पहिलो खण्ड : पर्यटन

सानैदेखि तनहुँको सिंपानीबाट मैले उत्तरको हिमाल देखें । मेरो त्यतिबेलाको संपूर्ण संसार भनेको तनहुँ, चितवन र काठमाडौं थियो । यसभन्दा टाढा मैले पाइला टेकेको थिइन । त्यही बेलादेखिको मेरो मनमा उत्सुकता थियो - हिमालपारी के छ?

मलाई लाग्यो - हिमालपारी पृथ्वी पनि सकिन्छ होला । तर जब विद्यालयमा अलि माथ्लो कक्षामा पढ्न थालियो पृथ्वी गोलो छ भन्ने थाहा भयो । त्यसपछि भोट र नेपालको सम्बन्धको बारेमा अझ अरू कुराजस्तै नेपालकी राजकुमारी भृकुटीले भोटका राजा स्रोङ्चन गम्पोसित बिहे गरेको इतिहास थाहा भयो । नेपाल र भोटको सम्बन्ध तथा लडाइको कथा बारे पनि जानकारी प्राप्त भो ।

त्यतिमात्र होइन, ‘ल्हासामा सुन छ, मेरो कान बुच्चै’ भन्ने उखान पनि खुब सुनियो । अनि ‘मुना मदनमा’ मदन काम गर्न भोट गएको गीती कथा पढियो र राष्ट्रिय नाचघरमा बाआमासित त्यसको गीती नाटक पनि हेरियो । त्यसैले भोट मेरो लागि अपरिचित त थिएन तर एउटा कल्पनाको भूमि थियो । मलाई त्यहाँको सबै कुरा थाहा भएको भ्रम थियो तर खास कुरा केही थाहा थिएन ।

जबसम्म आफू वरपरको भूगोल थाहा हुँदैन मानिसले संसार जति घुमे पनि केही महत्त्वपूर्ण कुरा जान्न र अनुभव गर्न छुटाउने रहेछ भन्ने यसपल्टको भोट भ्रमणपछि मैले अनुभव गरेँ । भोटबाट फर्केपछि मैले अहिलेको 'आधुनिक बुद्धि' एआईलाई सोधेँ - भोटको क्षेत्रफल र जनसंख्या कति हो ? भोट त विशाल रहेछ । नेपालको आठ गुनाभन्दा पनि ठूलो, बाह्र लाख बीस हजार वर्ग किलोमिटरमा फैलिएको भोटमा जनसंख्या चाहिँ सन् २०२० को जनगणनाअनुसार छत्तीस लाखभन्दा केही बढीमात्र रहेछ । त्यसमध्ये आठ लाख सत्तरी हजार ल्हासामा मात्र बसोवास गर्ने रहेछन् र त्यसपछि सिगात्सेमा आठ लाख मानिस बस्दा रहेछन् । अरू जनसंख्या भोटभर छरिएर बसेका रहेछन् । भोटको उचाइ नै सरदर समुद्रको सतहभन्दा ४५०० मिटर रहेछ ।

यही भोट यात्राको लागि हामी भानुभक्त मेमोरियल विद्यालय र अस्कलमा सँगै पढेका साथीहरूको १४ जनाको समूह १७ भदौ २०८१ मा त्यसतर्फ जाने निश्चय केही महिना अगाडि नै गरेका थियौँ । भोट भ्रमणमा जाने भनेको अन्य ठाउँमा जानेभन्दा अलि भिन्न थियो र त्यसको तयारी पनि छुट्टै किसिमले गर्नुपर्ने हुन्थ्यो । फेरि हाम्रो भ्रमण पर्यटन र तीर्थयात्राको मिश्रण भएकोले यात्रा अगाडि केही किनमेल छुट्ला कि भनेर हामी बढी नै सतर्क थियौँ । जब जाने दिन नजिक नजिक आउँदै थियो हामी उचाइमा लगाउने लुगाको लागि ठमेलको पसलमा किनमेल र यात्रामा आवश्यक अन्य जरूरी सामान औषधीआदिको जोहो गर्न थाल्यौँ । यात्रामा लैजाने ब्याग र पछाडि बोक्ने झोला हामीलाई ट्राभल एजेन्सीले नै किनेर दिएको थियो । अरू सामानमा विशेष गरेर कैलास परिक्रमा गर्ने लक्ष्य रहेकोले ‘ट्रेकिङ सुज’, पञ्जा, फेदरवाला ज्याकेट, न्यानो ट्राउजर, एउटा सानो थर्मस आदि हामीले सूची नै बनाएर किनमेल गरेका थियौँ । यसरी उड्ने दिन १७ भदौमा हामी बिहानै ५ बजे काठमाडौंको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पुग्यौँ । अध्यागमनको काम सकेर हामी ७ बजे ल्हासा उड्ने हिमालय एयरमा बस्यौँ । जहाजमा हाम्रो टोली र अरू केही मानिसहरू थिए भने धेरै सिट खाली देखिन्थे । केहीबेरमै जहाज १ हजार ३३८ मिटर उचाइमा रहेको रनवेबाट उड्नका  लागि दौड्न थाल्यो ।

जहाजले उडेर उचाइ लिँदै गयो । अघिल्लो दिन पानी परेकोले आकाश खुलेको थियो, तैपनि जहाजको झ्यालबाट बादलका केही टुक्रा केही ठाउँमा दौडिरहेका देखिन्थे । बिस्तारै बिहानीको घामले सिंगारिएर टलक्क परेका हिमालहरू उत्तरतिर लहरै देखिन थाले । एकछिनपछि सगरमाथा, मकालु, ल्होत्सेका थुम्काहरू पनि जहाजको झ्यालको नजिकै देखिन थाले । मैले अरू धेरै हिमाल नचिन्ने भएकोले धेरैको नाउँ त लिन सकिन तर पनि हिउँको टाकुराहरूलाई छल्दै खोँचतिरबाट जहाज उत्तर पूर्व सोझिइरहेको थियो ।

मेरो लागि जीवनमा कहिल्यै अनुभव नगरेको एउटा रोमाञ्चक दृश्य थियो त्यो । केहीक्षण पछि त हिमालहरू दक्षिणतिर देखिन थाले, बिस्तारै तल तिब्बती पठार देखिन थाल्यो । रूखका बुट्यानहरू बिरलै देखिन्थे, अग्ला खुइलिएका काला पहाडका थुम्काहरू र त्यसको बीच बीचमा उपत्यका देखिदै गए ।

 ‘स्यन्याक्स सर’ भनेपछि म झसंग भएँ । एयरहोस्टेसले एउटा फ्रुटी, सानो डाइजेस्टिभ बिस्कुटको पोका र सानो पानीको बोतल दिएर गइन् । त्यत्रो महँगो टिकट काटेको जहाजमा दिएको खानेकुरा देखेर मनमनै मुर्मुरिए । त्यही पनि बिस्कुटको एउटा टुक्रा खाएँ र अलिकति पानी पिएँ । केहीछिनमै परिचारिकाद्वारा जहाज अवतरण गर्ने सूचना दिइयो र जहाजलाई निसङ्क्रामक बनाउन यात्रु बस्ने स्थान माथि ‘स्प्रे’ गरियो । अलिबेरमा पूर्व गइरहेको जहाज घुमाएर पश्चिम मोडियो र बिस्तारै हावामा तैरिँदै तलतिर झर्न थाल्यो । ब्रह्मपुत्र नदीको उपत्यकामाथिबाट हामी केहीबेरमै ल्हासा विमास्थलको ३ हजार ५७० मिटर उचाइमा अवतरण गर्‍यौँ । हाम्रो हवाई यात्रा एक घन्टा दस मिनेट जतिको भयो । लगभग काठमाडौं दिल्लीको हवाई यात्रजत्तिकै । ल्हासाको स्थानीय समय काठमाडौंको भन्दा दुई घन्टा १५ मिनेटअगाडि रहेछ ।

जहाजबाट बाहिर निस्केपछि हामी अध्यागमनको काम सकेर अगाडि बढ्यौँ र विमानस्थलबाट बाहिर निस्किने ठाउँमा पुग्यौँ । त्यँहा तैनाथ सुरक्षा गार्डले हामीलाई बाहिर जान दिएन । कुरो के रहेछ भने तिब्बत सुरक्षाको लागि संवेदनशील भूगोल भएकोले हाम्रो तिब्बती गाइड नआएसम्म हामीलाई बाहिर जान नदिने नियम रहेछ । केही समयपछि गाइड आइपुगे र सरकारी प्रक्रिया पूरा गरेर हामी गाइडसित बाहिर निस्कियौँ र हामीले भोट यात्राको लागि ‘रिजर्भ’ गरेको बसमा ल्हासा सहरतिर लाग्यौँ ।

विमानस्थलबाट ल्हासा सहरको दूरी लगभग ६० किलोमिटर रहेछ । ब्रह्मपुत्र नदी तरेर हामी ल्हासा नदीको किनार किनार ल्हासा सहरतिर दौडियौँ । मलाई पहिलोचोटि भोटको भूगोलको प्रत्यक्ष दर्शन मिलेको थियो र बसको झ्यालबाट बाहिर जे जे देखिन्छ सबै चाख मानेर हेर्दै गइरहेको थिएँ । बाटो दुई लेनको भएपनि स्तरीय थियो र सलल बगेको थियो । बस सरदर ६० किमीको गतिमा दौडिरहेको थियो र बाटोको किनारामा रूखहरू देखिन्थे । सायद पछि रोपिएको हुनुपर्छ । त्यसभन्दा पर कतै कतै गहुँ खेती गरिएका फाँटहरू थिए र अलि पर निर्जन पहाडका थुम्काहरू देखिन्थे ।

एक घन्टा जति पछि हामी ल्हासा सहर पुग्यौँ । हाम्रो बस भव्य पोताला दरबारको मुनिपट्टिको बाटो हुँदै सहर प्रवेश गर्दै थियो । पहिलोचोटि पोताला दरबार आँखाको सामुन्ने देख्दा हामी सबै मन्त्रमुग्ध भएका थियौँ र आफ्नो मोबाइलको क्यामेराले दरबारलाई कैद गर्न खोज्दै थियौँ । केही बेरपछि बस मध्यसहरको भारखोर स्ट्रिटको होटल साम्बाला अगाडि रोकियो जुन हामीले ल्हासा बस्नको लागि ‘बुक’ गरेको होटल थियो  । होटल रहेको ठाउँको उचाइ ३ हजार ६५० मिटर रहेछ । होटलको स्वागत कक्ष सबै पहेलो सुन जस्तै धातुले झिलीमिली थियो । त्यो सुन नै थियो कि सुनले लिपिएको थियो त थाहा भएन तर हेर्दा सुनभन्दा कम थिएन । होटलमा चेक इन गरेपछि हामी खाना खान त्यही होटल अगाडिको नेपाली रेस्टुराँमा गयौँ र नेपाली खाना खायौँ । खाना खाएपछि बाहिर निस्कियौँ ।

सडकको पेटीमा लस्करै विद्युतीय स्कुटर पार्किङ गरिएको थियो । हाम्रो गाइडले ती सबै विद्युतीय स्कुटर सरकारको भएको बतायो । जसलाई चलाउन जरूरी हुन्छ उसले डिजिटल माध्यमले पैसा तिरेर स्कुटर सहरभित्रको अर्को गन्तव्यमा लान पाउने रहेछ । यो हाम्रो लागि नयाँ कुरा थियो । सहर पनि व्यवस्थित, सफा र फराकिलो पेटीहरू भएको रहेछ । हामी केहीबेर पछि ल्हासाको प्रख्यात चियापसल कामजुङमा चिया पिउन गयौँ । चियापसलभित्र धेरै स्थानीयहरू चिया पिउँदै भलाकुसारी गर्दै थिए । हामीले पनि चिया पियौँ । त्यहाँको विशेषता के रहेछ भने चिया सकिएपछि टेबलमा १ युआन (आरएमबी) राखेपछि अर्को कप चिया खान पाइने रहेछ । जति कप चिया खाने हो, पैसा थप्दै जाने चलन रहेछ र अन्तिममा साहुले आएर सबै पैसा लिएर जाने रहेछ । प्राय स्थानीयहरू यही पसलमा आएर भेटघाट गर्ने र चिया थप्दै खाँदै बस्ने रहेछन् ।

त्यसपछि हामी जोखाङ मन्दिर हेर्न भारखोर स्ट्रिटकै दक्षिणतिर लाग्यौँ । यो मन्दिर राजा स्रोङ्चन गम्पोले सातौं शताब्दखीमा बनाएका रहेछन् । मन्दिरभित्र भोटमा अति नै श्रद्दाले पुजिने जोवो शाक्यमुनिको मूर्ति रहेछ । जोवो शाक्यमुनि भनेको मोक्ष प्राप्त गर्नुअघिको युवा सिद्धार्थ रहेछन्  । हामी मन्दिरमा सुरक्षा जाँच गराएर र राहदानी देखाएर प्रवेश गर्‍यौँ । बेलुका पाँच जति बजे पनि आकाश खुला थियो र घाम निक्कै चर्को थियो । त्यहाँको तापक्रम २६ डिग्री सेल्सियस जति रहेको मोबाइलले देखाइरहेको थियो ।

त्यतिबेला हामी मन्दिर भित्र पसेनौँ । बाहिरबाट नै मन्दिरको परिक्रमा गर्‍यौँ र बेलुकाको ‘ट्राभल एजेन्सी’को स्वागत ‘डिनर’को लागि हामी बसेको होटलभन्दा ५ किमी जति पर सिफाङ रेस्टुराँ, चङ्दा स्ट्रिट तिर लाग्यौँ । भोटको संगीत सुन्दै त्यहाँको स्वादले भरिएको विभिन्न परिकारका ‘डिनर’ खाएर हामी राति आफ्नो होटलमा फर्कियौँ । फर्किदा बाटोमा रातको प्रकाशमा पोताला दरबार अति नै मनमोहक देखिएको थियो । होटलमा आइपुग्दा मेरो टाउको अलि अलि दुख्न थालेको थियो । मैले बुझिसकेको थिएँ - यो ल्हासाको उचाइसित मेरो शरीर अभ्यस्त नभएकोले नै हो । क्रमश...