- मणि भट्टराई

खहरे रहेछु 
त्यसैले त बगाएर लगेछु 
गरिबको एक चोक्टो खेत पनि 
पाखो, बारी र झुपडी पनि
गोठमा बाँधिएका केही थान गाई-भैसीहरू 
र, आँगनमा खेलिरहेका स-साना नानीहरू ।

भत्काएर लगेछु 
एक गाउँ र अर्को गाउँ जोड्ने पुल पनि 
यति निर्दयी र कठोर भएछु कि 
ढुंगै-ढुंगा थोपरी दिएछु 
फूलभन्दा कोमल 
मान्छेका संवेदनाहरूमा ।

सँच्चिकै खहरे रहेछु 
फूलबारीलाई काँसघारी बनाइदिएछु 
धानबारीलाई बगर 
पाखोबारीलाई पहिरो
घरलाई चिहान 
भूल गरेछु -
क्रान्ति गरें भन्ने ठूलो भ्रममा परेछु । 

कतै माउबिनाका बचेराहरू 
कतै बचेराबिनाका माउहरू 
काकाकुल जस्तो 
कतै बतासिएको छ यो देशको भविष्य
कुनै अनिश्चित भविष्यको खोजमा ।

साँचिकै अफशोच लाग्छ बेला-बेला 
ग्लानि हुन्छ 
क्रान्तिको भ्रममा 
उराठ बनाएछु आफ्नै धर्ती 
बाँझो बनाएछु आफ्नै बारी  
कत्ति न विद्रोह गरें भनेको 
कति न युद्ध लडें भनेको 
यतिखेर 
म योद्धा- बुख्याँचा जस्तो देखिएको छु
आफ्नै नजरमा 
आफ्नै इतिहासको पानामा । 

म केवल एक भेलबाढी रहेछु
फगत एक आवेग
एक दम्भ
एक महत्वाकांक्षा
एक स्वार्थ 
के के न विद्रोह गरें भनेको 
बगाएर लगेछु बगाउनै नहुने कुराहरू पनि
जस्तो कि,
यी मान्छे-मान्छेबीचको गहिरो सद्भाव !

यदि म क्रान्तिकारी हुँदो हुँ त 
युद्ध आज पनि जारी हुन्थ्यो 
युद्ध भोलिको निम्ति पनि तयारी हुन्थ्यो 
युद्ध अविच्छिन्न समय जस्तो हुन्थ्यो 
युद्ध फोक्सोको सास र मुटुको गति जस्तो हुन्थ्यो 
युद्ध एक अनवरत यात्रा जस्तो हुन्थ्यो 
युद्ध एक अविच्छिन्न शर्त जस्तो हुन्थ्यो 
अहँ ! 
त्यसरी गाउँबाट शुरू भएको युद्ध 
यसरी सिंहदरबारमा अन्त्य हुँदै हुँदैनथ्यो । 

साँच्चै ! 
युद्ध क्रान्ति हुनलाई त 
त्यो निरन्तर अझै पनि 
बारीका पाटामा उम्रिरहेको 
खेतका गरामा झुलिरहेको 
र, कसौंडीमा फत्किरहेको हुनुपर्थ्यो । 

तर खै त त्यो सबै ?

बरू, हरेक दिन 
पासपोर्टको पखेटा लाएर
उडिरहेछन् यो देशका ज्यामी कमिलाहरू 
माथि-माथि कतै बादलमा
बालुवालाई निशाना बनाएर । 

आफू आफैंभित्र
आत्माग्लानिमा उभिएको
आफ्नै दम्भहरूले आफैंभित्र डढेको
आफैसँग पनि पराजित 
यो युगको सबैभन्दा पछिल्लो 
एक हरूवा क्रान्तिकारी हुँ म 
म पूराका पूरा आत्मसमर्पण गर्न चाहन्छु
माफी माग्न चाहन्छु म 
मैले रचेका 
मेरा इतिहासका सबै दुर्घटनाहरूसँग ।