काठमाडौं । भन्ने गरिन्छ, “शब्दहरू स्वतन्त्र हुन्छन् । तर, तिनको प्रयोग कसरी गरिन्छ भन्ने कुराले त्यसको अर्थ र त्यसले चुकाउने मूल्य निर्धारण गर्छ ।” यतिखेर एउटा शब्दको स्थिति ठिक यस्तै भएको छ, ‘ढोग दिया’ ।

कर्णाली र सुदूरपश्चिम क्षेत्रमा प्रचलित यो शब्द आजभोलि टिकटक, फेसबुक रिलमा ‘भाइरल’ बनेको छ । टिकटकबाट यही भाइरल शब्द टिपेर रमेश परियारले ‘नमस्ते ढोग दिया’ बोलको गीत लेखे, कविता खत्री र खेम सेञ्चुरीले गाए ।

यसरी भयो भाइरल
‘नमस्ते, ढोग दिया’ शब्द टिकटकको बाटो हुँदै भाइरल संसारमा छिर्‍यो । सुदूरपश्चिम र कर्णाली क्षेत्रका लागि ‘ढोग दिया’ शब्द परिचित हो । यसलाई टिकटकको संसारमा ल्याई पुर्‍याइन्, पवित्रा साकी अर्थात् ‘मिस पबी’ले । पबीले ‘ढोग दिया’ शब्द टिकटकको संसारमा भित्र्याइन्, तर भाइरल चाहिँ भइसकेको थिएन ।

‘ढोग दिया’ शब्दलाई भाइरल बनाइन्, नानुसिंह ठकुरीले । टिकटक ‘इन्फ्ल्युएन्सर’ आयुशसिंह ठकुरी र उनकी आमा नानुसिंहबीच पारिवारिक विषयमा कलह भयो । उनीहरूको पारिवारिक बेमल आइपुग्यो, टिकटकमा । यही पारिवारिक बेमल र विमतिको कहानी सुनाउँदै गर्दा नानुसिंह ठकुरीले ‘नमस्ते, ढोग दिया’ भन्न सुरु गरिन् । छरपष्ट पारिवारिक बेमेलको कहानीबीच टिकटक प्रयोगकर्ताले ‘नमस्ते, ढोग दिया’ शब्द टिप्दै टिकटक बनाउन सुरु गरे ।

टिकटकको दुनियाँ हुँदै यो शब्द आइपुग्यो, खेलको मैदानमा । कीर्तिपुरमा भएको नेपाल प्रिमियर लिगमा सुदूरपश्चिम रोयल्स र जनकपुर बोल्टस्बीचको खेलमा दुवै टोलीका समर्थकहरूले ‘नमस्ते, ढोग दिया’ शब्दको भरपूर प्रयोग गरे ।

टिकटक र फेसबुकतिर ‘नमस्ते, ढोग दिया’ शब्दको मार्केट देखेपछि रमेश परियारले गीत लेखे । कविता खत्री र खेम सेञ्चुरीले गाए । यो गीतको बोल ‘नमस्ते ढोग दिया’ शब्दमा गीत बनाउने लहर चलेको छ । ‘नमस्ते ढोग दिया’ शब्द ट्रेन्डिङमा छ ।

तर, सुदूरपश्चिम र कर्णाली क्षेत्रका बासिन्दा चाहिँ ‘आफ्नो क्षेत्र’मा बोलिने शब्दको अपमान भएको भन्दै आक्रोशित छन् । चिन्तित छन् ।

देउडा संस्कृति संरक्षण प्रतिष्ठानले त विज्ञप्ति निकाल्यो, ‘ढोग दिया’ शब्दको दुरुपयोग भएको भन्दै चिन्ता जाहेर गर्‍यो । सुदूरपश्चिम, कर्णाली क्षेत्रलाई होच्याउने गरी ‘ढोग दिया’ शब्दको प्रयोग गरिएको देउडा संस्कृति संरक्षणको विज्ञप्तिमा लेखिएको छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेशको भाषा संस्कृति र संस्कारलाई अपहेलित गर्नेगरी ‘ढोग दिया’ शब्दको प्रयोग भइरहेको भन्दै सुदूरपश्चिम प्रज्ञा प्रतिष्ठानले समेत विज्ञप्ति निकाल्यो । “सुदूरपश्चिम र कर्णालीको सेरोफेरोमा नजिकको मान्यजनलाई शिष्टाचार एवं आदरार्थी शब्दको रूपमा ढोग दिया शब्द प्रयोग हुने गर्छ,” प्रज्ञा प्रतिष्ठानको विज्ञप्तिमा लेखिएको छ ।

देउडा गायक नन्दकृष्ण जोशीको बुझाइमा ‘ढोग दिया’ शब्दको भाइरल प्रयोगले शब्दको अर्थमाथि प्रश्न उठाएको छ । “ढोग गर्नु आफैँमा मर्यादित शब्द हो । तर, यसको जसरी प्रयोग भइरहेको छ, त्यसले भाषामाथि आक्रमण भएको छ । यसको अर्थमाथि प्रश्न उठेको छ ।”

प्रज्ञा प्रतिष्ठानको शब्दकोष अनुसार, “शिरले देवता वा पूज्यजनका पाउमा छुनु, दण्डवत गर्नु, प्रणाम गर्नु, नमस्कार गर्नु, ढोगभेट गर्दा, देवता, पूज्यजनलाई चढाइने भेटी”लाई ढोगका रूपमा अथ्र्याएको छ ।

सुदूरपश्चिम प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति टीएन जोशी पनि ‘ढोग दिया’ शब्दको भाइरल प्रयोगले सुदूरपश्चिमको संस्कृति, सभ्यतालाई होच्याए जस्तो महसुस भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, “हाम्रोमा विशेष आदरका साथ प्रयोग हुने शब्दको जथाभावी प्रयोगले शब्दसँगै त्यो शब्द प्रयोग गर्ने हामी काली–कर्णालीवासीलाई पनि अपहेलित गरेको महसुस भएको छ ।”

‘ढोग दिया’ शब्दको दुरुपयोग भएको भन्दै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)का दीपक बोहोराले पनि फेसबुकमा भिडियो राखे । शब्दको सांस्कृतिक महत्त्व बुझ्न नसकेर मनोरञ्जन, भ्युजको लोभमा ढोग दिया शब्दको खिल्ली उडाएको बोहोराको बुझाइ छ ।

“भाइरल हुन मौलिक शब्दको दुरुपयोग गरिनु दुर्भाग्यपूर्ण हो । यसको गलत प्रयोगले क्षेत्रीय पहिचान र संस्कृतिमा मात्र नभई समुदायको आत्मसम्मानमा ढेस पुगेको छ । ढोग दिया शब्दले व्यक्त गर्ने शिष्टाचारलाई मजाक बनाइनु हुन्न,” बोहोराले फेसबुक भिडियोमार्फत भनेका छन् ।

त्यसो भए के ढोग दिया शब्द काली–कर्णालीको मात्र हो त ?
सुदूरपश्चिम प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति जोशी भन्छन्, “ढोग दिया शब्द काली–कर्णालीको मात्र होइन, यो सबैको शब्द हो । तर, यता (सुदूरपश्चिम, कर्णाली) यो शब्दको प्रयोग बढी हुन्छ र त्यो प्रयोगको मर्यादित अर्थ छ ।”

सुदूरपश्चिमका अध्येता तथा गीतकार हेमन्त विवश भने ढोग दिया शब्दको भाइरल प्रयोगलाई फरक तरिकाले अर्थ्याउँछन् । उनी भन्छन्, “पछिल्लो समय सुदूरपश्चिम क्षेत्रको भाषा, लवज प्रयोग गरेर फिल्म, गीत बनेका छन् । त्यस्तै यो (ढोग दिया) शब्द पनि टिकटकमा भाइरल भयो । त्यहीबाट मान्छेहरूले अनुकरण गरे ।”

विवशको बुझाइमा, शब्दको प्रयोग कसरी भयो भन्ने कुराले उक्त शब्दको अर्थ र महत्त्व दर्साउँछ । कुनै समय सुदूरपश्चिममा प्रचलित ‘जधौँ’ भन्ने शब्द आजको भाषामा भाइरल भएको थियो । त्यतिखेर विवाद भएन । त्यसैले शब्द कसरी प्रयोग गरियो भन्ने कुराले शब्दले दिने अर्थ बताउँछ ।

डिजिटल बजारमा माग भनेकै ‘ट्रेन्डिङ’ हो । यो मागले लाइक, भ्युजको बाटो हुँदै पैसा सिर्जना गर्छ । त्यसैले त विवश भन्छन्, “अहिलेको पुस्ताले कहाँ, कसरी भ्युज बढ्छ भनी जानेको छ र त्यहीअनुसार गर्छ पनि ।”

क्यानेडियन लेखक म्यानली हल भन्ने गर्छन्, “शब्दहरू राम्रो र नराम्रो दुवैका लागि शक्तिशाली हतियार हुन् ।”