site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
राजनीति
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
मदन भण्डारीले ‘म निस्कन्न, तपार्इं निस्कनुस्’ भनेपछि...
SkywellSkywell

चैत्र २७ गते, २०४६ साल । त्यसदिन मानव सागर उर्लिएको थियो टुँडीखेल खुलामञ्चमा । त्यो मानव सागरमा समाहित सबैको मुहारमा उत्साह, उमंग र उल्लास पोतिएको थियो । त्यसै मानव सागरका बीच खुलामञ्चमा उपस्थित नेताहरु भाषण गर्दैथिए । भाषणमा देश र जनताको जीत भएको तिनले उल्लेख गरे ।

त्यहीँ एउटा अर्को नाम उद्घोष भयो भाषण गर्नेको सूचीमा । त्यो नाम थियो जे एन खनाल । संयुक्त वाममोर्चाका तर्फबाट भाषण गर्न मञ्चमा आएका जेएन खनालले प्रभावशाली भाषण गरे । यद्यपि, सबै यो नाम सुनेर को हुन् जेएन खनाल भन्ने खोजी र चासोमा रुमल्लिए । कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरुका केही नामहरु जनताका कानमा नपरेका होइनन् । तर यो नाम नितान्त नयाँ नाम भएकोले पनि यतातिर सबैको चासो बढ्नु स्वाभाविक थियो ।

सोमबार दिउँसो यिनै कम्युनिष्ट नेता एवम् पूर्व प्रधानमन्त्री झलनाथ (जेएन) खनाल (६९)को निवासमा कुराकानी गर्दै यस पङ्तिकारले यो प्रसंग उठाउँदा उनी पुरानो सम्झनामा हराए । उनको मुहार उज्यालियो । त्यो दिन सम्झेर उनी भन्दै थिए, “त्यसदिन हामी (मदन भण्डारी, माधव नेपाल र झलनाथ) पनि ब्रह्मटोलबाट त्यो मानव सागरका बीचमा बग्दैबग्दै खुलामञ्चसम्म पुग्यौं । त्यहाँ हामीलाई कस्ले चिन्ने ? कोही थिएनन् चिन्ने । खुलामञ्चमा विराटसभा हुँदैथियो । त्यसैबीच मालेका तर्फबाट कसले बोल्ने भन्ने कुरा उठ्यो । त्यहाँ हामी तीनै जनाले अब निर्णय गर्ने बेला यहि हो, के गर्ने भनेर छलफल गर्यौं । त्यहीँ नै हामीले अब पार्टीलाई खुला गर्नुपर्छ भन्यौं र आजबाटै हामीमध्ये कोही एक जना निस्कनुपर्छ भन्ने विषयमा कुरा भयो । त्यहीँ महासचिव मदन भण्डारीले ‘म निस्कन्न, तपार्इं निस्कनुस्’ भनेर मलाई भन्नुभयो । त्यसपछि खुला रुपमा खुलामञ्चमा निस्कने निर्णय भएअनुरुप नै म मञ्चमा गएँ । यसै दिन माले पनि खुला भयो ।’

Royal Enfield Island Ad
KFC Island Ad
NIC Asia

यसरी खुलामञ्चबाट खुला भए जेएन खनाल अर्थात् झलनाथ खनाल । त्यो बेला उनमा अत्यधिक उत्साह थियो । खुलारुपमा यसरी लाखौंको मास अगाडि उनी बोल्दै थिए । मास देखेर उनलाई लागिरहेको थियो, जनतालाई के दिने ? मासमा के भन्ने ? यद्यपि उनको छाती गर्वले भरिएको थियो । अनि उनले देश र जनताको पक्षमा आफ्ना विचार राखे । मालेको अवधारणा राखे । लामो समय भूमिगत रहेर बाहिरिएका जेएनको उत्साह त्यसबेला कस्तो थियो होला, अनुमान सहजै गर्न सकिन्छ ।

०००

खनाल २००६ साल चैत्र ६ गते जन्मिए । यतिबेला उनी ६९ वर्षका भएका छन् । यो अवधिमा उनले करिब ५५ वर्षको समय राजनीतिलाई सुम्पिए । वि.सं. २०२० सालदेखि राजनीतिक यात्रा सुरु गरेका झलनाथको प्रारम्भिक राजनीतिक यात्रा पनि इलामबाटै सुरु भएको हो । 
यो ५५ वर्षको राजनीतिक यात्राका क्रममा उनले अनेक आरोह–अवरोह पार गरे । अनेक दुःखकष्ट भोगे । देश र जनताको भलो र उन्नतिका लागि आफ्नो तर्फबाट गर्नुपर्ने काम गर्दैगए । उनले कहिले भूमिगत भएर गाउँगाउँ पुग्दै जनतालाई जागृत बनाए भने कहिले जेलमै रहेर त्यहाँ पनि जागरणको बिगुल फुक्ने काम गरे । अर्थात् उनी मौन बसेनन् । सदैव सक्रिय रहे । यो सक्रियता आजपर्यन्त उस्तै छ ।

उनको राजनीतिक यात्राको सुरुआत पनि निक्कै रोचक छ । वि.सं. २०२० सालतिर उनी इलामस्थित हाइस्कुलमा पढ्थे । त्यसबेला उनका एकजना मित्रले ‘चीन सचित्र’ पत्रिकाको ग्राहक बनाइदिए । त्यो बेला झलनाथलाई राजनीतिका बारेमा कुनै ज्ञान थिएन । चीन सचित्रको ग्राहक बनेपछि यो खुरुखुरु उनकोमा आउन थाल्यो । उनले पनि हात परेको त्यो रंगीन पत्रिका पढ्न सुरु गरे । 

सो पत्रिका पढ्ने क्रममा उनले थाहा पाए कि चीनको विकास बडो राम्रो ढंगले अगाडि बढिरहेको छ । त्यो पत्रिकामा क्रान्तिका कुराहरु पनि लेखिएका हुन्थे । चीन सचित्रमा सामन्तवाद साम्राज्यवादका विरुद्ध संघर्ष गरेर चिनियाँ जनताले स्वतन्त्रता प्राप्त गरेको कथा, मुक्ति प्राप्ति पछि भूमिसुधारका कार्यक्रमहरु लागु भएर चिनियाँ किसानहरुले पाएको खुशियालीले उनलाई प्रभावित गर्दैैलग्यो । 

फलतः झलनाथ खनाललाई वामपन्थी मार्गतर्फ ढल्किने एउटा आधार दियो चीन सचित्रले । पञ्चायतको उदय भएको बेला इलाममा चीन सचित्रको प्राप्ति ! कसरी सम्भव भयो त्यो ? जिज्ञासा उठ्यो । 

उनले भने, “चिनियाँ सरकारका कतिपय पब्लिकेसन त्यसबेला नेपाल भित्रिन्थ्यो । नेपाल र चीनबीचमा जुन सम्बन्ध थियो, त्यो सम्बन्धले कतिपय चिनियाँ प्रकाशनहरु यहाँ पनि बिक्रीवितरण गर्ने व्यवस्था गरिएको थियो । सम्भवतः उनीहरु बीचको सम्झौताका आधारमा नै यस्ता प्रकाशनहरु आउँथे । र, यही सुविधाको प्रयोग हामीले गर्दै आइरहेका थियौं ।” 

\"\"

ग्राहक बनेपछि चीन सचित्र हुलाकबाट हातैमा आइपुग्थ्यो । ग्राहक शुल्क यस्तै दुई तीन रुपैयाँ तिरेको सम्झना छ जेएनलाई । उनका एकजना चैनपुरे साथी थिए, नरेन्द्र तुलाधर । उनी इलाम आएका बखत बम देवानको घरमा आउँथे । बम उनका मित थिए । जेएन बम देवानकै घरमा बस्थे । त्यहीँ उनीहरुबीच घण्टौं प्रगतिशील विषयमा कुराकानी हुन्थ्यो । र, त्यहीँ नरेन्द्रले जेएनलाई चीन सचित्रको ग्राहक बनाइदिएका थिए । जसले उनलाई कम्युनिष्ट बन्न अभिप्रेरित गर्यो । 

चीन सचित्रसँगै कवि बम देवान र नरेन्द्रसँगको संगतले उनलाई यो मार्गमा डोर्याएको त थियो नै । उनी आफ्नै गाउँका कम्युनिष्ट नेता ज्ञानीराम भट्टराईबाट पनि बढी प्रेरित थिए । उनको कुरा गराई र बानी व्यहोराले झलनाथलाई अत्यधिक प्रभाव पारेको थियो । 
त्यसो त प्रारम्भमा राजनीतितर्फ लाग्ने उनको सोच थिएन । स्कुलमा उनी मेधावी छात्रमा गनिन्थे । त्यसैले उनले कालान्तरमा इन्जिनियर बन्ने सोचाइ बनाएका थिए । तर चीन सचित्रले उनको मार्ग परिवर्तन गरिदियो ।

वि.सं. २०१५ सालको निर्वाचनमा उनको गाउँ इलामको साखेजुङ्गका धेरै बासिन्दा, उनको परिवारका अधिकांश सदस्य नेपाली कांग्रेसबाट प्रभावित थिए । त्यसो त कम्युनिष्ट पार्टीको पनि केही चर्चा थियो । त्यस भेगमा कम्युनिष्ट नेताका रुपमा ज्ञानीराम भट्टराई चर्चामा थिए । साखेजुङ्गमा भट्टराई र खनालको घर सँगसँगै थियो । 

साखेजुङ्गमै नेपाली कांग्रेसका नेता कृष्णबहादुर भट्टराई पनि थिए । तर, झलनाथलाई ज्ञानीरामको व्यवहार मन पर्दथ्यो । उनी आफू कम्युनिष्ट राम्रो भनेर होइन कि ज्ञानीराम भट्टराई मन परेकोले उनको विचारहरुबाट आकर्षित भएको बताउँछन् । 

खनाल भन्छन्, “ज्ञानीराम भट्टराई बडो व्यवहारिक हुनुहुन्थ्यो । स्कुलमा आएर यदाकदा पढाउनु पनि हुन्थ्यो । स्कुलले विशेषगरी फस्र्ट विद्यार्थीलाई विभिन्न किसिमका पुरस्कार प्रदान गर्दथ्यो । पुरस्कार दिन उहाँ आउनुहुन्थ्यो । पुरस्कार दिएर ‘ठूलो मानिस बन्नुपर्छ’, भन्नु हुन्थ्यो । उहाँको यिनै भनाइहरुले मलाई उहाँप्रति प्रभावित बनाएको थियो ।” 

साखेजुङ्ग स्कुलमा झलनाथ क्लास फस्र्ट मात्रै होइन, स्कुल फस्र्ट नै हुन्थे । त्यसैले पनि उनी पुरस्कारहरु पाइरहन्थे । त्यसबाहेक ज्ञानीरामको भनाइ र गराइबाट पनि प्रभावित थिए उनी । उनलाई भट्टराई कम्युनिष्ट हुन् भन्ने त थाहा थियो, तर कम्युनिष्ट बन्नैका लागि उनीप्रति आकर्षित भने भएका थिएनन् । त्यो आकर्षण उनको व्यवहार र बोलीका कारण थियो ।

०००

झलनाथ २०२३ सालमा आइएससी पढ्ने उद्देश्यका साथ काठमाडौं आए । उनको सपना थियो इन्जिनियर हुने, त्यसैले उनले अमृत साइन्स कलेजमा आईएससी भर्नाका लागि प्रयास गरे । तर, त्यहाँ सिट पाइएन । उनको सपनामा पहिलो तुषारापात त्यहीँ भयो । 

त्यसपछि उनले त्रि–चन्द्र कलेजमा भर्ना हुने प्रयास गरे । त्यहाँ पनि तोकिएको सिट भरिसकेको रहेछ । त्यहाँ पनि भर्नाको सम्भावना देखिएन । राजनीतिक रङ्गमा रमाउन सुरु गरिसकेका झलनाथले यतिकै छाड्ने कुरा थिएन । उनी दैनिक त्रि–चन्द्र क्याम्पस जान थाले । भर्ना हुन नपाएका विद्यार्थीहरुसँग सदैव सम्पर्कमा रहे । यतिकै घर फर्किने सोचाइ कसैको थिएन । सबै पढ्न चाहन्थे । तसर्थ सिट बढाउन दबाब दिनका लागि उनी केही साथीहरुसँग बृहत् छलफलमा जुटे । सबैले दबाब दिनुपर्ने विषयमा सकारात्मक दृष्टिकोण बनाए ।
अन्ततः उनकै अगुवाइमा त्रिचन्द्रका तत्कालिन प्रिन्सिपल फणिन्द्र लोहनीलाई भेटेर आइएससीमा सिट बढाउन दबाव दिए । कम्तीमा चार पाँच सय सिट थपिनुपर्ने तिनीहरुको जोड थियो ।

प्रिन्सिपल लोहनीले आफूले शिक्षा मन्त्रालयमा कुरा उठाउने भन्दै कलेजलमा पढाइ डिस्टर्ब नगर्न भने । खनाल भन्छन्, “तर हामी कलेजको कोठा–कोठामा गएर साथीभाइहरुलाई कन्भिन्स गथ्र्याैं । हामीले पढ्न पाएनौं । हाम्रो संघर्षमा तपार्इंहरुले पनि साथ दिनुपर्यो भन्थ्यौं ।’ 

पछि आइएससीका लागि केही सिट थपियो र प्रतिस्पर्धाका आधारमा विद्यार्थीहरुको भर्ना गरियो । झलनाथ खनाल पनि आइएससीमा भर्ना भए । उनी आफ्नो सपना साकार तुल्याउने मार्गमा अग्रसर भए । यद्यपि आइएससी पढ्नलाई उनीहरुले धेरै संघर्ष गर्नुपर्यो र उनीहरुले विजय पनि प्राप्त गरे । 

कलेजमा त्यसबेला युनियनहरु बनेका थिएनन् । सरकारले त्यो वातावरण बन्न दिएको थिएन । तरपनि बेलाबेलामा हड्ताल भने भइरहन्थ्यो । त्यसैले स्ववियु प्राप्तिको लागि झलनाथहरुले दैनिकजसो संघर्ष गर्दैगए । उनीहरु पढ्थे पनि । र, विद्यार्थीहरुले संगठिन हुनपाउने अधिकारको खोजीमा सक्रिय पनि हुन्थे ।

त्यही बीचमा उनको वामपन्थी सोच राख्ने केही साथीहरुसित सम्पर्क भयो । गोविन्दमान श्रेष्ठ, हिरण्यलाल श्रेष्ठ, शशि शेरचन, गणेश पण्डित, गोविन्द पोखरेलहरुसँगको भेट उर्जाशील बन्यो । फलतः अनेरास्ववियु गठनको आधारशीला तयार भयो ।
इन्जिनियर हुने लक्ष्यका लागि अग्रसर झलनाथ बामपन्थी राजनीतिमा पनि सुस्पष्ट रुपले अग्रसर रहे । तथापि पढाइ उनका लागि पहिलो प्राथमिकतामा रह्यो ।

आइएससीको फाइनल परीक्षा आयो । त्रिचन्द्र कलेजको सेन्टरबाट ४ सय २९ जना विद्यार्थी जाँच दिँदैथिए । तेस्रो दिनको परीक्षा सकिएको थियो । चौथो दिन नपढ्ने केही विद्यार्थीहरुले ‘कोर्स भन्दा बाहिरबाट प्रश्न आयो’ भन्दै होहल्ला मच्याए । तिनले हड्ताल गरे । जाँचको पेपर खोसेर च्याते । परीक्षा दिनेहरु आफ्नो आफ्नो कोठामा फर्किए । 

भोलिपल्ट पनि परीक्षा दिन गए विद्यार्थीहरु । अघिल्लो दिनको निर्णयको टुंगो नलागी परीक्षा दिन पाइन्न भनेर तिनै केटाहरुले फेरि हड्ताल गरे । त्यस दिन पनि उत्तर पुस्तीका च्यातियो । भोलिपल्ट बेलुकी त्रिचन्द्र कलेजको सेन्टर नै स्थगित गरिएको खबर फैलियो । 
झलनाथ भन्छन्, “त्यसपछि त हामी टाउकोमा कफन बाँधेर आन्दोलनमा होमियौं । हामीले सबैतिर डिस्टर्ब गर्यौं । अरुतिरको परीक्षा पनि हुन दिएनौं ।”

त्यसपछि मात्रै राजा महेन्द्रले हुकुम दिए, त्रिचन्द्रको परीक्षा फेरि लिनू भनेर । यसरी झलनाथ र उनका साथीहरुले फेरि परीक्षा दिए । 

पुनः परीक्षा सबैको राम्रो भयो । ढिलो भएपनि सबै सन्तुष्ट थिए । तर नतिजा अप्रत्यासित आयो । नतिजाले सबैलाई आम रुपमा रेट्ने काम गर्यो । चार सयभन्दा बढी विद्यार्थीमा जम्मा चार जना पास भएका थिए । बाँकी सबै फेल । त्यो चार जनामा झलनाथ खनाल पनि परे । उनी आइएससी पास भए । 

तर यहीँबाट उनको जीवनले एउटा अर्को घुमाउरो मोड लियो । त्यो मोड इन्जिनियरिङ्ग गर्ने मार्गतिर मोडिन्थेन । 

यो नतिजाले झलनाथलाई साह्रै गम्भीर बनायो । उनलाई लाग्यो, यस किसिमको सरकारी शैक्षिक नीतिले थप माथि पढेर केही हुनेवाला छैन । त्यसैले उनले तत्कालिन पञ्चायती व्यवस्थालाई समाप्त नपारेसम्म केही हुनेवाला छैन भन्ने अठोट गरे । यहीँबाट उनी मानसिक रुपमा पूर्णकालिन राजनीतिमा होमिने बाटोमा अगाडि बढे । 

०००

यसपछि उनी कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरुको खोजीमा हिँडे । यसै क्रममा उनले धेरैसँग सम्बन्ध बनाए । केही नाम चलेका कम्युनिष्ट नेताहरुसित भेट्ने मौका पनि पाए । खोज्दै जाँदा उनले कम्युनिष्ट आन्दोलनमा व्यापक विभाजन र चिरा परेको देखे । चकनाचुर अवस्थामा पाए कम्युनिष्टहरुलाई । ती त्यसैबेला गुटगुटमा विभाजित थिए । 

उनी भन्छन्, “यो देखेर मलाई साहै्र दुःख भयो । लाग्यो, अब कम्युनिष्टहरुलाई एकै ठाउँमा एकीकृत गर्नु नै पर्छ । सबैलाई एउटै छातामुनि ल्याउनु पर्छ ।”

त्यसबेला उनी काठमाडौंमा नै थिए । उनलाई केही साथीहरुले बीएससी पढ्नु पर्छ भनेर भर्ना पनि गरिदिएका थिए । सम्भवतः त्रिचन्द्रमा सभापति हुने मानिस नभएकोले पनि उनको भर्ना गरिएको हुनसक्छ । त्यसबेला उनीसँग पैसा थिएन । घरबाट पैसा आउने अवस्था थिएन । यहाँ जागिर खाने अवस्था पनि थिएन । 

\"\"

यसैबेला उनले पश्चिम नेपालतिर गएर कम्युनिष्ट आन्दोलनको अवस्था पनि बुझ्ने विचार गरे र हान्निए बाग्लुङ्गतिर । उनका मित्र मथुरा श्रेष्ठले बाग्लुङ्ग गलकोटको स्कूलमा साइन्सको शिक्षक नभएकोले गएर पढाइ दिन अनुरोध गरे । उनी पढाउने पनि र राजनीति पनि बुझ्ने मानसिकता बोकी गल्कोट पुगे र पढाउन थाले । त्यसबेला चित्रबहादुर केसी त्यसै स्कुलका हेडमास्टर थिए । 

२०२६ सालको एक वर्ष उनी बाग्लुङ्ग बसे । त्यो अवधिमा उनले विद्यार्थीलाई विज्ञान र गणित मात्रै पढाएनन्, अपितु जागरणको सन्देश पनि प्रवाह गरे । उनले विद्यार्थीहरुलाई पनि संगठित गर्दै लगे । त्यहाँ स्ववियुको निर्माण पनि गरे । यसका अतिरिक्त हप्तैपिच्छे सांस्कृतिक कार्यक्रम र कविता गोष्ठी पनि गर्न थाले । 

यसरी विद्यार्थीहरुलाई अतिरिक्त क्रियाकलापमा रमाउने अवसर प्रदान गरे भने पञ्चायती व्यवस्थाको विरोधमा हामीले आफूलाई कसरी उभ्याउने भन्ने विषयमा पनि शिक्षा दिँदैगए । 

उनले सम्झिए बाग्लुङ्ग गलकोटका ती दिन– “गलकोट मात्रै होइन, वरपरका गाउँगाउँमा गएर हामीले नवीन विचारलाई प्रस्तुत गर्दैगयौँ । यसले संगठनलाई बलियो बन्न मद्दत गर्यो । यसका साथै गाउँगाउँमा गएर सामन्तवादको विरोध कसरी गर्ने भनेर जागरणको सन्देश फैलाउने काम पनि गरियो । हामीले सबैलाई कसरी लड्ने भनेर पनि सिकाउँदै गयौं ।”

यो जागरण अभियान शनैःशनैः सर्वत्र फैलिँदै गयो । यसले धवलागिरि अञ्चलका तत्कालिन अञ्चलाधीशलाई भतभती पोल्यो । अञ्चलाधीश गोविन्द्रप्रसाद सिन्हा इलामकै थिए । इलामकै एउटा मानिस गाउँमा आएर विद्यार्थी शिक्षक र गाउँले किसानलाई भड्काउँदै छ भनेर कसैले उनको कान फुकिदिएछ । त्यसैले उनले झलनाथको नाममा वारेन्ट काटे । वारेन्ट काटेपनि उनले वास्ता गरेनन् । 

तेस्रो पटक एकाबिहानै एकजना इन्सपेक्टर खनालको डेरामा पुगे । उनले खनाललाई आफू पक्राउ गर्न आएको बताए । तर खनालले पक्राउ पुर्जी मागेपछि उनले पुर्जी दिन सकेनन् । उनले बिहान पुर्जी नै लगेका रहेनछन् । 

पुर्जी नभएपछि त गाह्रो भयो इन्सपेक्टरलाई । त्यसपछि खुलेआम बाहिर कुर्सीमा बसेर साइन्स टिचर झलनाथ खनाल इन्सपेक्टरसँग कुरा गर्न थाले । बिस्तारै गाउँले, अभिभावक, विद्यार्थीहरुको भीड बढ्दै गयो । इन्सपेक्टरलाई गाह्रो भयो । उनले त्यही नै पुर्जी लेखेर तयार गरे र उनलाई दिए । पुर्जी ल्याएर दिएपछि त पक्राउ पर्नैपर्यो । उनी पक्राउ परे ।

त्यहाँबाट सदरमुकामतिर जाने दुइवटा बाटो थियो । एउटा स्कुल भएर, अर्को जंगलको बाटो खोलाको किनारै किनार । खनालले स्कुलतिरबाट लैजान आग्रह गरे । तर इन्सपेक्टर मानेनन् । उनीहरु जंगल हुँदै खोलाको तिरैतिर लागे ।

खनाल यसरी सम्झिन्छन् त्यो क्षण, “त्यहीबीचमा मैले केही प्लान गरेर सूचना जारी गरिसकेको थिएँ । यस्ता कामहरु बेलाबखत गर्नु पर्दथ्यो । केही समयपछि पुल तरेर उकालो लागेपछि एउटा भट्टी (पसल) भेटियो । त्यो दोकानमा पुगेपछि मैले अर्नि खाउँ भनें । सबै अडिए र केही न केही खान थाले । त्यसैबेला चारैतिरबाट बग्रेल्ती विद्यार्थी, अभिभावक र गाउँलेहरुको भीड उर्लिएर आयो । र उनीहरुले हाम्रो स्कुलको साइन्सको टिचरलाई पक्राउ गरेर लान पाइन्न भनेर कराए ।”

चारैतिरबाट दुई तीन सय मानिसको बाढी उर्लिएपछि पुलिसहरुको होस हरायो । भीडको कुरा उनीहरुले नकार्न सक्ने विषय थिएन । यसैले सबै स्कूल फर्किए । एउटा विशाल जुलुसको रुप लिएको थियो त्यो भीडले ।  स्कुल पुगेर विद्यार्थीहरुको चित्त बुझाएर झलनाथ पुलिससँग बाग्लुङ्ग गए । त्यहाँ उनीसँग बयान लिइयो । बयान लिनासाथ उनीमाथि राजकाज मुद्दा लाग्यो । उनी जेल चलान भए । 

उनी भन्छन्, “म सात आठ महिना बाग्लुङ्ग जेलमा बसें । त्यहाँ दुःख थियो । सानो जेल, धेरै मानिस । साँघुरो थियो । महिलाहरु पनि त्यही थिएँ । त्यसैले हामीले आफैले केही सुधार गर्यौं जेलभित्र । महिलाका लागि बेग्लै बाथरुम बनायौं ।”

बाग्लुङ्ग जेलमा त्यहाँका कैदीहरुलाई खनालले पढाउन पनि थाले । महिला कैदीहरुलाई केही सीपमूलक काम पनि सिकाउन थाले । त्यहाँ कैदी मात्रै नभएर पुलिस पनि पढ्न आउने गरेको उनी सम्झिन्छन् ।  उनले हाँस्दै एउटा प्रसंग सुनाए, “बाग्लुङ्ग जेलमा अञ्चलाधीशका छोरा क्यारेम बोकेर खेल्न आइपुग्थे । विचरा उसका खेल्ने साथी थिएनन् । त्यसैले पनि जेलमा आइपुग्थे ।”

एक दिन झलनाथलाई मेची अञ्चलमा गएर हाजिर जनाउनु भन्दै छोडियो । यो जेलसार जस्तै थियो तर जेलसार थिएन । उनी आफ्नै किसिमले हिँडे । 
बाग्लुङ्गबाट उनी पोखरा पुगे । त्यहाँ केही बामपन्थी साथीहरुलाई भेटे । त्यसपछि चितवन गए । अनि काठमाडौं । त्यसपछि मात्रै उनी विराटनगर हुँदै मेची पुगे, हाजिर हुन । विराटनगरमा उनले भरतमोहन अधिकारीहरुसित भेट गरेका थिए ।

००० 

खनाललाई चिराचिरा परेको कम्युनिष्ट पार्टीले पीडा दिएको थियो । त्यसैले पनि उनी कुनैपनि हालतमा एकीकृत स्वरुपको कम्युनिष्ट पार्टी निर्माणका लागि लागिपरेका थिए । उनले भ्याएसम्मका नेताहरुलाई भेटेर एकीकृत कम्युनिष्ट पार्टीको अवधारणालाई अगाडि सार्दै लगे । यही मेसोमा उनले झापामा गएर कम्युनिष्ट नेता रामनाथ दाहाललगायतलाई भेटे ।

त्यहाँबाट उनी इलाम गए र ०२७ सालको सुरुआतताका उनले नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको इलाम जिल्ला कमिटिको गठन गरे । यो संगठनको प्रारुप थियो । यसअघि इलाममा ज्ञानीराम भट्टराईहरुले १० सालमा कम्युनिष्ट पार्टी खोलेका थिए । त्यसपछि उनै ज्ञानीरामबाट अभिप्रेरित झलनाथले इलाममा पार्टी निर्माण गरेका थिए । 

यसपछि उनी कम्युनिष्ट पार्टीको संगठन विस्तारमा सक्रिय हुँदैगए । इलाम जिल्लामा पार्टी कार्यालय खोलेर उनी झापातिर झरे । झापा पुगेर उनी रामनाथ दाहाल, राधाकृष्ण मैनाली, सीपी मैनालीहरुको सम्पर्कमा पुगे । र यहीँबाट उनले कम्युनिष्ट आन्दोलनको एकीकृत स्वरुपलाई मलजल गर्दैैगए ।

उनी भन्दैथिए, “हामी संगठन विस्तारतर्फ उन्मुख भयौं । पार्टी सदस्य बनाउने, जनसंगठनहरु बनाउने, सबैलाई संगठित गर्दै जाने, आन्दोलन गर्ने र देशभरिका अन्य कम्युनिष्टहरुसित सम्पर्क गर्ने कामको पनि थालनी गर्यौं हामीले ।”

विक्रम सम्वत् २०२७ सालको हिउँदतिर झापाको बेलडाँगीमा एउटा भेला भयो, जसले कोअर्डिनेशन केन्द्र बनाउनुपर्छ भन्ने कुरालाई स्वीकृत गर्यो । यस किसिमको धारणा झलनाथको पहिलेदेखि नै थियो । त्यसैले उनी संगठनको काममा चुस्त रूपमा अगाडि बढ्दै गए । झापाको त्यो भेलामा राधाकृष्ण मैनाली, सीपी मैनाली, केपी ओली, माधव नेपालहरु थिए । तर मुख्य नेता रामनाथ दाहाल नै रहेको झलनाथ बताउँछन् । 

२०३१ सालमा उनी पक्राउ परे । तत्कालिन राजा वीरेन्द्रको राज्याभिषेक भएकोले उनीहरुलाई गिरफ्तार गरिएको थियो । उनी छ महिनापछि छुटे । जेलबाट छुटेपछि फेरि संगठनको काममा उनी सक्रिय भए । ०३२ सालको जेठमा ‘अखिल नेपाल कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी कोअर्डिनेशन कमिटि’को गठन भयो । जसमा सचिव सीपी मैनाली थिए भने खनाल, माधव नेपाल, मुकुन्द न्यौपाने, गोविन्द न्यौपाने, मणि लाल राई, प्रकाश यादव, अमृत बोहरासहित आठ जना सदस्य थिए । 

तत्कालिन अवस्थामा सो काम कठिन थियो । त्यसैले उनी लगायत कैयन् साथीहरु भूमिगत भए । भूमिगत भएपनि गर्नुपर्ने कामलाई पूर्णता दिनका लागि उनी सधै दत्तचित्त रहे । यहि बुझेर उनीहरु नितान्त भूमिगत शैलीमा काम गर्थे । हैन, राज्यसत्ताको नजरमा परे त जे पनि गर्न बेर लाउँथेनन् । त्यसैले बचेर काम गर्नु जरुरी थियो । यसैकारण पनि झलनाथ खनाल २०३० सालदेखि पूर्णतः भूमिगत रुपमा सक्रिय भए ।

विस्तारै कम्युनिष्टहरुको जालो फैलिँदै गयो । टुक्रिएका कैयन कम्युनिष्ट घटक उनीहरुसित जोडिन आइपुगे । पूर्वको लालझण्डा समूह र पश्चिममा पुष्पलाल समूहबाट विद्रोह गरेर बाहिरिएको समूह पनि उनीहरुकै कमिटिमा समाहित भयो । तर कार्यशैली सबैको भूमिगत नै थियो ।

भूमिगत हुँदा सबैले बेग्लै नाम राखेका थिए । झलनाथ खनाल ‘नरेश’का नामबाट चिनिन्थे । उनी शिक्षक हुन् भन्ने वरपरका मानिसको जानकारीमा थियो । ‘नरेश’ कम्युनिष्ट नेता झलनाथ वा जेएन हुन् भन्ने कसैलाई थाहा थिएन । 

२०३३ सालमा उनी फेरि गिरफ्तार भए र ०३७ सालमा मात्रै छुटे । यसैबीचमा २०३५ सालको पुस महिनामा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी मालेको स्थापना भयो ।

\"\"

कम्युनिष्ट नेता झलनाथ भन्छन्, “विराटनगरमा नेकपा मालेको स्थापना भएको थियो । त्यसबेला हाम्रो अवधारणा के रह्यो भने हामी स्वेदशमै बस्नुपर्छ, स्वदेशी वस्तु नै प्रयोग गर्नुपर्छ र स्वदेशी कम्युनिष्ट पार्टी निर्माण गर्दा विदेशी शक्ति र विदेशी भूमिको प्रयोग गर्नु हुँदैन ।”
जेलमा रहेपनि झलनाथ मालेको केन्द्रीय कमिटिका सदस्य मनोनयन भएका थिए । जेलबाट बाहिरिएपछि उनको गति झनै बेगवान रुपमा अघि बढ्यो । 

नेकपा मालेको संगठन विस्तारमा निरन्तर क्रियाशील झलनाथ खनाल २०३९ सालमा पार्टीको महासचिव बने । त्यसअघि सीपी मैनाली महासचिव थिए । उनले चौथो महाधिवेशन २०४६ सालसम्म महासचिव पदमा रही पार्टीको नेतृत्व गरे । त्यसपछि मदन भण्डारी महासचिव बने ।

कम्युनिष्ट पार्टीहरुमा लाग्नेहरुको जीवन अधिकांशतः भूमिगत रुपमै बितेको पाइन्छ । संगठन जोगाउनका खातिर यो जरुरी पनि मानिन्थ्यो । भूमिगतकालमा झलनाथ धेरै ठाउँ बसे । कहिले सिरहा, कहिले धनुषा तर कहिले अन्त कतै ।

उनले भूमिगतकालको एउटा रोचक प्रसंग सुनाए । उनका अनुसार, महासचिवको जिम्मेवारी लिइसके पछि उनको धेरैजसो समय काठमाडौंमा बित्यो । उनी काठमाडौंको ब्रह्मटोलमा डेरा गरी बस्थे । एउटा घरको माथिल्लो तलाको कोठामा उनी बस्थे । उनको डेरा पार्टीको हेडक्वाटर जस्तै थियो । त्यहाँ पनि उनी एउटा शिक्षकका रुपमा परिचित थिए । कसैलाई थाहा थिएन उनी मालेका महासचिव हुन् भन्ने । 

२०४२ सालको कुरो हो । तत्कालिन राष्ट्रिय पञ्चायत परिसरमा बम पड्कियो । केही व्यक्ति हताहत पनि भए । रामराजा प्रसाद सिंहको समूहले त्यो गरेको चर्चा थियो । यो घटनापछि टोलटोलमा सर्च अपरेशन सुरु भयो । विशेषतः मधेसी समुदायको बाहुल्य रहेको क्षेत्रमा बढी सर्च हुन थाल्यो । यसै क्रममा ब्रह्मटोलको झलनाथ खनाल डेरा बसेको घरमा पनि सर्च भयो । उनी बसेको घरको तलको तल्लामा केही मधेशीहरु डेरा गरेर बस्थे । 

त्यहाँ सर्च गर्नपुग्दा प्रहरीहरुले खनालको ‘मुभमेन्ट’लाई पनि वाच गर्नथाले । बुझ्दै जाँदा जेएन खनाल भन्ने प्रहरीले थाहा पाए । त्यसैले जेएन माथि विशेष निगरानी राख्न थालियो । उता झलनाथले बाहिर भित्र गर्ने क्रममा आफ्नो डेरा वरपर अनौठा मानिसहरुलाई देख्न थाले । यसले उनलाई पनि शंंका लाग्दै गयो । कहीँ कतै नराम्रो घट्ना घट्ने त होइन ? यो प्रश्नको जवाफ खोज्न थाले उनी । 

झलनाथ त्यो दिनको बयान यसरी गर्छन्, “मलाई समात्छन् यिनले भन्ने भएपछि मैले पनि मसँग रहेका सम्पूर्ण महत्वपूर्ण कागजपत्र र डकुमेन्टहरु अन्तै लगेर राखेँ । त्यहाँ केही पनि बाँकी राखिन । एक दिन म आफंै पनि डेराबाट बाहिरिएँ । त्यही दिन प्रहरीहरु घर घेरेर मलाई पक्राउ गर्न आएछन् । त्यसबेलासम्म म अर्को सेल्टरमा पुगिसकेको थिएँ ।”

खनाल डेराबाट निस्केको केही बेरमै प्रहरीले उनी बसेको डेरा घेराउ गरेछन् । तर जेएन जुक्तिबुद्धि लगाएर बाहिरी सकेको तिनले चाल नै पाएनन् । 

०००

तत्कालिन अवस्थामा पञ्चायतप्रतिको वितृष्णा बढ्दो थियो आम नागरिकमा । त्यसैले पनि नागरिक स्वतन्त्रताका लागि आन्दोलनको मानसिकतामा थिए । परिवर्तित समयले पनि यो अवस्था सिर्जना गरेको थियो । फलतः कम्युनिष्ट कांग्रेस एक भएर आन्दोलनमा जुट्ने निर्णय गरे । झलनाथ खनालका अनुसार कम्युनिष्ट पार्टी पनि एकीकृत र बलियो हुँदै गएको थियो । त्यसैले पनि कांग्रेसहरुसँग पनि मिलेर आन्दोलन गरियो भने पञ्चायती व्यवस्थालाई ढाल्न सकिने निक्र्यौलमा उनीहरु पनि पुगे । 

२०४६ सालमा मालेको चौथो महाधिवेशन सम्पन्न भयो । महाधिवेशनले मदन भण्डारीलाई महासचिवको जिम्मेवारी दियो । सोही अधिवेशनले पञ्चायत विरुद्ध संयुक्त आन्दोलन गर्ने निर्णय पनि गर्यो ।  त्यो निर्णय कार्यान्वयन गराउने क्रममा आन्दोलनको मोर्चा सम्हाल्ने काममा झलनाथ लागे । त्यसपछि संयुक्त बाम मोर्चाको गठन भयो । जसको अध्यक्ष साहना प्रधान भइन् । 

खनाल भन्छन्, “त्यसबेला मैले र आरके मैनालीले योगप्रसाद उपाध्यायजीको घरमा गएर कांग्रेसका नेताहरु किसुनजी, गणेशमानजीहरुसित लामो वार्ता गरेका थियौं । उक्त वार्ता फलदायी पनि भयो । ०४६ साल फागुन ७ गतेदेखि आन्दोलन गर्ने निष्कर्षमा हामी सबै पुग्यौं । 

तोकिएको दिनदेखि आन्दोलन सुरु भयो । झलनाथ खनालहरु ग्राउण्डमा डटेका थिए । किनभने मालेका नेता खासै पक्राउ परेका थिएनन् । कांग्रेसका भने कोही थुनामा थिए त कोही नजरबन्दमा । खनाल भन्छन्, “हामी जनताकै बीचमा थियौं । भूमिगत पार्टी थियो । त्यसैले हामी जनतालाई आन्दोलनमा उत्साहका साथ सहयोग र साथ दिइरहेका थियौं ।”

\"\"

अन्ततः चैत्र २६ गतेको राति वार्ताका लागि राजाले बोलाए । वार्तामा राधाकृष्ण मैनाली गएका थिए । वार्तामा तत्कालिन संविधानबाट निर्दलियता हटाउने कुरा भयो । 

झलनाथ खनाल भन्छन्, “म, माधव नेपालजी र मदन भण्डारीजी वार्तामा भएको यस कुरामा सहमत हुन सकिरहेका थिएनौ । यो आंशिक उपलब्धीमात्रै थियो । त्यो बेला राजासँग सम्पूर्ण पञ्चायती व्यवस्थालाई विगठन गर्ने कुरा राख्न सकेनन् नेताहरुले । राजासँग सहि ढंगको सम्झौता भएन । त्यसैले आन्दोलन जारी राख्नुपर्छ भनेर भनिरह्यौं हामीले ।”

तर निर्दलियता हटेको खबर बाहिरिँदा मात्रै पनि जनता खुशियाली मनाउन सडकमा ओर्लिसकेका थिए । कफ्र्यु लागेको त्यो मध्यरातको अँध्यारोले पनि छेकेन जनतालाई ।  भोलिपल्ट जनताको त्यो उत्साहमा सहभागी हुँदै झलनाथ खनाल, माधव नेपाल र मदन भण्डारी पनि ब्रह्मटोलबाट जनताका बीचमै रहेर विजय उत्सव जुलुसमा बग्दैबग्दै टुँडिखेल खुलामञ्चसम्म पुगे । 
 

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार २८, २०७५  ०९:४४
Sipradi LandingSipradi Landing
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
national life insurance newnational life insurance new
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
City Express Money TransferCity Express Money Transfer
सम्पादकीय
न्यायालयको अवहेलनाको लक्ष्मणरेखा
न्यायालयको अवहेलनाको लक्ष्मणरेखा
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro