घनानाथ रामेछापको गहिराथोकमा जन्मिए । पाँच वर्षको हुँदा मातापितासँंग काठमाडौं आए । काठमाडौंमा हुर्किँदै संस्कृत शिक्षाको ज्ञान हासिल गरे । समयसँगै उनको रुची पत्रपत्रिका पढ्ने तर्फ बढ्दै गयो ।  

वि.सं. २०१३–२०१४ सालतिरको कुरा हो । घनानाथ काठमाडौंमा पाइने हिन्दी र नेपाली पत्रपत्रिकाहरु किनेरै पढ्थे । पत्रपत्रिकामा अथाह रुची भएका कारण उनी हिन्दी पत्रिका सन्मार्ग र कल्याण नियमित किन्थे । त्यसैबेला नेपालीमा प्रकाशित हुने ‘कल्पना’ दैनिक उनी सधै किनेर पढ्थे । पछि ‘कल्पना’ दैनिक र ‘हालखबर’मा उनले ‘जीएन रोचक’का नामबाट समसामयिक विषयमा लेख नै लेख्न थाले । 

यसरी घनानाथबाट जीएन रोचक बनेका उनलाई प्रसिद्ध हास्यव्यङ्ग्यकार भैरव अर्यालले पत्रिका प्रकाशनका लागि उक्साए । त्यसमा दम दिने अर्का साहित्यकार रमेश विकल पनि थिए । त्यसैले घनानाथ अर्थात् जीएन रोचक ‘रचना’ पत्रिका निकाल्न तम्सिए । लेख रचनाका लागि सहयोग विकल र अर्यालबाट मिल्ने भयो ।

‘रचना’का लागि रचना माग्ने क्रममै उनी भैरव अर्यालसँग भाषाशास्त्री महानन्द सापकोटाकहाँ पुगे । उनी काठमाडौं आएका थिए त्यसबेला । भैरव अर्यालले जीएन रोचकको परिचय दिए र रचनाका लागि रचना माग गर्न आएको बताए ।

भाषाशास्त्री महानन्द सापकोटाले सोधे, ‘यो जीएनको अर्थ के हो ?’ अनि उनले आफ्नो नाम घनानाथ घिमिरे भएको र उपनाम रोचक भएकोले लेख रचनामा ‘जीएन रोचक’ राख्ने गरेको जानकारी गराए ।  भाषाशास्त्री सापकोटाले भनेछन्, ‘तपाई घिमिरे हुनुहुँदो रहेछ । ‘रोचक’ उपनाम रहेछ । किन जीएनसीएन चाहियो । रोचक घिमिरे राख्नुस् ।’ यो सुनेपछि भैरव अर्यालले पनि भने, ‘गुरुले राम्रो सल्लाह दिनु भयो । लु, अब रोचक घिमिरे नै लेख्ने ।’ 

मंगलबार टंगालस्थित निवासमा कुरा गर्दै वरिष्ठ साहित्यिक पत्रकार रोचक घिमिरे (७८)ले महानन्द सापकोटाले गरिदिएको आफ्नो दोस्रो न्वारान सम्झिए । अनि हाँस्दै भन्न थाले, ‘त्यस पछि म रोचक घिमिरे भएँ । रचनाको सम्पादक–प्रकाशकमा पनि रोचक घिमिरे नै राखेँ । मेरो नागरिकता पनि रोचक घिमिरेको नामबाटै बन्यो । तर सबै सर्टिफिकेटहरु र पिताजीले गर्नुभएको अंशबण्डाको कागजहरुमा घनानाथ घिमिरे भएकोले पछि गएर त्यसलाई सच्याउन निक्कै सकस भयो । धेरै पछि मात्रै मैले सबै कागजातमा रोचक घिमिरे बनाएर सच्याएँ ।’

रोचक घिमिरेको दैनिक कर्म थियो ‘कल्पना’ दैनिक पत्रिका किन्न नागपोखरी जानु । उनी आफ्नो निवासस्थान टंगालबाट ‘कल्पना’कोे कार्यालय नागपोखरी पुग्थे । दश पैसा दिएर पत्रिका किन्थे । अनि अद्योपान्त पढ्थे । 

दैनिक ‘कल्पना’ प्रकाशन गर्थे तारिणीप्रसाद कोइरालाले । नागपोखरी पुगेर एउटा केटोले दैनिक तात्तातो पत्रिका किन्ने गरेको तारिणी कोइरालाले ध्यान दिइरहेका रहेछन । 
एकदिन तारिणीप्रसादले रोचकलाई सोधेछन्, ‘तिमी पत्रिका किनेर पढ्छौ मात्रै कि लेख्छौ पनि’ । रोचक अर्थात् त्यसबेलाका घनानाथले ‘कहाँ लेख्नु, पढ्ने मात्रै हो’ भनेर जवाफ दिए । 
रोचकको कुरा सुनेर तारिणीले ‘पत्रिका पढ्ने मानिसले किन लेख्न सक्दैन, लेख्नुस्’ भनेर हौस्याएछन् । सुरुमा त रोचकले आनाकानी गरे । तर टार्न नसके पछि हुन्छ भने । अनि तारिणीले नै उनलाई विषय दिए ‘निर्धारित मितिमा चुनाव हुन्छ कि हुँदैन ?’ २०१५ सालमा आमनिर्वाचन हुने भएकोले पनि तारिणीले रोचकलाई त्यो विषय दिएका थिए ।
रोचक घिमिरेले पनि निर्वाचन हुँदैन भन्ने पक्षमा आलेख लेखे । उनले विभिन्न तर्क दिँदै ‘राजाले चुनाव गराउँदैनन्’ भनेर लेखेको लेख तारिणी कोइरालालाई दिए । 

रोचक घिमिरे सम्झिन्छन् त्यो क्षण, ‘त्यो आलेखमा मैले मेरो नाम ‘जीएन रोचक’ राखेँ । भोलि पल्टै त्यो लेख मेरो नाममा छापियो । दंग परेँ । र त्यो दिन मैले एक रुपैयाँ हालेर दश प्रति कल्पना पत्रिका किनेर घरमा ल्याएँ । घरका सबैलाई देखाएँ । हर्षको त सीमा नै थिएन ।’

यसरी पहिलो पटक बाइलाईन आर्टिकल छापिएपछि उनका लेखहरु कल्पना दैनिकमा छापिँदै गयो । त्यसैबेला ‘हालखबर’ पत्रिका पनि निस्किन्थ्यो । त्यसमा मदनमणि दीक्षित, भैरव अर्याल, बासु पासा, दाताराम शर्माहरु काम गर्दथे । रोचकले त्यहाँ पनि लेख दिन थाले । उनको लेख छापिँदै गयो । जीएन रोचकलाई लेख छाप्न कुनै भनसुन गर्नुपरेन । उनको नाम चलिसकेको थियो । 

रोचक भन्छन्, ‘पत्रपत्रिका पढ्ने अभिरुचीले नै मलाई ‘कल्पना’मा पुर्याएको थियो । त्यहीँ मैले कैयन पटक बीपी कोइराला, तुलसी गिरीहरुलाई पनि देखेँ । यसरी मेरो लेखनले निरन्तरता लिँदै गयो ।’

घनानाथ घिमिरे अर्थात् जीएन रोचक अर्थात् रोचक घिमिरे, रामेछापको मन्थली नजिकैको गहिराथोकबाट काठमाडौं आउँदा सानै थिए । यस्तै चार पाँच वर्षको । कुराकानीकै क्रममा उनले आफ्ना पिताजीको काठमाडौं आगमनको रोचक किस्सा सुनाए । 

रोचक भन्छन् ‘मेरो पिताजी सोमनाथ घिमिरे ‘ब्यास’ले बनारसबाट संस्कृतमा साहित्याचार्य गरेर फर्कनु भयो । पढेर फर्किए पछि माहिला गुरुजु हेमराज पाण्डे कहाँ भेट्न जानु भयो । उहाँ संस्कृत विषयका विद्वान हुनुहुन्थ्यो । उहाँले कुराकानीको क्रममा पिताजीलाई आफूले जानेको विद्यार्थीहरुलाई पढाउनु पर्छ भन्दै शिक्षक हुन पिताजीलाई प्रेरित गर्नुभयो । र फर्किने बेलामा रामेछापकै हाम्रो घर नजिकैको शालुधारापानी भन्ने ठाउँको भाषा पाठशालामा नियुक्ति लिई पठाउनु भयो ।’ 

रोचकका पिताजीले पढाउन सुरु गरे । केही समयपछि गहिराथोकमा रहेको जग्गा जमिनलाई लिएर कसैले उनका पिताजी माथि मुद्दा हालेछन् । उनका पिताजीले मुद्दा हारे । र माथिल्लो निकायमा अपिल गर्न उनका पिताजी काठमाडौं आए । अपिल गरे । हरेक महिना तारिख पर्ने हुनाले काठमाडौं रामेछाप आउने जाने गरिरहे । काठमाडौं आउँदा उनी गैरीधारामै घर भएका मेजर तेजबहादुर कार्कीको घरमा बस्थे । कार्की पनि रामेछापकै थिए । 
उनका पिताजी एकपटक तारिखमा काठमाडौं आईपुग्दा टंगाल दरबारमा राम शमशेरले श्रीमद्भागवत् महापुराण लगाउँदै रहेछन् । तेजबहादुर कार्कीले रोचकका पिताजीलाई ‘पुराणमा धेरै पण्डित चाहिन्छ, बस्ने हो ?’ भनेर सोधेछन् । रोचकका पिताजीले पनि आठ दस दिन बस्नै पर्छ भन्ने सोचेर हुन्छ भनिदिए । र टंगाल दरबारको महापुराणमा उनी पनि जान थाले । 
त्यो महापुराण सप्ताहका मूल वाचक कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्याल थिए । उपवाचक उमानाथ नाम गरेका पण्डित थिए । बाँकी अरु पण्डितहरु पनि थिए । पुराण सुरु भएको दुई दिन पछि मूलवाचक लेखनाथ पौड्यालको घाँटी बस्यो । बोली नै फुटेन । आवाज स्याउस्याउ भयो ।

भोलिपल्ट पनि त्यस्तै भयो । स्वर भासिएपछि राणा जर्साबले बरण गरेका पण्डितहरु मध्येबाटै मूल वाचकको काम कसले गर्ने भनेर सोधेछन् । तर सबै पछि हटेछन् । उपवाचक उमानाथ पनि पछि हटे । सबैलाई सोधेपछि अन्तिममा राणाले रोचकका पिताजी पण्डित सोमनाथ घिमिरेलाई सोधेछन् । उनका पिताजीले सक्छु भनेछन् । उनका पिताजीले एउटा अध्याय पाठ गरेर कथा पनि वाचन गरे । त्यसपछि रोचकका पिताजीलाई मूल वाचकमा राखेछन् ।

यो सुनाउँदा रोचक घिमिरे हाँसे । भने, ‘खासमा अरुले वाचन नगर्ने कारण के रहेछ भने पहिले मुरलीधर भट्टराईले महापुराण भन्थे । उनले कथा वाचन गर्दा कतिपय कथामा राणा विरोधी कुरा पनि जोड्दा रहेछन् । त्यसैले उनलाई जेलमा थुनिएको रहेछ । त्यसैले कथा वाचनमा गडबडी भए राणाहरुले थुन्छन् कि भन्ने डरले कसैले पनि पुराण वाचन गर्न मानेका रहेनछन् । त्यसैले पनि पिताजीको भागमा पर्यो ।’

भागवत सकिएपछि मुद्दाको अर्को तारिख लिएर रोचकका पिताजी गाउँ फर्किए । तर उता टंगाल दरबारकी रानीसाहेबले तेजबहादुर कार्कीलाई बोलाएर ती पुराण भन्ने गुरुलाई झिकाउ भनिछन् । उनीबाट दैनिक पुराण सुन्ने मनसाय रहेछ रानीसाहेबको । 

तेजबहादुरले पण्डित सोमनाथ रामेछाप फर्किएको कुरा सुनाएर एक महिना पछि फर्किने जनाउ दिए । एक महिनापछि तारिखमा आउँदा तेजबहादुरले रोचकका पिताजी सोमनाथ घिमिरेलाई फेरि टंगाल दरबारमा लगेर रानीसाहेबसँग भेट गराए । रानीसाहेबले दैनिक पुराण सुनाउन भनिन् । रोचकका पिताजीले पनि बसुन्जेल दैनिक एक एक घण्टा अर्थ लगाएर पुराण सुनाएछन् ।

रोचक घिमिरे भन्छन्, ‘त्यसपछि रानीसाहेबले पिताजीलाई काठमाडौंमै बस्न भन्दै सबै व्यवस्था गरिदिने आश्वासन दिइन् । पिताजीले पनि हजुरबुबासँग सल्लाह गर्ने कुरा गर्नुभयो । उता हजुरबुबाले पनि हुन्छ भन्नु भएपछि पिताजी काठमाडौं आउनु भयो । रानीसाहेबले पनि टंगाल दरबार पछाडिको एउटा जग्गा किनेर घर र गोठ बनाइदिइन् । यसरी हाम्रो परिवार रामेछापको मन्थली गहिराथोकबाट काठमाडौं भित्रियो । त्यसपछि त पिताजी राणाहरुकै काममा लाग्नुभयो ।’

रोचकका पिताजीले २०१२ सालमा महोत्तरी जिल्लाको अगलेसरामा २५ विघा जग्गा नै किने । त्यसपछि रोचकको काम पनि हरेक साल अगहन (धान काट्ने समय)मा अगलेसरा जानु र खेतीपातीमा उठाउनु हुनगयो । उनका पिताजी प्रायः कलकत्ता (अहिले कोलकाता), बनारस र अन्य काममा काठमाडौंमै रहने भएकोले खेतीपातीको जिम्मा रोचक घिमिरेकै काँधमा थियो । अगलेसरा पुगेर उनले मालपोत उठाएर मालअड्डामा बुझाउनु पनि पर्दथ्यो ।

उनी मौजा रहेको गाउँ, अगलेसरा निक्कै बसे । गाउँ जाँदा लामै समय बस्थे । घरको जेठो छोरा भएकोले उनकै जिम्मामा थियो सबै । उनका भाइहरु बनारसमा पढ्थे । त्यसबेला खुबै रमाइलो हुने गरेको उनी सम्झिन्छन् । कैयन लेखक तथा साहित्यकार अगलेसरा पुगेका छन् । एकपटक वरिष्ठ कथाकार रमेश विकल पनि अगलेसरा पुगे । उनी केही दिन बसे पनि । अगलेसरा आएको बेला विकललाई हात्ती चढ्ने रहर लागेछ । 

रोचक पनि कम थिएनन् । उनी पनि गाउँका जमिनदार थिए । उनले पनि गोठ बनौलीका एकजना महाजनलाई भनेर हात्ती झिकाए र कथाकार विकललाई घुमाए । रोचक भन्छन्, ‘त्यसबेला घाँटीमा झुन्ड्याइएको घण्ट बजाउँदै हात्ती गाउँमा आयो । यसरी हात्तीको सबार गरेर जलेश्वर गएका थिए रमेश विकल । उनी मात्रै होइन, अरु साहित्यकारहरु पनि अगलेसरा पुगेका छन् ।’

रोचक घिमिरेको अक्षरारम्भ टंगालमै भयो । उनीहरु टंगाल दरबारको बाँसको झाडी नजिकै बसेका थिए । त्यही बाँसको बोक्रामा उनी लेख्थे । ओखर उमालेर कालो मसी र बाँसको कर्चीको कलम बनाएर बोक्रामा लेख्थे । त्यसैमा उनकी आमाले उनलाई कखरा सिकाएकी हुन् । 

यसरी कखरा सिकेपछि उनी संस्कृत पढ्न थाले । उनका पिताजी कट्टर भएकोले संस्कृत बाहेक अरु केही पढ्न हुँदैन भन्थे । अंग्रेजीलाई म्लेच्छ विद्या भन्थे । त्यसैले प्रारम्भदेखि नै उनले कौमुदि, अमर कोष आदि पढ्न थाले । उनलाई नवराज सुवेदीका पिताजी साम्वभक्त सुवेदीले घरैमा आएर संस्कृत पढाउँथे । पद्मशंकर अधिकारी (नेपाली कांग्रेसका नेता)ले पनि उनलाई पढाए । 

पछि उनी दरबार हाइस्कुलको तल्लो तलामा रहेको संस्कृत स्कूलमा भर्ना भए । काठमाडौंमा संस्कृत पढेर मध्यमाको जाँच बनारस गएर दिए । पछि उनले उत्तर मध्यमा पनि गरे । संस्कृत महाविद्यालय थियो, पुतलीसडकमा । उनी भन्छन्, ‘मेरो पिताजी संस्कृतका विद्वान । म्लेच्छ विद्या पढाउन नमान्ने ।  त्यसैले मैले पछि लुकेर अंग्रेजी पढेँ, नन्दिरात्री विद्यालय नक्सालमा भर्ना भएर पढेको थिएँ अंग्रेजी ।’ 

कल्पना दैनिक र हालखबरले रोचक घिमिरेको संगत लेखकहरुसँग हुँदैगयो । यसै क्रममा उनी भैरव अर्यालसँग निकट भए । रमेश विकलसँग नजिकिए । र भैरवले नै उनलाई रचना प्रकाशन गर्न हौस्याए । जबकी रोचक चाहन्थे, उनी कहाँ पत्रपत्रिका र किताबहरुको राम्रो पुस्तकालय होस् । तर भैरवले उनलाई ‘रचना’ निकाल्न उकासे । रचनाको न्वारान भैरवले नै गरे ।

रमेश र भैरव दुबैले सहयोग गर्ने कुरो भएपछि रोचक काठमाडौं मेजिष्ट्रेट कार्यालयमा रचना दर्ता गर्न गए । रचना छ महिनामा एउटा वर्षको दुई अंक निकाल्ने कुरो थियो । तर त्यहाँ रहेका फाँटवाला लेखक देवीचन्द्र श्रेष्ठले धेरै ढिलो अवधिको हुन्छ पत्रिका भन्दै चार महिने गर्ने भनेर चौमासिक पत्रिका दर्ता गरिदिए । यसरी २०१८ सालमा रचना दर्ता भयो । पछि रचना तीन महिने र २०२८ सालमा दुई महिने गरियो ।

रोचक भन्छन्, ‘पहिलो अंकका लागि भैरव अर्याल र विकलले धेरै मद्दत गरे । त्यो एक वर्ष मैले भैरवसँग तालिम नै लिएँ भन्दा हुन्छ । त्यतिबेला मैले पुस्तक परिचय लेख्थे, बुज्रुक र विचारीका नामबाट । बाँकी सबै भैरव र विकलले नै व्यवस्था गरे ।’ 

रचनाको पहिलो अंकमा नै राम्रा राम्रा लेखकहरुका रचना छापिए । रचनाको पहिलो अंकमा तुलसी दिवसको पहिलो कविता ‘हृदयको बालक’ शीर्षकमा छापिएको उनी अहिले पनि सम्झिन्छन् । 

त्यसबेला मागेका सबै लेखकले रचना दिन्थे । कैयन लेखकको पहिलो रचना नै रचनामा छापिएको उनी सुनाउँछन् । रोचक घिमिरेका अनुसार त्यसबेला प्रचार विभागमा नारायण बास्कोटा डाइरेक्टर थिए । उनले साहित्यिक पत्रिकाको पीडा बुझेका थिए सायद । त्यसैले उनले प्रत्येक अंक तीन–तीन सय रुपैयाँ विज्ञापन उपलब्ध गराउँदै आएका थिए । 
रोचक भन्छन्, ‘रुपरेखा र रचनाले त्यो विज्ञापन पाउँथ्यो । त्यसपछि अरु यताउताबाट मिलाएर पत्रिका निकाल्थेँ । पाँच सय प्रति पत्रिका छाप्न पाँच सय रुपैया लाग्थ्यो । जे होस्, पत्रिका छाप्न पैसा पुग्थ्यो । कहिलेकाही साहित्यमा रुची राख्ने हाकिमहरुले विज्ञापन उपलब्ध गराउँथे । कतिपय संस्थानहरुले नियमित नै विज्ञापन दिन्थे । यसरी धेरैले रचनालाई सहयोग गरे । तर, बहुदल आएपछि भने विज्ञापन पाउन गाह्रो भयो ।’ 

रोचक घिमिरेका अनुसार एकपटक भोजपुरबाट साकारका नाममा कविता आयो । रोचकलाई साकार अलि अपुरो लाग्यो । उनले त्यसमा शैलेन्द्र थपिदिए र कविता छापे । अर्को पटकदेखि शंकरप्रसाद श्रेष्ठले शैलेन्द्र साकारकै नाममा कविता पठाउन थाले । 

रोचक हाँस्छन् र भन्छन्, ‘मैले भैरवप्रसाद अर्यालको प्रसाद काटिदिएँ । पुरुषोत्तम रिसाललाई पुरु रिसाल बनाइदिएँ । पारिजातको कथा ‘मैले नजन्माएको छोरो’ पहिलो पटक २०२४ सालमा रचनामै छापिएको हो । गोविन्दराज भट्टराईको पहिलो समालोचना पनि रचनामै छापिएको थियो, २०३३ सालमा ।’ 

रोचक घिमिरे आज पनि समस्त लेखकहरुलाई सम्झिन्छन् । तिनको सहयोगको प्रशंसा गर्छन् । उनका अनुसार भोजपुरबाट कथाकार परशु प्रधानले पनि नियमित कथा पठाउँथे । उनी भन्छन्, ‘परशु प्रधानले त भोजपुरमा रचनाका ग्राहक नै बनाएर ठूलो सहयोग गरेका थिए ।’ 

रचनालाई सामग्रीको अभाव खासै भएन । तर पनि कहिलेकाही कथा, निवन्ध र समालोचनाको अभाव हुँदा उनले पारिश्रमिक दिएरै पनि रचना मागे । उनले पत्रमपुष्पम दिए, आफूले मागेका लेखरचनालाई ।  निवन्धकार शंकर लामिछनेलाई लेखको पारिश्रमिक चाहिन्थ्यो । एक पटक उनले शंकर लामिछानेसँग रचना मागेर पारिश्रमिक पनि दिए । त्यस पछि आफूले शंकर लामिछानेसँग कहिल्यै रचना नमागेको उनी सुनाउँछन् । 

आज पनि कुनै विधामा रचनाको अभाव हुँदा उनी रचना माग्छन् । यसरी मागिएको रचनाका लागि कसैले पारिश्रमिक लिन्छन् पनि कतिले लिँदैनन् पनि । एउटा कथा वा निवन्धको दुई तीन सय रुपैयाँ दिने गरेको बताउने रोचक घिमिरे अचेल स्तरीय कथाको अभाव रहेको सुनाउँछन् ।  

रोचक भन्छन्, ‘विजय मल्ललाई पारिश्रमिकको साटो चिया खाजा खुवाउथँे । छाप्नु अघि नै पारिश्रमिक लिन्थे कथाकार मनु ब्राजाकी । म अगलेसरा गएको बेला मनु गाउँ आइरहन्थे । उनी साइकलमा औरहीबाट आउँथे । हामी सँगै बसेर कचरी मुरही खान्थ्यौं । अनि फर्कने बेलामा दाइ बाटो खर्च पाऊँ न भन्थे । म पनि दिन्थे । मैले खल्तीमा भएको रकम हत्केलामा राखेर लेउ भन्थे । उनले आफूलाई चाहिने रकमभन्दा एक रुपैयाँ पनि बढी लिन्थेनन् । अनि उनी भन्थे ‘म रचनालाई रचना पठाउँछु नि ।’  

आज ‘दिनमान’ ‘धर्मयुग’ ‘ज्ञानोदय’ ‘कादम्बिनी’ जस्ता पत्रिकाको प्रकाशन पनि बन्द भएको छ । जबकी ती पत्रिका एक समयका प्रतिष्ठित पत्रिकामा गनिन्थे । यो सम्झिँदै रोचक भन्छन्, ‘ती पत्रिका पैसा नभएर नछापिएको होइन । त्यसैले मैले पनि आफू रहुन्जेल पत्रिका प्रकाशन गर्छु । आज रोचक घिमिरेलाई नेपाली पढनेहरुले चिनेका छन् । अन्ठाउन्न वर्षदेखि रचनालाई माया गरिदिएका छन् । बस्, मेरो कमाई यही नै हो ।’