अहिलेलाई राजनीतिमा लेख्नुपर्ने विषय बाँकी छैन । धेरैले लेखेका छन्, देखेका छन् र भोगेका छन् । लेख्न सक्नेले त्यही लेखेका छन् भोग्नेले जे भोगेको हुन् । भन्न सक्नेले त्यही व्यक्त गरेका छन्  लेख्नेले जे लेखेका छन् । बाँकी के छ र नेपाली राजनीतिको सामयिक चरित्र वा प्रवृत्ति र व्यवहारबारे लेख्न, भन्न ? 

राजनीतिमा सद्य प्रवृत्तिमा फरक आए लेखकीय सामग्री हुने नै छ । नभए उही चरित्र, प्रवृत्ति र संस्कृतिको उल्टाइपल्टाइ नै त हो नि भाषाको व्यक्त भिन्न प्रस्तुति । कति लेख्नु प्रस्तुतिको भिन्नतामा त्यही चरित्र प्रवृत्तिलाई ? दिक्क लाग्दो परिदृश्य । के परिवर्तन निकट छ ? चरित्रमा, प्रवृत्ति र शैलीमा ? त्यस्तो लाग्दैन, देखिँदैन । यिनै नेता, यही नीतिहीनता । 

ठूला दलका महाधिवेशन सकिएका छन् । भव्य भेला भएका छन् । तर, के नयाँ जीवन तिनमा देखिएको छ ? व्यक्त भाषाको चकाचौँधमा नयाँ सोच, शैली र व्यवहारमा कुनै नयाँ प्रत्याभूति यो जमानाले पाएको छ ? भाषाको चामत्कारिक प्रवाहमा आएका दस्ताबेजको सकारात्मक व्याख्या गर्न चाहनेका लागि आआफ्नो पार्टीको महाधिवेशन एक औजार हुन सक्छन् । तर, के यिनै पार्टीका हर्ताकर्ता र भोक्ताकै लागि पनि ती दस्तावेज र तिनका नेताको प्रतिबद्धता विश्वसनीय छन् त ?

नेता सिद्धान्तकै मर्मको व्यवहारमा प्रतिबद्ध हुन्थे भने, पार्टी दस्तावेज वा विधानकै मार्गमा नेता र दलको परिचालन भइदिन्थ्यो भने, राजनीतिले माग्ने नैतिक चरित्रकै मार्ग अवलम्बन गरिएको हुथ्यो भने नेपाली राजनीति यति सारै कुपोषित हुने थिएन । यति धेरै रुन्चे हुने थिएन । 

नेपालका विश्लेषकले, छेउछाउ बसेर यहाँको राजनीतिक चरित्र निरीक्षण गर्नेहरुले र राजनीतिबाट आशा गर्ने जमिनका जनताले यति धेरै गुनासो र कटुता राजनीतिसँग, दलहरुसँग र नेताहरुसँग गर्नै पर्थेन । नेता भाँडिएपछि नीति भाँडियो, नीति भाँडिएपछि राजनीति भाँडियो र पूरै राजनीतिप्रति सामाजिक वितृष्णा उत्कर्षमा पुग्यो । 

नेता स्वाँठ हुन् जसले राजनीतिको जमिनको सत्य बुझेनन् वा बुझ पचाए र मानवीय भावनात्मक अपेक्षालाई उपेक्षा गरे । तैपनि नेतृत्वको भरोसा चाहिँ राजनीतिमै रहन्छ । सुध्रिन्छ कि भने आशा रहन्छ वा सुध्रियोस् राजनीति भन्ने कामना गरिन्छ । नसुध्रिए त्यसैभित्र विकल्प खोजिन्छ तर राजनीतिकै विकल्प बन्ने अर्को विषय विकल्प भेटिँदैन ।

अहिले सरकारको नेतृत्व गरिरहेको नेपाली कांग्रेसको १४ औं महाधिवेशन पनि सकियो । उसको त समय बोल्ने कुनै दस्ताबेज आएन । नीति महाधिवेशनमा आउने रे १  वर्तमान संविधानको व्यवस्थालाई व्यवधान गरिरहेको प्रतिपक्षी दल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले)को एक शून्य – दश (१० औं) महाधिवेशन त्यसअघि नै सकिएको हो । त्यो असंस्कृत परिणाम सन्देश भयो । 

कम्युनिस्ट माओवादी केन्द्रको सम्मेलनबाट रातारात बढोत्तरी भएको महाधिवेशन पनि सकिँदैछ । सबैको सन्दर्भमा एउटै प्रश्न–शब्द, भाषाको प्रतिबद्धता र नेताको अहं वा तामझाम सिबाय अरु के पाउनु भयो ? जनता तपाईँले ? उत्तर एउटा छ पाउन पर्खन पर्छ । प्रश्न फेरि अर्को छ, तपाईँले यस्तै यस्तै पर्खेको कति भयो ? अब उत्तर मौन वा कटु छ ? यो जुनिमा कहिले कसको दस्ताबेज असुन्दर थिए ? अहिले सुन्दर छन् वा छैनन् ? महाधिवेशनका होउन् कि चुनावी घोषणापत्र या कुनै लिखत ? असुन्दर कुनै देखिन्छन् त ?  

नेपाली राजनीतिको चरित्र चित्रण त यही नै हो नि । बाँकी फोहरी तलाउमा केही नयाँ बिरुवा पलाए रे, नयाँ पालुवा आए रे । अर्थात् महाधिवेशनबाट केही नयाँ युवा पदाधिकारीमा आसीन भए रे १ यत्ति त हो नि सन्तोषको विषय । पर्ख र हेर त हो नि हाम्रो नियति । आशाको लक्षण भरोसाको भर्याङ त होइन नि । अहिले त्यही हो । 

अनि यस्तो राजनीति चरित्र चित्रणको कति चर्चा गर्नु ? त्यसैले यसपटक दुःखसुखको कुरा गर्न मन लाग्ने नै भयो । राजनीतिले सबैलाई सुख दिने भनियो, मूल नीति यसैलाई मानिएकै हो । विकल्प पनि छैन तर सबैभन्दा बढी दुःख नेपालीलाई नेपाली राजनीतिले नै दिएको छ अर्थात् राजनीति हाँक्नेहरुले । अरु देशमा राजनीतिले आफ्ना जनतालाई सुख दिएको होला । 

चिसो बढेको छ । मानिस यहाँ कठ्याँग्रिएका छन् । धनीको धनमा ताप, राप छ । सत्तामा हुनेलाई सत्ताको न्यायो । तर गरिबको बेहाल । यस्तोमा  निर्दयी राजनीतिको के कुरा गर्नु ? समाचार आइरहेका छन् कतै हिमपात । देशभर झरी । हिमाली क्षेत्रमा जनजीवन कष्टकर । मैदानी मधेसमा तुवाँलो, झरी र शीतलहरको कहर । त्रिपालमुनि वषौंँको हावा, हुरी, झरी, चिसो वा शीतलहर भोग्दै बाँचेको जुनी, हुर्काएका बालबच्चा । ती कति रुग्ण होलान् ? यही हो नेपाल, यही हो नेपाली राजनीतिको देय चित्र, चरित्र । 

यही चित्रमा हेर्दा त्यहाँ वा यहाँ कहाँ राज्य छ ? सत्ताको शक्ति वा भक्तिमा राज्य होला । जनताको घर आँगनमा त्यो पुग्न बाँकी नै रहेछ । पुग्छ कहिले ? सधैँको प्रश्न यही हो । प्रस्टसँग भन्दा यहाँको राजनीति सम्पूर्ण नालायक छ, त्यसमाथि कर्मचारीतन्त्र जसलाई स्थायी सत्ता मानिन्छ त्यो नालायकभन्दा पनि गैरजिम्मेवार वा नीतिगत र आर्थिकरुपमा भ्रष्ट छ । त्यसैले देश, दुनियाँको दुर्गति निरन्तर छ ।

यस्तो परिवेश र परिप्रेक्ष्यवीच पनि अस्ति एउटा रेडियो वार्ता सुने, तर सुरु होइन, बाँकी । स्वर थियो सुशील, सुमधुर नारी ।

तरुनी नारी आवाजले आकर्षित गर्यो । त्यसमाथि प्रश्नकर्ताले तपाईँ वषौं विदेशमा बसेर अहिले यहाँ आउनु भएको, के फरक पाउनु भयो ? बाहिर जाँदा त्यसबेलाको नेपाल र अहिले यहाँ ? प्रश्न स्वरभन्दा आकर्षक थियो । ध्यानले सुनें । 

धेरै परिवर्तन भएछ, धेरै सुधार । विकास पनि प्रशस्त भएछ । खुशी लाग्यो, नेपाल पनि रमाइलो भएछ । उत्तर दिने सुशील स्वर युवा थियो, उमेर शरीर, थाहा हुने कुरै भएन, रेडियो वार्ता सुनेको त हो नि । उनको उत्तरले थुप्रै कौतुहल मच्चायो । ती उत्तरदाता कस्ती होलिन् ? हामी नै उस्तै हौँ कि सधैँ गुनासोमात्र गर्ने ? वार्ताअघि उनको नाम, काम र ठेगाना सुन्न पाएको भए लेख्नहुन्थो । सुनें मधुर आवाजमा नेपालको विकास । 

राजनीति लेख्दा दिक्क दिमागलाई मधुर स्वर सुनेपछि लाग्यो दुःखसुखका कुरा लेखौँ । शीर्षक शुरुमा सुख लेखिएन दुःख रोजेँ । घामछायाँ भनेजस्तो कतै सुख कतै दुःख । कतै दुखः कतै सुख । शीर्षक दुःख, सुख । अर्थात् सुखको पर्खाइ । ‘विज्ञेषु किमधिकम्’ दोहोर्याइ रहनुहुन्थ्यो किसुनजी ।