काठमाडौं । पृथ्वीभन्दा परका ग्रहमा जीवनको खोजी निरन्तर चलिरहेको छ । विज्ञानले हाम्रो आकाशगंगा तारापुञ्जमै थुप्रै ग्रहहरू रहेको देखाएको छ । तीमध्ये धेरैका कतिपय विषय पृथ्वीसँग मेल खान्छन् । पृथ्वी र अन्तरिक्षबाट गरिएको अन्वेषणबाट हाम्रो सौर्यमण्डलबाहिर हजारौँ ग्रहहरू पत्ता लागेका छन् ।

हाम्रो तारापुञ्जमा ट्रिलियनको संख्यामा ग्रहहरू हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ । हालसम्म मानव जातिले पृथ्वीबाहिर कुनै जीवनको अस्तित्व वा प्रमाण भने फेला पारेको छैन । त्यसैले ब्रह्माण्डमा जीवन सहजै सुरु हुन्छ र सामान्य छ वा निकै दुर्लभ र अविश्वसनीय भन्ने प्रश्न महत्त्वपूर्ण बनेको छ ।

मानव जातिको हजारौँ वर्षको इतिहासमा ब्रह्माण्डको चिन्तन, खोज तथा अन्वेषण थप विकसित हुँदै गएको छ । यसले हाम्रो सूर्यभन्दा परका ताराहरू पनि ग्रहसहित अस्तित्वमा रहेको पुष्टि भएको छ । अनेकौँ किसिमका त्यस्ता तारा र ग्रहमध्ये केही सूर्य तथा पृथ्वीसँग मेल खाने पनि छन् ।

• ब्रह्माण्डमा रहेका यी हुन् पृथ्वीजस्ता १० ग्रह

यीमध्येका कुनै पनि ग्रहमा जीवन छ वा छैन भन्ने मुख्य प्रश्न छ । यो प्रश्नले पृथ्वीभन्दा पर मानव जातिभन्दा उन्नत जीवन छ भन्ने प्रमाणको अभाव र त्यस्तो सम्भावना नभएको होइन भन्ने तर्कबीचको भिन्नता अर्थात् ‘फर्मी प्याराडक्स’ उत्पन्न भएको छ ।

भौतिकशास्त्री एनरिको फर्मीले ब्रह्माण्डको अर्बाैँ वर्षको अस्तित्वले तारापुञ्ज नाघ्न सक्ने इन्टेलिजेन्ट र धेरै प्रविधियुक्त जीवन विकासको सम्भावना निकै सुस्त गतिमा भए पनि पर्याप्त समय भएको धारणा राखेका थिए । त्यसो हुँदा पनि किन ब्रह्माण्ड निकै शान्त छ, अरू कहाँ छन् ? भन्ने प्रश्न उनले गरेका थिए ।

पछिल्ला दशकमा एक्सोप्लानेटको खोज बढ्दै गएपछि निकै बहसको विषय बनेको ड्रेक इक्वैसनले कुनै बेला कति इन्टेलिजेन्ट सभ्यता छन् भनेर पत्ता लगाउन सक्ने ठानिएको छ । खगोल भौतिकशास्त्री डा. फ्रेंक ड्रेकले सन् १९६१ को नोभेम्बरमा तारापुञ्जमा हुन सक्ने सभ्यता पत्ता लगाउने समीकरण अघि सारेका थिए । त्यसैलाई नै ड्रेक समीरण भनिन्छ । यसबाट भविष्यमा मानव जाति एक्लै नरहने र थप विकसित सभ्यतरूबारे पत्ता लाग्न सक्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

मानव जातिले ब्रह्माण्डमा जीवनको खोजी गरिरहँदा हाम्रै आकाशगंगा तारापुञ्जमा निकै धेरै पृथ्वीजस्तै आकारका र ताराको परिक्रमा गरिरहेका ग्रह भेटिएका छन् । ती ग्रहले सतहमा तरल रूपमा पानी रहन सक्ने दूरी अर्थात् ह्याबिटेबल जोनबाट आफ्नो ताराको परिक्रमा गरिरहेका छन् ।

टेलिस्कोपदेखि रिमोट सेन्सिङ प्रविधि उन्नत हुँदै जाँदा पनि हालसम्म पृथ्वीबाहिर कुनै किसिमको जीवन भने फेला परेको छैन । एजेन्सी