कलकत्ताको दमदम हवाईअड्डाबाट उड्नासाथ झ्यालबाट तलतिर हेर्न थालेँ । केही मिनेटभित्रै हामी यात्रारत विमान बादलभन्दा पनि माथिमाथि उडिरहेको थियो, र तल ?

तल बंगालको खाडीको निलो जल ! लाग्थ्यो, कुनै परीकथाको राजकुमारझैँ श्वेत हंसमाथि बसेर जादुको महलतिर गइरहेको छु ।

केही बेरमै रंगून सहरमाथि भएर जब हवाईजहाज उड्यो, सहसा मलाई एउटा पुरानो गीतको सम्झना भयो, ‘मेरे पिया गए रंगून...’

अचानक मेरो तन्द्रा भंग भयो र आधुनिक शृंगार प्रसाधनको सुगन्धमा म लट्ठिएँ ! कुनै युवती मसँग केही सोधिरहेकी थिइन् । स्निग्ध अनुहार, गुलाफको पातझैँ । अनुहारमा मृदु मुस्कान । मैले केही बुझ्न सकिरहेको थिइनँ कि उनी मसँग के भन्दै छिन् । मेरै छेउमै बसेका सहयात्री एकनास मेरो अनुहारमा हेरिरहेका थिए । सायद उनले सम्झिए म कतै लाटो त होइन !

एक मात्र विदेशी भाषा जुन हामीलाई बाल्यकालमा पढाइन्थ्यो, मैले त्यसको सहारा लिएँ । ‘एक्सक्युज मी !’

त्यसपछि मात्र ती जादुमय युवतीलाई होस आयो, म त्यो यात्रु होइन जो तिनले सम्झिरहेकी थिइन् । म त परदेशी हुँ ।

त्यसपछि तिनले टुटेफुटेको अंग्रेजीमा सोधिन्, ‘के लिन चाहनुहुन्छ ?’ (म यदि हिन्दी सिनेमाको हिरो हुन्थे भनेँ सायद भन्थेँ हुँला– तिम्रो दिल ! तर थिइनँ, त्यसैले ‘जिन र टनिक मगाएँ अनि बिस्तारैबिस्तारै चुस्की लिन थालेँ ।)

त्यत्तिकैमा तिनै जादुमय युवतीले ‘अनशन तोडो’ अर्थात् ब्रेकफास्ट लिएर आइन् । जबसम्म मैले अनशन तोड्ने कर्म पूरा गरेँ, बैंकक सहर आइपुगेको घोषणा भयो । हामी सबैले आआफ्नो सिटबेल्ट बाँध्ने काम गर्‍यौँ ।

बैंककमा हामीलाई ‘ट्रान्जिट लाउन्ज’मा लगियो, जहाँ अनेक प्रकारका फलफूल सजाएर राखिएको थियो । तरबुजा त त्यही नै थियो जुन हामीकहाँ पनि पाइन्थ्यो, तर जस्तो तरिकाले त्यसलाई काटेर सजाइएको थियो, सायदै कसैले आफ्नो लोभ लुकाउन सकूनँ !

दिउँसोको भोजन भने हामीले आकाशमै गर्‍यौँ । यतिन्जेल भोजनका साथमा सधैँ शुद्ध पानी पिउँदै आएका थियौँ, तर आज ‘वाइन’ प्राप्त हुने देखेपछि म ‘डिवाइन’ सुखमा डुबेँ । यदि, विदेश यात्राको यस्तै रङ रहिरह्यो भने भगवान्ले गरोस्, यो यात्रा कहिल्यै नसकियोस् ! मैले यसैगरी भगवान्लाई मनाउन थालेँ ।

हवाईजहाजमा ती जादमय युवतीहरू समयसमयमा हामी नजिक आएर ‘अरू केही चाहिन्छ कि ?’ भनेर यसरी सोधिरहेका थिए, मानौँ बनारसका कुनै धनाढ्यको निम्तोमा महाराजाहरूलाई सोधिएको होस् ।

अँ ! एउटा घटना त मैले लेख्नै बिर्सिएँ । जसै हामी चढेको वायुयान दमदमबाट उड्यो, म बंगालको खाडीको विहङ्गम दृश्य हेर्न ढोकानजिकैको झ्यालअगाडि उभिएँ । अनि, जसै म पछिल्तिर फर्किएँ – एक हवाई युवती (एयर होस्टेज)का हातमा रहेको किस्तीका सबै गिलासहरू तल झर्‍यो र पेयपदार्थ मेरो प्यान्टमा पोखियो ।

ती विचरी आत्तिइन् र भन्न थालिन्, ‘गोमेननसाइ, गोमेननसाई (माफ गर्नुस्, माफ गर्नुस्) । सँगसँगै नेपकिन लिएर मेरो प्यान्ट पुछ्न थालिन्, सर्वत्र ! मेरो शरीरमा काँडा उम्रियो र म सोच्न थालेँ– बनारसका गल्लीहरूमा कुनै दूध लिएर हिँडिरहेकी युवतीलाई यसरी धक्का लागेको भए के हुन्थ्यो ?!

‘तोहार आँख फूट गैल हो का ? अरे मुआ, अपने माँ बहिन के धक्का द...! सूअर कहीँ का...’ (तेरो आँखा फुट्यो के ? आफ्नी आमा र बहिनीलाई धक्का दे न ! सुँगुर कहीँको...) यदि, छेउछाउमै उसको भाइ हिँडिरहेको हुन्थ्यो भने उसका दुईचार मुक्का मेरो शरीरमा पर्थ्यो नै होला ।

साँझपखको अवस्थाले मलाई आफ्नो रेसमी आवरणमा बाँधिरहेको थियो र पर कतै बिजुलीको रङ–बिरंगी प्रकाशमा उज्यालिएको कुनै सहर देखियो । यसभन्दा केहीअगाडि हामी भियतनामको माथि भएर उडिरहेका थियौँ । म झ्यालबाटै तलतिर हेरिरहेको थिएँ, चारैतिर हरियो जंगलजस्तो ‘हाइल्यान्ड्स’ देखिँदै थियो ।

म सोचिरहेको थिएँ, यो विरान जंगलमा कति तोप, गोला, बन्दुक र ज्यान आफ्ना हातमा बोकेर लम्किने सेनानीहरू हिँडिरहेका होलान् ! माथिबाट हेर्दा कति शान्त देखिरहेको थियो आन्दोलित धरतीको त्यो सतह !

व्यापारको प्रमुख केन्द्र, तस्कर व्यापारीहरूको स्वर्ग हङकङ हेर्दा विलक्षण लाग्छ । त्यति धेरै प्रकाश त हामीकहाँ दीपावलीमा पनि देखिँदैन ! यहाँ पनि हामीले करिब एक घण्टा रोकिनुपर्‍यो ।

विमानघाटभित्रै यात्रुहरूका निम्ति अनेक पसलहरू खोलिएका थिए । हामीसँगै रहेका जापानी यात्रुहरू यहाँ सिगरेट र मदिरा खरिद गर्न थाले । जापानीहरू राम्रो किसिमको सिगरेट र मदिरा बनाउँछन् । तर, विदेशी चिज त आखिर विदेशी नै हो ।

कट्टर देशप्रेमी जापानी मानिस पनि अमेरिकन सिगरेट र स्कच ह्वीस्की आफूसँगै लैजान चाहन्थे, सायद आफ्ना बन्धुबान्धवहरूलाई उपहार दिन होला !

त्यसो त जापानमा विदेशी वस्तुहरूको मूल्य अधिक हुन्छ । हङकङमा एक बोतल स्कच ह्वीस्कीलाई २१ रुपैयाँ पर्छ भने जापानमा खरिद गर्दा त्यसको दाम करिब एक सय रुपैयाँ पर्न जान्छ ।

हङकङबाट उडान भरेपछि सबै परिचारिकाले आफ्नो राष्ट्रिय पोसाक ‘किमोतो’ पहिरिएका थिए । यो पहिरनमा ती झनै परीझैँ लाग्दै थिए । पश्चिमी शैलीको पहिरनमा जहाँ ती नारी यौवनको प्रतीक झल्किएका थिए, यतिखेर भने नारीको नैसर्गिक सौन्दर्यको प्रतीक देखिए ।

‘किमोतो’ जापानका युवतीहरू हमेसा लगाउँदैनन् । वर्षमा एकदुईपटक उत्सव वा विशेष अवसरका समयमा मात्र लगाउँछन् । हामीकहाँ बिहेमा ‘बिहेको कपडा’ भनेझैँ तिनले पनि विवाहका बखत विशेष रूपमा ‘किमोतो’ खरिद गर्नुपर्छ ।

तर, मैले कैयन् जापानी उच्चस्तरको क्लबहरू र विभिन्न होटेलका परिचारिकाहरूलाई हमेसा ‘किमोतो’ पहिरनमै देखेको छु । सायद यो पोसाकमा ती जति सुन्दर र आकर्षक लाग्छन्, कुनै अरू पहिरनमा त्यस्तो देखिँदैनन् ।

वायुयानमा मेरा सहयात्री विश्व भ्रमण गरेर स्वदेश फर्किंदै थिए । जापानी मानिस आफ्नो प्रौढावस्था र वृद्धावस्थामा देश–विदेशको भ्रमण गर्न मन पराउँछन् । एकदम कम जापानी होलान्, जसले आफ्नो देशको भ्रमण नगरेका होलान् !

विद्यालयका छात्रछात्रा पनि स्कुल बिदा हुनासाथ समूहसमूहमा आफ्नो सहरभन्दा टाढाटाढा जान्छन् । यही नै सायद तिनको विशाल हृदय र उन्नतस्तरको परिचायक हो ।

हामीकहाँ त भ्रमण गर्ने फुर्सद नै कसलाई हुन्छ र ? र, फुर्सदमा रहेका मानिसमा स्रोतसाधनको यस्तो कमी हुन्छ कि तिनले देशकै भ्रमण गर्नुलाई विलासिताको लक्षण मान्दिन्छन् ।

विदेश जाँदा भाषाको कठिनाइले कति अप्ठ्यारो रूप लिन्छ भन्ने कुरा मैले टोकियोको ‘हनेडा’ विमानस्थलमा ओर्लिएपछि थाहा पाएँ । रातको बाह्र बजेको थियो । मलाई भनिएको थियो कि तिमीलाई लिन कोही मानिस आउँछन् ।

म आफ्नो सामान भन्सार जाँच गराएर बाहिर निस्किएको थिएँ । र, मानिसहरूको भीडमा ‘आफ्नो मानिस’ खोज्न थालेँ ।

यो जुन राष्ट्रियता, देशप्रेम भनिन्छ नि, विदेशमा त्यसको रूप नै बेग्लै देखिन्छ ! विदेश पुग्नासाथ हामी अन्तर्राष्ट्रिय भइदिन्छौँ । त्यहाँ न कसैको राष्ट्र हुन्छ न त कुनै धर्म । बस्, बाँकी रहन्छ त मानवताको नाता ।

संयोगले एकजना महानुभाव बाहिर भेटिए । उनी भर्खरै मात्र अर्को कुनै विमानबाट ओर्लिएका थिए र ‘आफ्नो मानिस’को खोजी गर्दै थिए । हामी दुवै एउटै किसिमको भाषा बोल्ने रहेछौँ ।

यो थाहा पाएर दुवैजनामा अत्यधिक खुसी महसुुस भयो, मानौँ हामी दुवै धेरैअघिदेखि हराएका दाजुभाइ हौँ ! र, तिनै पाकिस्तानी महोदय जापान बसाइको पाँच महिनासम्म मेरो साथी भए ।

राम्रो के थियो भने हामी दुवैजनालाई एउटै मानिसको खोजी थियो । र, त्यो मानिस पनि हामी दुवैलाई निकै बेरदेखि खोजिरहेको रहेछ !

आश्चर्यको कुरो त के थियो भने, ऊ अंग्रेजी राम्ररी नबुझ्ने मात्रै होइन कि ठिकसँग बोल्न पनि सक्दैनथ्यो ।

हेर्नुस् त, हामी जुन अंग्रेजीका पछाडि यसरी दौडिरहेका छौँ त्यही भाषा कति बेकारको लाग्छ, कतैकतै !

बडो नम्रताका साथ झुक्दै उनले हामीसँग हात मिलाए र आफ्नो भिजिटिङ कार्ड निकालेर हामीलाई दिँदै घुँडामा हात राख्दै झुके । हामीलाई पछि मात्रै थाहा भयो कि जापानमा पहिलो परिचय यसरी नै गर्ने परम्परा रहेछ, भिजिटिङ कार्ड परस्परमा आदानप्रदान गरिसकेपछि निहुँरिँदै अभिवादन गर्नु ।

मसँग भिजिटिङ कार्ड थिएन, त्यसैले मनमनै निर्णय गरेँ– भोलिको पहिलो काम नै भिजिटिङ कार्ड छपाउने हो ।

हाम्रो स्वागतार्थ आएका ती महानुभावले हामीलाई ट्याक्सीबाट कताकता पुर्‍याउँदै टोकियो इन्टरनेसनल सेन्टरमा लिएर गए । त्यस होटेलमा हामीलाई आआफ्नो कोठा देखाएर उनी बिदा भए ।

कोठा वातानुकूलित थियो र पलङमा सफा सेतो सिरक, च्यादर, तकियाका बीचमा कुनै सुन्दर कपडाको डिजाइन देखिँदै थियो । र, कोठाको भुइँले मानौँ धुलोलाई चुनौती दिँदै थियो– सक्छस् भने ममाथि आइज, नचिप्लिए त भन्नू !

अंग्रेजीको एउटा भनाइ ‘क्लिन्लीनेस इन नेक्स्ट टु गाडलीनेस्’ अक्षरशः यहाँ चरितार्थ हुँदै थियो ।

र, म वास्तवमा उदाउँदो सूर्यको देशमा आइपुगेको थिएँ ।

(श्रेष्ठको हिन्दी नियात्राकृति ‘देश देशान्तर’बाट अनूदित)