काठमाडौं । अधिकांश नेपाली भान्साको अनिवार्य मसलाजस्तै हो, प्याज । के प्याज तरकारी वा अरू परिकारमा नभई नहुने खानेकुरा हो त ? यसका फाइदा र बेफाइदा के–के होलान् ?

काँचो प्याजमा ८९ प्रतिशत पानी हुन्छ, जसमा १.१ ग्राम (प्रति १०० ग्राम प्याजमा) प्रोटिन पाइन्छ । यस्तै, ०.१ ग्राम फ्याट, १.७ ग्राम फाइबर, कार्बोहाइड्रेट ९.३ ग्राम पाइन्छ ।

धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, प्याजमा सुगरको मात्रा पनि हुन्छ भनेर । १०० ग्राम काँचो प्याजमा ४.२ ग्राम सुगर पाइन्छ । प्याजमा क्यालोरीको मात्रा निकै न्यून हुन्छ । प्रति १०० ग्राम प्याजमा जम्मा ४० क्यालोरी पाइन्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, हरेक स्वस्थ महिलालाई दैनिक एक हजार ६०० र पुरुषका निम्ति दुई हजार ग्राम क्यालोरी अवश्यक हुन्छ ।

प्याजमा पानीको मात्रा धेरै हुन्छ । त्यसैले शरीरमा पानीको मात्रा पुर्‍याउन काँचो प्याज खानु उपयुक्त मानिन्छ  । उच्च रक्तचाप, कोल्स्ट्रोल नियन्त्रण र पाचनप्रक्रियालाई सहज बनाउन पनि काँचो प्याज फाइदाजनक मानिन्छ । यसको खपत भने दैनिक २०० ग्रामभन्दा बढी हुनु हुँदैन ।

यसो भन्दै गर्दा प्याजका केही बेफाइदा पनि छन्, जसले यसलाई हाम्रो भान्साको अत्यावश्यक मसला होइन भन्ने पुष्टि गर्छ । सुगरको मात्रा पनि हुने हुँदा मधुमेहका बिरामीका निम्ति दैनिक प्याजको उपभोग फाइदाजनक हुँदैन ।

पकाएको प्याजको धेरै प्रयोग ग्यास्ट्राइटिसको कारण बन्न सक्छ । १०० ग्रामभन्दा बढी प्याज नियमित खाने व्यक्तिमा बान्ता, पेट पोल्ने, चिढचिढाहट हुने समस्या देखिन सक्छ । कतिपय व्यक्तिमा प्याजको प्रयोगले छालाको एलर्जी निम्त्याउन सक्छ ।

गर्भावस्थामा प्याजको प्रयोग त्यति उपयुक्त मानिँदैन । प्याजको धेरै प्रयोगले गर्भवतीमा मुटुजन्य समस्या निम्त्याउने र गर्भको शिशुलाई समेत असर पुर्‍याउने विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् ।

आयुर्वेद विज्ञानले प्याजलाई शरीरका निम्ति अत्यावश्यक खाद्यमा राख्दैन । आयुर्वेदका अनुसार, प्याजले शरीरको तापक्रमलाई आवश्यकताभन्दा बढी गर्मी गराउने हुँदा यसले रिस, चिढचिढाहट बढाउँछ । एकाग्रताका साथ काम गर्न बाधा पुर्‍याउँछ ।