कहिलेकाहीँ आफूले बिर्सिएका सम्झनाहरू अरू कसैले सम्झाइदिँदा हुनुसम्मको खुसी मिल्दो रहेछ । बिर्सिएका सम्झनाहरू सम्झिँदा रमाइलो लाग्नु र पुनः आफू उही समयको गर्तमा गोता खान पुग्नुको आनन्द पनि बेग्लै लाग्दो रहेछ ।

मान्छेजस्तै परमधाम गएर सदाका लागि नभेटिने बिछोडमा पुग्दैन रहेछ सम्झनाहरू । बरु, बिर्सिएका सम्झनाहरूले वर्तमानलाई पनि विगततिर लगेर मन बच्चा बनेर खेल्न थाल्दो रहेछ । मन केटाकेटी भएर रमाउँदो रहेछ । बाल्यकालतिर फर्किएर बिर्सिएका सम्झनाहरूले उमेरले नेटो काटिसकेको पनि बिर्साउँदो रहेछ ।

सम्झनाहरू भनेका हराएका हुँदैनन् । कसैले खोसेर कतै लगेको हुँदैन । सम्झनाहरू भनेका आफैँसँग हुन्छन् । आफैँभित्र लुकेर बसेका हुन्छन् । तिनलाई विस्तारै खोज्न सक्नुपर्छ । विस्तारै सम्झिने प्रयत्न गर्नुपर्छ ।

खोजेर भेट्नुपर्छ बिर्सिएका सम्झनाहरू । आफैँभित्र लुकेर हामीलाई नै हेरिरहेको हुन्छ कि कतै खोज्न टाढा जानै पर्दैन ।

सम्झनाहरूलाई कदापि तितो, टर्रो, नमिठो र अमिलो अनुभवको झटारो पनि हुनसक्छ, जुन झटारोले कुनै बेला ज्यानलाई हिरिक्क पार्न पनि कम्मर कसेर लागेको हुनसक्छ ।

त्यो बिर्सिएको सम्झना कुनै बेला आफैँलाई ठूलो दुर्घटनाबाट बचाएर, जीवनपथमा भड्खालोबाट बचाएर आज यहाँसम्म सकुशल पु¥याएको पनि हुनसक्छ ।

सम्झनाहरूलाई सामान्य र सस्तो ठान्नु नहुने रहेछ । सम्झनाहरूलाई त्यत्तिकै बिर्सिएर विगतमै अलपत्र छाड्न पनि नसकिँदो रहेछ । सम्झनाहरू समयसँगै बदलिँदो रहेनछ । सोचाइहरू बदलिँदै जाँदा रहेछन् ।

बरु, बुझाइहरू फरक र पृथक् अनि परिपक्व बन्दै जाँदा रहेछन् । तर, सम्झनाका ती अभिलेखहरू दिवंगतहरूको सम्झनामा ढुंगामा कुँदिएका स्मृतिहरू मात्र पनि हुन सक्दैनन् । र, होइनन्, हुँदैनन् ती चौतारीका अक्षरहरू । मन शान्ति र दिवंगतहरूको आत्मा शान्तिको लागि स्वर्गमा बास होस् भन्ने कामना गरिन्छ ।

यसरी गरिएका मनचिन्ते भाकलका ती चौतारीहरू र शिलामा अभिव्यक्त गरिएका श्रद्धा सुमनसहितका अभिव्यक्तिहरू प्रियजनप्रतिको असीम अनुराग हो । अग्रज वा आफूलाई छोडेर जाने ती आफन्तहरूको सम्झनाका बिर्सनै नसकिने प्रियप्रिय सम्झनाका चिनोहरू हुन् ।

जस्तै, ती सम्झनाहरू कहिले बिर्सिएर त्यत्तिकै खोलाखहरेमा बगेर जाँदैनन् । कतै बेवारिसे बन्दै बग्दैबग्दै अनकन्टारको भड्खालोमा पुगेर त्यत्तिकै विलीन हुन सक्दैनन् ।

सम्झनाहरू सधैँ अजर, अमर रहिरहन्छन् !

उमेरले १०–२० वर्ष जेठो मान्छेको कुरा सधैँ सत्य साबित हुँदैन, हुन सक्दैन कदापि कहिल्यै । आफूभन्दा सानो उमेरले जतिसुकै कान्छो नै किन नहोस्, उसको कुरा पनि कहिलेकाहीँ जेठो मान्छेको भन्दा सत्य र सुन्दर हुनसक्छ ।

उमेरको पर्खालले छुट्ट्याउन सकिँदैन । सिमानासाँध, घोचाघारा, पर्खाल वा दशगजा राखेर मात्र हुँदैन, हुन सक्दैन । त्यसलाई सिमाना मान्न सकिँदैन । समय आएपछि बौद्धिक सोचविचारले तिनलाई भत्काउँछन् ।

बिर्सिएको सम्झना कहिलेकाहीँ कति मिठो र मादक लाग्छ । कुनै समय त्यही सम्झना कति घातक हुनसक्छ, भन्न सकिँदैन । बोल्न हुँदैन । समयले कति ठूलो अर्थ र अभिप्राय बोल्न सक्छ । सामान्य शब्दले पनि ठूलो आघात पार्न सक्दो रहेछ । क्षणिक सम्झनाका सानै टाटो पनि ठूलो बाधक बन्न सक्ने रहेछ ।

समयसमयको कुरा न हो । मान्छेको सोचविचार र बुझाइका अर्थ र आयामहरूले धेरै फरक कुराको बोध गराउँदो रहेछ । एकछिन एकान्तमा गम्भीर भावमुद्रामा मनन–महसुस गर्नु आवश्यक हुन्छ ।

पुराना सम्झनाहरूका धमिलो स्मृतिमा पौडिँदैपौडिँदै तैरिएर क्रमशः कुनै निर्जन किनाराको सहारामा बल्लतल्ल बाहिर निस्केर सम्झँदा लाग्छ, बिर्सिएका सम्झनाहरू निकै पुराना भए पनि ताजा भर्खरकै, अहिलेकै, आजकै जस्तो हुँदो रहेछ ।

हिँडाइहरूको यो क्रममा कहाँदेखि कहाँ आइपुगियो, आफूले हिँडेर आएको बाटो कसलाई के थाहा छ र ? कसले पो पछाडि फर्किएर हेर्छ र ? हिँड्यो हिँड्यो बाटो बिर्सियो भनेजस्तै । को मान्छेले आफ्नो पाइला–पदचापको ख्याल गरिरहन्छ र ? साध्य पनि हुँदैन र सम्भव पनि छैन ।

किन र कति सम्झनु झ्याउ लाग्दा विगतका सम्झनाहरू भन्नेहरू पनि भेटिन्छन् ।

तथापि, कहिलेकाहीँ तिनै विगतको यादहरूले अर्को मिठो जिन्दगीको मिठास चखाउन पनि सक्दो रहेछ । के थाहा, त्यही विगतका कुराहरू कसैका लागि घाउजतिकै दुख्ने पनि हुन सक्दो रहेछ ।

निको भएर टाटा बनिसकेको खाटामा पनि धेरै ठूलो सम्झनाको पीडाले पलपल दर्फराउँदै, दुखाउँदै, बल्झाउँदै, अल्झाउँदै, सुस्तरीसुस्तरी मन र मुटुलाई छियाछिया पार्न पनि अग्रसर बन्दो रहेछ ।

त्यसैले होला सायद, बिर्सिएको सम्झनामा मान्छेले आफूलाई बौराउन चाहँदैनन् । परन्तु, बिर्सिएका सम्झनाहरूले साथ पनि छोड्न सक्दैनन् ।

कति स्वार्थी र बेइमान छ जिन्दगी, आफ्नै सम्झनाहरूसँग सम्झौता गर्छ । कहिले लेनदेनको हिसाबकिताबमा आएर बहीखातामा आफूलाई उपस्थित गराउँछ ।

अनुपस्थित समयका पलहरूमा पनि उपस्थितिको बाहुली दस्तखत गराउँदै, हुनसम्म फाइदाको कुम्लो कुटुरो कुम्ल्याउन उद्दत रहिरहँदो रहेछ ।

कस्तो अचम्मको स्वभाव मान्छेको ? जहिले पनि, जुन बेला पनि स्वार्थको मुख मिठ्याइमा रमाउन उत्सुक भइरहँदो रहेछ । आफूलाई सधैँभरि सकुशल राख्दै र कुशल नै रहिरहेको आभासमा बाँच्न रमाउँदो रहेछ ।

जतिसुकै शरीर खोक्रिएर, रोगाएर वा भोकाएर जीवनप्राण रित्तिनरित्तिन वा टुक्रिन लागिसकेको अवस्थामा पनि मान्छेको मनको स्वार्थीपन, लोभलालच वा घृणा भावको तृष्णा कति चखिलो रूपमा प्रस्तुत भइरहँदो रहेछ ।

मानौँ, त्यहाँ रोगको कुनै अर्थै छैन । प्राणपखेरु जानै लागेको पनि ख्यालै छैन । तैपनि, मर्न र मार्नको लागि कतिसम्म तिकडम रच्दै षड्यन्त्रको धोखाधडीमा मान्छेको मन वेग–बतासले ठूलो हुन्डरीको उत्पात मच्चाउँदै हाहाकार फैलाउन सक्दो रहेछ । असत्यलाई पनि सत्य बनाई आफ्नो पोल्टामा बल, पैसा र पावरलाई फकाई फुल्याई राख्न समेत सक्दो रहेछ ।

विषयगत सम्झनाहरूको पाइला पछ्याउँदै जीवनले कति लामो यात्रा पूरा गरिसकेको कुरा आफैँलाई थाहा हुँदैन । थाहा दिने कुरा पनि भएन ।

कसैले भनिदिँदा झ्वाट्ट सम्झना वा झल्यास्स वर्तमानमा कहिलेकाहीँ पत्यार नलाग्न सक्छ । आफैँलाई आफ्नो विश्वास नहुन सक्छ । मान्छेको मानसिक अवस्था कहिले पनि उही र उस्तै रहन सक्दैन । कहिले वर्तमानकै कुरा सम्झनामा अतीत भइसकेको हुन्छ । कहिले अतीतको कुरा सम्झनामा वर्तमान बनेर उपस्थित भइदिन्छ ।

लुकेर बसेको आफैँसँग । छाया बनेर पछ्याउँदै आइरहेको आफ्नै साथसाथै । हेर्दा नदेखिन सक्छ । बोल्दा नबोल्न सक्छ । सम्झँदा बिर्सन सकिन्छ । तर, झल्यास्स फेरि सम्झनामा आइरहन्छ । याद बनेर विगतलाई सम्झाइरहन्छ ।

वास्तवमा सम्झना र बिर्सनाको दोसाँधमा जिन्दगीको भाग्यरेखा पनि निर्धारण हुन सक्दो होला र ? किनभने, अतीत भनेको अलपत्र विगतमै हराएको कुनै कालखण्डमा आफैँले भोगिरहेको त्यो सम्झनाका खतहरू खातैखात, उरुङ्खाद सजिएर बसेका हुन्छन् हृदयको मझेरीमा ।

अन्ततः मनको क्यानभासरूपी भित्ताहरूमा ती चित्रांकित हुँदै रहन्छ । अनि, रङ र रूपका आयामहरूमा विभाजित हुन्छ । समयका साक्षी बनेर जीवनका स्वर्णिम दिनहरूको गणनामा रमाउँछ ।

र, बिर्सिएका सम्झनाहरूले प्रत्येक पलपलको हिसाबकिताब पेस गरिरहेको हुन्छ । वर्तमानमा रमाउँदै भविष्यको परिकल्पनामा डुब्दै गए पनि बिर्सिएका सम्झनाहरूले पछ्याइरहेकै हुन्छ ।

अतः कुनै न कुनै बेला हामीले विगतलाई सम्झिरहेकै हुन्छौँ । बिर्सिएका सम्झनाहरू मिठो याद बनेर आइरहेको हुन्छ । बिर्सिंदा बिर्सिंदै पनि याद बनेर पछ्याइरहेकै हुन्छ ।