site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
साहित्य
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
‘दोस्ती’को गीत सुनाएर ‘माइतीघर’मा गाउन पाएँ
SkywellSkywell

बाल्यकालमा साथीसङ्गातीसँग समय बितेको पत्तै हुँदैन । सबैलाई महसुस हुने यस्तै नै हो । उनीहरुको जमात पनि यस्तै रौसे थियो । सबै एकैखाले थिए । टेबल ठोक्थे । गीत गाउँथे । तथापि, यिनीहरु सबै गीतसङ्गीतका विषयमा गम्भीर थिए । टेबुलै ठटाए पनि सङ्गीतको ज्ञानचाहिँ लिएका थिए । हारमोनियम र तबला बजाउँथे । पुराना हिन्दी गीत गाए पनि सुरतालमा ध्यान दिन्थे ।
यो त्यो जमातको प्रसङ्ग हो, जसमा प्रेमध्वज प्रधान, माणिकरत्न, नारायणगोपाल, राममान तृषितहरु थिए । 
प्रेमध्वज प्रधान (८२) को बाल्यकालको धेरैजसो समय पिताजीले चलाएको कपडा पसलमा बित्यो । पसलबाट निस्केर साथीहरुको जमातमा पुग्थे । अनि गाउँथे गीत । कोही लेख्थे । कोही गाउँथे । 
र, साँझ बिहान आमासँग सङ्गीत सिक्थे । हारमोनियम बजाउँथे । गीत गाउने अभ्यास गर्थे । रियाजमा रमाउँथे । उनकी आमा प्राणदेवीलाई सङ्गीतको राम्रो ज्ञान थियो । उनकी आमोल रेडियो नेपालमा केही गीत पनि गाएकी थिइन् । त्यसबेला गीत प्रत्यक्ष प्रशारित हुने हुँदा प्रेमध्वजकी आमाका गीतहरु रेकर्ड भने भएनन् ।  
आमाबाट सङ्गीतको तालिम पाएका प्रेमध्वज एक दिन रेडियो नेपालमा हुने भ्वाइस टेस्ट हेर्न गए । २००९ सालको कुरा हो, हरेक आइतबार भ्वाइस टेस्ट हुन्थ्यो । त्यहाँ एक जना फुच्ची केटीले हारमोनियम बजाएर गीत गाउँदै गरेको उनले देखे । उनलाई लाग्यो, हारमोनियम बजाएर त म पनि गाउन सक्छु । उनले त्यहीँ कसैलाई सोधे, ‘म पनि गीत गाउँ ?’ उनलाई अनुमति दिइयो । उनले तलत महमुदको गीत हारमोनियममा सुर मिलाउँदै गाए, ‘जिन्दगी देने बाले सुन...’ र ‘ए रात सुहानी...।’  
भ्वाइस टेस्ट हेर्न रेडियो नेपाल पुगेका प्रेमध्वजले भ्वाइस टेस्ट नै दिए । गत मङ्गलबार उनको बागबजारस्थित निवासमा उनले भने, ‘मलाई भ्वाइस टेस्ट लिनेले तीनचार दिनपछि आउनु भने । म उनले बोलाएकै जाँदा त ‘तपाईं ‘क’ श्रेणीमा पास हुनुभएको छ’ भनेर सुनाए । त्यो बेला ‘क’ श्रेणीकाले एउटा गीत गाएको दस रुपैयाँ पाउँथे भने ‘ख’ लाई आठ र ‘ग’ लाई पाँच रुपैयाँ पारिश्रमिक थियो । यो सुनेर म त दङ्ग भएँ ।’
\"\"नोस्टाल्जिक बनेका उनको अनुहारमा गम्भीर मुस्कान छरियो । यस्तो लाग्थ्यो, उनी उही पुरानो दिनमा डुब्न पुगे । उनले सङ्गीतकार भैरवबहादुर थापालाई चिनेका थिए, त्यसैले उनले आफू भ्वाइस टेस्ट ‘क’ श्रेणीमा पास भएको उनलाई सुनाए । र, आफ्ना लागि गीत बनाइदिन आग्रह गरे । केही समयपछि उनले भैरवबहादुरको सङ्गीतमा दुई वटा गीत लाइभ गाए । र, बीस रुपैयाँ कमाए । त्यसबेला उनले एसएलसी पनि पास गरेका थिएनन् ।  
मधुर आवाजमा उनले सुनाए, ‘यसरी मैले एउटा गीत गाएर पाएको पारिश्रमिक दस रुपैयाँमा एक रुपैयाँ आफूसँग राख्थेँ र नौ रुपैयाँ आमालाई दिन्थेँ ।’ त्यसबेला एक मोहरमा दुई माना चामल आउँथ्यो । खसीको मासु १२ रुपैयाँ धार्नी र राँगाको मासु ५ रुपैयाँ धार्नी रहेको पनि उनलाई सम्झना छ ।  
०००
सिन्धुपाल्चोकको चौतारामा १९९३ साल असारमा जन्मिएका प्रेमध्वजको नाम पहिला गणेशध्वज थियो । बाल्यकालमा उनलाई गणेशध्वज नामबाटै बोलाइन्थ्यो । 
परिवार काठमाडौँ आएपछि उनका बुवाले नयाँसडकमा कपडापसल खोले । बाङ्गेमुढामा घर बनाए । परिवारका सबै त्यही घरमा बस्थे । त्यहीँ रहँदा किशोरवयमा उक्लिँदै गरेका सङ्गीतकर्मीहरुको भेटघाट बाक्लिन थाल्यो । पछि यसले नवकलाकार समूहको रुप लियो । 
गणेशध्वज ६–७ वर्षको हुँदा उनका माता–पिता छुट्टिए । गणेशध्वज अर्थात् प्रेमध्वज आमासँग बस्न थाले । बुवाले कान्छी आमा भित्राए पनि उनी बुवाकहाँ भने गइरहन्थे । बुवाको कपडा पसलमा बस्नैपथ्र्यो उनले । 
प्रेमध्वज भन्छन्, ‘म आठ वर्षको उमेरमा स्कुल भर्ना भएँ र पढ्न थालेँ ।  विश्व निकेतन स्कुलका हेडमास्टर हुनुहुन्थ्यो प्रेममान श्रेष्ठ । उहाँले यति राम्रो मानिसको नाम गणेशध्वज सुहाएन । प्रेमध्वज लेख्न भन्नुभयो । म प्रेमध्वज प्रधानका नामबाट एक कक्षामा भर्ना भएँ । त्यहीँबाट म प्रेमध्वज भएँ ।’
आठ वर्षको उमेरदेखि पढ्न–लेख्न सुरु गरेका उनले तीन–चार वटा स्कुल चहारे । उनले शान्ति निकुञ्जमा पनि पढे । त्यसपछि प्रौढ शिक्षा निकेतनमा पढे । र, २०१० सालमा एसएलसी दिए । तर संस्कृतको परीक्षा बिग्रेकोले उनी फेल भए । 
फेल भएको प्रसङ्ग सुनाउँदा प्रेमध्वज एकछिन हाँसे । अनि भने, ‘एसएलसीमा संस्कृतमा फेल हुनु स्वाभाविक थियो । किनभने भोलिपल्ट जाँच थियो, अघिल्लो दिन म भने उर्मिला नाम गरेकी एक जना गायिकाको गीत सुन्न हिँडेको थिएँ । गीतसङ्गीतले यति तानेको थियो कि भोलिपल्ट दिनुपर्ने परीक्षाको पनि वास्ता गरिनँ ।’
आज वरिष्ठ गायक प्रेमध्वज प्रधानले गीतसङ्गीतमा समय दिएको पनि  ६५ वर्ष बितिसकेको छ । उनी यो उमेरमा पनि दैनिक रियाज गर्छन् । आफूलाई यही रियाजले, यही तपस्याले यहाँसम्म ल्याइपुर्याएको उनको बुझाइ छ ।
आमाबाट सङ्गीतमा दीक्षित प्रेमध्वज गीतसङ्गीतमै रमाउन थाले र पुनः एसएलसी दिनेतर्फ चासो नै राखेनन् । कहिलेकाँही रेडियोमा गीत गाउँदा प्रतिगीत १० रुपैयाँ आउँथ्यो नै । उनकी आमा भने कपडाको सानासाना पुतली बनाएर बेच्थिन् । 
नयाँसडकतिरको बसाई । उनको परिचय साहुहरुसित हुनु पनि स्वाभाविक थियो । उनलाई दुई जना सेठले दिल्ली र बम्बइ आफूसँगै जान भने । उनी उनीहरुसितै हिँडे । र, दुई महिना दिल्ली र बम्बईमा बिताए । जब काठमाडौँ फर्किए, उनलाई अनुभूत भयो, पढ्नुपर्ने रहेछ । त्यसैले उनी आमासँग सल्लाह गरेर पद्मोदय हाइस्कुलमा भर्ना भए । त्यसबेला पद्मोदयमा उनका सहपाठीहरु थिए राजनीतिज्ञ नवराज सुवेदी, प्रकाशचन्द्र लोहनीलगायत । 
यसरी २०१३ सालमा प्रेमध्वजले राम्रो नम्बर ल्याएर एसएलसी पास गरे । र, आईएस्सीमा भर्ना भए । तर गीतसङ्गीतको शोख, पिताजीको पसलमा बस्ने जिम्मेवारीले उनलाई आइएस्सी पढ्न दिएन । त्यसपछि उनी सरस्वती कलेजमा आईएमा भर्ना भए । 
कहिलेकाहीँको गायन र आमाले बनाएको कपडाको पुतलीको बिक्रीबाट घर चलाउन गाह्रो थियो । त्यसैले उनले जागिर खाने मनस्थिति बनाए । आफ्नो शोखको विषय सङ्गीत भएकोले उनले पहिले रेडियो नेपालमा जागिरका लागि पहल गरे । तर पाएनन् ।
त्यसैबेला उनले थाहा पाए, अमेरिकन लाइब्रेरीमा कर्मचारी चाहिएको छ भन्ने । उनी त्यहाँ गए । त्यहाँ पनि तत्काल कर्मचारी नचाहिएको जानकारी आयो । उनले सोचे, यतिकै बस्नुभन्दा स्वयम्सेवा गर्छु । उनी अमेरिकन लाइब्रेरीमा स्वयम्सेवक भएर काम गर्न थाले । २०–२५ दिन काम गरे । यहाँ मान्छे राख्नुपरे तपाईंलाई नै बोलाउँछौ भनेपछि उनी लाइब्रेरी जान छोडे । 
\"\"यसैबीच उनको दिमागमा अनेक सोच जन्मियो । जीवनयापनका लागि केही न केही गर्नु जरुरी थियो । काम खोजे, पाएनन् । एकचोटी दिल्ली र बम्बई पुगेर आइसकेकोले त्यतैतिर जानसकिने मन पनि बनाए । श्याम थापा नामका उनका साथी थिए । उनी पनि भारततिर जान राजी भए । 
सन् १९५९, डिसेम्बर महिनाको १८ तारिख बुधबारको दिन उनी र उनका साथी भारत पस्ने विचारमा थिए । काठमाडौँमा काम पाइएको थिएन । त्यसैले भोलिपल्ट बिहानै साझा बस चढेर काठमाडौँ छोड्ने निधोमा दुवैले पुगेका थिए । खर्चबर्चका लागि पैसाको जोहो पनि गरिसकेका थिए । त्यसपछि टिकट लिन साझाको काउन्टरमा पुगे । काउन्टरमा टिकट काट्नेले टिकट पाइन्छ, भोलि बिहानै आउनुस भनेर पठाए । 
प्रेमध्वजले सम्झिए त्यो दिन, ‘साँझ म घर पुग्दा आमाले अमेरिकन लाइब्रेरीबाट मानिस बोलाउन आएको कुरा सुनाउनुभयो । म भोलिपल्ट बिहान समयमै अमेरिकन लाइब्रेरी पुगेँ । त्यहाँका हाकिमले मलाई लाइब्रेरीमा काम गर्न बोलाएको बताए । मैले त्यसै दिनदेखि काम सुरु गरेँ । मेरो तलब दिनको पाँच रुपैया तोकियो । मलाई लाग्छ, म भारत नजाओस् भन्ने भगवान्को नै इच्छा थियो होला । त्यसैले पनि त्यो दिन लाइब्रेरीबाट खबर आएको हुनुपर्छ ।’ 
यसरी २०१५ सालमा उनले जागिर पाए । सुरुमा दैनिक पाँच रुपैयाँ तलब तोकिएको उनको त्यहीँ स्थायी भएपछि २ सय ४० रुपैयाँ पुग्यो । त्यसबाहेक बेलाबेलामा रेडियो नेपालमा गाइने गीत तथा कार्यक्रमहरुमा गाउँदा आउने रकमले जीवन सहज तुल्याउँदै लग्यो ।  
०००
२००६ सालमा जनसेवा हल सुरु भइसकेको थियो । तर सिनेमा हेर्न पैसा हुन्थेन । लक्ष्मण श्रेष्ठ नाम गरेका उनका एकजना साथी थिए । उनीसँग खल्तीमा पैसा भइरहन्थ्यो । उनैले यो जमातलाई सिनेमा देखाउँथे । यी चारैजना केटाहरु सिनेमा हलमै फिल्मको गीत सार्थे । अनि गीत गाएर हिँड्थे । कहिलेकाहीँ त एउटा गीत कन्ठ गर्न तीनचारचोटी पनि फिल्म हेरेको सम्झना छ, प्रेमध्वजलाई । 
२०१४ सालतिर अमेरिकी दूतावासले रेडियो नेपाललाई एउटा रेकर्डर मेसिन दिएको थियो । त्यसमा गीत रेकर्ड हुन्थ्यो । त्यसैमा एउटा कलाकारको एउटा गीत रेकर्ड गरिने कुरो सुनेपछि प्रेमध्वज पनि रेडियो नेपाल पुगे । उनले सङ्गीतकार नातिकाजीसँग कुरा गरे । उनले तारादेवीको आवाजमा साथ दिँदै कवि भूपी शेरचनको एउटा राष्ट्रिय भावनाको गीत रेकर्ड गरे, जुन गीत उनको पहिलो रेकर्डेड गीत बन्यो, ‘यो नेपाली शिर उचाली संसारमा लम्किन्छ...।’
त्यसअघि त उनी लाइभ गीत नै गाउँथे । प्रत्यक्ष प्रशारणमा गीत गाउन सजिलो थिएन । एकदमै गाह्रो थियो । त्यसैले लाइभ गाउनुलाई तपस्या र ध्यान नै मान्छन्, प्रेमध्वज । एउटा गीत गाउनका लागि महिनौ रियाज गर्नुपथ्र्यो । त्यसपछि मात्रै रेडियोमा गीत गाउन सकिन्थ्यो । त्यो बेला आफूले एउटा गीतको लागि दैनिक तीनचार घण्टा रियाज गरेको सम्झन्छन् उनी । 
प्रेमध्वजले गायनलाई सधैँ तपस्या माने । अल्लारे उमेरमा साथीभाइसित टेबल ठटाए पनि गायनमा गम्भीरता र शास्त्रीयतामै ध्यान दिए । त्यसैले पनि उनको गीत आमस्रोतामा लोकप्रिय हुँदै गयो । 
एकपटक रेडियो नेपालले गीत रेकर्ड गर्न कलकत्ता पठाउने भयो, गायक–कलाकारहरुलाई । तर त्यसैबेला प्रेमध्वजको भोकल कर्डमा समस्या उत्पन्न भयो । एउटा सानो घाउ भोकल कर्डमा आएकोले त्यसको अपरेसन नगरी केही हुन नसक्ने स्थिति थियो । 
डा. लक्ष्मीनारायणले उनको उपचार गरे । पछि उनको अपरेसन पनि भयो । अपरेसनपछि आराम गरिरहेकै बखत उनले गिटार सिके । अपरेसनपछि उनको स्वर झनै राम्रो भएर आयो । त्यसपछि मात्रै उनले कलकत्ता गएर केही गीत रेकर्ड गरे । जसमध्येको एउटा गीत थियो, ‘गोरेटो त्यो गाउँको लौन आज...।’ यो गीतले प्रेमध्वजलाई सर्वत्र परिचित गरायो । 
कलाप्रति अथाह प्रेम राख्ने प्रेमध्वजकी आमा प्राणदेवीले नै गोरेटो त्यो गाउँको बोलको गीतका लागि कन्सेप्ट दिएको प्रेमध्वजलाई सम्झना छ । आमा–छोराबीच गीतसङ्गीतका विषयमा छलफल हुन्थ्यो, सरसल्लाह हुन्थ्यो । त्यसै क्रममा उनकी आमाले सुझाइन् एउटा कथा । र, त्यही कथामा लेखे रत्न शमशेर थापाले यो कालजयी गीत । जुन गीतमा प्रेम–माणिकले धुन हाले । प्रेमध्वजले गाए । जुन गीत आज पनि स्रोताको प्रिय छ ।  
प्रेमध्वज भन्छन्, ‘गोरेटो मात्रै होइन, ‘घुम्तीमा नआउ है’ पनि मेरी आमाले सुझाएको सिक्वेन्स हो । यही सिक्वेन्समा रत्न शमशेरले गीत लेख्नुभयो ।’
त्यही समयमा नेपालमा पहिलो पटक निजी क्षेत्रबाट नेपाली फिल्म बन्दै थियो, माइतीघर । यसको चर्चा प्रेमध्वजले पनि सुनेका थिए । यसै क्रममा उनको परिचय किशोर तिमिल्सिनासँग भयो । उनी माइतीघरको प्रोडक्सन टिममा थिए । उनैले न्युरोडको पारस होटलमा लगेर माइतीघरका सङ्गीतकार जयदेवसँग प्रेमध्वजको चिनापर्ची गराइदिए ।
उनले जयदेवलाई दोस्ती फिल्मको सबै गीत सुनाए । र, घर फर्किए । जयदेवले उनको गायकी मन पराएछन् । त्यसैले केही दिनपछि उनलाई खबर आयो, माइतीघरमा गीत गाउने प्रस्तावसहित । 
उनी भन्छन्, ‘म दङ्ग थिएँ । मैले सुनेका लता र रफी भएको सहरमा जान पाउनु मेरा लागि ठूलो कुरो थियो । त्यो बेला किरण खरेल, प्रदीप रिमाल, किशोरसँगै बम्बई गएका थियौँ ।’ 
माइतीघरमा उनले गीत गाए, ‘नमान लाज यस्तरी...।’ यो गीत खासमा आशा भोसलेसँग गाउनुपर्ने थियो । तर उनी फूर्सदमा नभएकोले उनकी बहिनी उषा मङ्गेशकरसँग गाउनुपर्यो । यो गीत पनि खुबै चल्यो ।  
त्यसैबेलादेखि प्रेमध्वजलाई बम्बईमा बसेर गीत गाउन भनिएको थियो । तर एक्ली आमालाई छोड्ने कुरो थिएन । त्यसैले उनी स्वदेश फर्किए । 
०००
\"\"नवकलाकार समूहका सदस्यहरु प्रेमध्वज प्रधान, माणिकरत्न, राममान तृषित, नारायणगोपालका बीचमा सङ्गीतलाई लिएर गम्भीर कुराकानी, छलफल र टिप्पणी–प्रतिटिप्पणी गर्ने प्रचलन रहे पनि गायन क्षेत्रमा आइसकेपछि प्रेमध्वज र नारायणगोपालको संयुक्त आवाज वा सङ्गीतमा एउटै गीत बन्न सकेन । 
नारायणगोपालसँगको सम्बन्धबारे सोध्दा उनी भन्छन्, ‘नारायणसित मेरो सौहाद्र्र सम्बन्ध रह्यो । हामीबीच प्रतिष्पर्धाको भाव कहिल्यै रहेन । कहिलेकाहीँ विभिन्न विषयमा उनी मसँग सरसल्लाह गर्थे । मेरो घरमा आउनेजाने गरिरहन्थे । मेरी आमासँग खुबै कुरा मिल्थ्यो उनको । किनभने नारायणलाई पनि चुरोट पिउनुपर्ने, मेरी आमाको पनि त्यही आदत । दुवै चुरोटप्रेमी थिए ।’  
प्रेमध्वजका अनुसार नारायणगोपाल दार्जीलिङबाट पेमलासँग बिहे गरेर काठमाडौँ आउँदा उनले प्रेमध्वजकी आमालाई दुलही देखाउन ल्याएका थिए । त्यसपछि नारायणगोपाल दम्पत्ति पोखरा गयो र एउटा स्कुलमा पढाउन थाले ।
त्यसको एकडेढ वर्षपछि अमेरिकन लाइब्रेरीमा एकजना अपरिचित केटो प्रेमध्वजलाई खोज्दै आए । उनले आफूलाई नारायण गोपालले पठाएको सन्देश सुनाए । नारायणलाई पोखराको स्कुलमा पढाउन मन नलागेकोले काठमाडौं जागिर खोजिदिन भनेका रहेछन् ।
प्रेमध्वज भन्छन्, ‘मेरा एकजना साथी कन्हैया तिमिल्सिनाका काका नाचघरमा डेपुटी डाइरेक्टर थिए, गोविन्द तिमिल्सिना । त्यसैले मैले कन्हैयासँग नारायणले भनेको कुरा सुनाएँ र काकालाई भन्न भनेँ । कन्हैयाले काकालाई भनेछन् । उसका काकाले नारायणलाई बोलाउन भनेछन् । त्यसपछि नारायण काठमाडौँ आए र नाचघरमा काम गर्न थाले । त्यसबेला नाचघरमा पार्टटाइम कामको तीन सय रुपैयाँ र पूरा काम गर्दा छ सय रुपैयाँ तलब दिइन्थ्यो ।’

 

KFC Island Ad
NIC Asia


 


 

Royal Enfield Island Ad

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर २०, २०७५  ११:०८
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Nepatop (PlastNepal)Nepatop (PlastNepal)
national life insurance newnational life insurance new
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
सम्पादकीय
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro