्यक्ति र तर्कसंगत कुराले उनीहरुको मन जित्न सक्तैन । त्यसकारण राप्रपाहरुले संवैधानिक राजतन्त्रको विषय अघि सारेर आफ्नो कर्तव्य त पूरा गरे होलान् तर त्यसले समर्थन जुटाउन सकेको देखिँदैन ।
राजनीतिक पार्टीहरुमा नेपाली कांग्रेसका माहामन्त्री शशांक कोइराला र उनका केही सहयोगीले गणतन्त्रका विषयमा जनमत संग्रह गरिनुपर्छ भन्ने आवाज उठाएका हुन् । यसको अर्थ उनीहरुले पनि राजतन्त्रको पुनस्र्थापना गरिनु पर्ने सोच राखेका छन् भन्न सकिएला । बीपी कोइरालाको राजा र मेरो घाँटी जोडिएको छ भन्ने भनाइलाई कांग्रेसका कार्यकर्ता आजसम्म पनि ब्रह्म वाक्य मान्छन् । नेपाल राजतन्त्रबाट गणतन्त्रमा जानु नै ऐतिहासिक गल्ती भएको ठान्छन् । हुन पनि गिरिजाप्रसाद कोइरालाले गणतन्त्रलाई स्वीकार गर्न धेरै समय लगाएका हुन् र कुनै प्रकारले राजसंस्थालाई जोगाइराख्न कोसिस गरेका हुन् । नेपाली कांग्रेसका धेरै कार्यकर्ताले अहिले पनि राजतन्त्रको आवश्यकता महसुस गरेको तर देश गणतन्त्रमा गइसकेकाले चुप लागेर बसेको देखिएको छ । तर, जे भए पनि उनीहरुले राजसंस्थाको पुनस्र्थापनाका लागि कुनै भूमिका खेल्ने आशा गर्न सकिँदैन । यद्यपि, सो विकल्प आइहाल्यो भने त्यसलाई पचाउन अवश्य सक्छन् ।
नेपालमा राजसंस्था पुनर्बहाली गर्नुपर्छ भनेर अनेक संगठन र समुदाय स्थापना गरिएका छन् । त्यसको अग्रपंक्तिमा नेपाली शिव सेना देखापरेको छ । सामाजिक संजालमा पनि यो लक्ष्य राखेर सक्रिय भएका अनेक समुदाय देखापरेका छन् । शाही युवा शक्ति नेपाल, राजसंस्था पुनर्बहाली नागरिक समिति, स्वतन्त्र नागरिक समाज आदि पनि देखापरेका छन् । डा. केबी रोकायाले नेपालको ३ ओटा मेरुदण्डमा राजसंस्था एउटा मेरुदण्ड रहेको भनेका छन् । कति यस्ता समुदाय र व्यक्तिहरु छन् जो राजसंस्थालाई स्वीकार्न तैयार छन् तर सो चाहियो भनेर आह्वान गर्न सक्तैनन् । यिनीहरु सबै राजसंस्था पक्षमा छन् । तर, एउटै खेमामा संगठित हुन सकेका छैनन् । यी सबै शक्तिलाई एकै ठाउँमा एकत्रित गर्न सक्ने पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र नै छन् । तर, उनीबाट यस दिशातिर कुनै पहल भएको देखिन्न । मानो राजा भइसकेकाको लागि नै राजसंस्था चाहिएको छैन । नेपालको राजनीति यही विडम्बनाले भरिएको छ ।
गणतन्त्रका हिमायतीहरुले नै गणतन्त्रप्रति जन असन्तोष र आक्रोश बढाउने काम गर्दै आएका छन् । राष्ट्रिय सुरक्षा विधेयकमा प्रधानमन्त्रीले एक्लै नेपाली सेनालाई परिचालन गर्नसक्ने प्रावधान राखेर सबैलाई सशंकित र सतर्क तुल्याए । मदिरा सम्बन्धित विधेयकमा नयाँ उद्योग खोल्न नदिने व्यवस्था गरेर विधेयकलाई नै सुताउनु पर्यो । मिडिया काउन्सील विधेयकले प्रेस स्वतन्त्रतामाथि नै आघात पुर्याएको आरोप लाग्यो र यसको विरोध जारी छ ।
राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगसम्बन्धी विधेयक मानव अधिकार हननका मुद्दा चलाउन महान्याधिवक्ता कार्यालयको परामर्श लिनुपर्ने बुँदालाई लिएर विवादित बन्यो र विरोध भयो । गुठी विधेयकले नेपालको धर्म, संस्कृति, परम्परा नै नाश गर्न लागेको भन्दै यसकोे विरोधमा आन्दोलन चर्कँदै गइरहेको छ ।
यसबाट के देखिन्छ भने नेपाली समाजको हरेक अंग सरकारसित चिढिँदै गएको छ । यो बखत राजसंस्था पक्षले आँट्यो भने नेपालमा ठूलो आन्दोलन चल्न सक्छ । राजसंस्थाको पुनस्र्थापना हुनसक्ने दुईटा बाटा छन् । एउटा संसद्को बाटो र अर्को सडकको बाटो । संसद्को बाटो टाढा र घुमाउरो छ । तर, सडकको बाटो छोटो छ । के हुने भन्ने त आफ्नै ठाउँमा छँदैछ ।
