काठमाडौं । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले समयमै चिलिमे–त्रिशुली प्रसारण लाइन निर्माण नगर्दा १११ मेगावाट रसुवागढी आयोजनाको बिजुली खेर गएको छ । आयोजनाको सम्पूर्ण काम सकिएको छ । तर, प्रसारण लाइन नहुँदा उत्पादन गर्न नपाएको हो । 

आयोजना निर्माणको सम्पूर्ण काम सकिएर परीक्षण समेत गरिसकेको छ । तर, राष्ट्रिय ग्रिड (प्रसारण लाइन)मा जोड्न नपाउँदा १११ मेगावाट बिजुली खेर गएको हो । वर्षायाममा आयोजनाहरू पूर्ण क्षमतामा चल्न सक्छन् ।

यसअघि आयोजनाले २०८० पुस १५ देखि पानी भरेर परीक्षण सुरू गरेको थियो । करिब २ महिना परीक्षणमा कुनै समस्या नदेखिएको आयोजनाले जनाएको छ । प्रसारण लाइन बनेको भए २०८० फागुनको अन्तिबाटै आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन गर्ने तयारीमा रहेको थियो । तर, प्रसारण लाइन नहुँदा ६ महिनादेखि आयोजनाले उत्पादन गर्न सकेको छैन ।

आयोजनाको सबै परीक्षण सकेर प्रसारण लाइन निर्माण सकिने प्रतिक्षामा रहेको आयोजना प्रमुख छविलाल गैरे बताउँछन् । “आयोजनाको सम्पूर्ण कार्य सकिएर विद्युत् प्रसारण गर्ने तयारीमा छौं । प्रसारण लाइन तयार भएपछि परीक्षण उत्पादन सुरू गर्छौं ,” उनले भने, “चिलिमे–त्रिशुली २२० केभी प्रसारण लाइन बनेपछि उत्पादन सुरू हुन्छ ।” 

आयोजनाले ‘नो लोड’मा गर्नुपर्ने परीक्षण समेत सकिसकेको छ । आयोजनाको पावर हाउसबाट चिलिमे हबसम्म १० किलोमिटर प्रसारण लाइन निर्माण भएर बिजुली प्रवाह गर्ने तयारी हालतमा छ ।

चिलिमे हब–त्रिशुली २२० केभी प्रसारण लाइनको कुल लम्बाइ २८ किमी छ । तर, प्रसारण लाइनका तीनवटा टावर निर्माण भएको ढिलाइका कारण १११ मेगावाट क्षमताको जलविद्युतले उत्पादन गर्न नपाएको हो । 

चिलिमे जलविद्युत् नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनी समेत हो । २०६८ कात्र्तिक २८ मा प्राधिकरणसँग विद्युत् खरिद सम्झौता (पीपीए) गरेको आयोजनाको सुरूवाती उत्पादन मिति २०७६ पुस १५ मा थियो । तर २०७२ को भूकम्पको आदि कारण आयोजनाको बिजुली उत्पादन मिति सर्दै आएको थियो । प्रसारण लाइन नभएपछि पूर्ण क्षमतामा चल्ने आयोजनाको उत्पादन ठप्प छ ।

उक्त प्रसारण लाइन आयोजनाअन्तर्गत रसुवाको आमाछोदिङमो गाउँपालिकास्थित थम्बुचेत र नुवाकोटको किस्पाङ गाउँपालिकाको पहिरेबेंंसीमा २२०/१३२/३३ केभीको क्रमशः चिलिमे हब र त्रिशुली थ्री बी हब सबस्टेसन सञ्चालनमा आइसकेको छ ।
 
२८ किलोमिटर प्रसारण लाइनमा पर्ने ७९ वटा टावरहरू निर्माण गर्नुपर्नेमा अझै ३ वटाको काम बाँकी छ । चिलिमे–त्रिशुली थ्री बी हब प्रसारण लाइनअन्तर्गत चिलिमे–मैलुङ खण्ड २० किलोमिटर डबल सर्किट र मैलुङ–त्रिशुली थ्री बी हबसम्म ८ किलोमिटर चार (मल्टी) सर्किट प्रसारण लाइन निर्माण भइरहेको छ । मल्टी सर्किट लाइनतर्फको ६० प्रतिशत खर्च माथिल्लो त्रिशूली एक जलविद्युत् आयोजनाले ब्यहोर्ने सम्झौता छ ।

उक्त प्रसारण लाइनमा चिनियाँ ठेकेदारले समयमै काम नगरेका कारण पाँच महिनाअघि प्राधिकरणले आफ्नै सक्रियतामा प्रसारण लाइन निर्माणको जिम्मा लिएको चिलिमे–त्रिशुली २२० केभी प्रसारण लाइन आयोजना प्रमुख थर्कबहादुर थापाले जानकारी ।

“आयोजनाको ठेक्का पाएको चिनियाँ कम्पनीले समयमै काम नगरेपछि पाँच महिनादेखि प्राधिकरण आफैं नेतृत्व लिएर काम अघि बढाइरहेको छ । प्रसारण लाइन आयोजनाको स्ट्रिमिङ र तीन वटा टावरको इरेक्सन भइरहेको छ । अबको दुई/तीन हप्तामा सकिन्छ,” उनले भने, “सुरूमा वनले रूख कटानको स्वीकृति नदिएका कारण पनि ढिलाइ भएको हो ।”

प्रसारण लाइन र सबस्टेसन निर्माणका लागि पिङगाओसँग २०७४ को कात्तिकमा ठेक्का सम्झौता भएको थियो । ठेक्का सम्झौता २०७४ को पुसमा कार्यान्वयनमा आएको थियो । आयोजना यसअघि डबल सर्किट रहेको आयोजना २१६ मेगावाटको माथिल्लो त्रिशुली–१ जडानका लागि मल्टी सर्किट बनाइएको थापाले जानकारी दिए । 

चिलिमे–त्रिशूली प्रसारण लाइन २०७४ पुसदेखि निर्माण सुरू भएको थियो । निर्माण सुरू भएको लामो समयसम्म पनि प्रसारण लाइन नबन्दा आयोजनाको लागत पनि बढेको छ । 

यस्तै १११ मेगावाट क्षमताको रसुवागढी आयोजना पनि निकै ढिलो गरी सकिएको हो । आयोजनाले सुरूमा २०७४ मा उत्पादन गर्ने गरी आयोजना निर्माण सुरू गरेको थियो ।

भूकम्प, नाकाबन्दी र बाढीले गर्दा आयोजनाको समय थप हुँदा लागत बढ्दै गएको आयोजनाले कारण देखाउँदै आएको छ । विनाशकारी भूकम्प, नाकाबन्दी, कोरोना महामारी, भोटेकोसी नदीमा आएको ठूलो बाढीले क्षति पुर्‍याउनुका साथै केही प्राविधिक समस्याले आयोजनाको अवधि लम्बिएको गैरे बताउँछन् । 

रसुवागढी आयोजनाको पहिलो पटक सुरूङलगायत हाइड्रोमेकानिकल संरचना निर्माण चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी चाइना वाटर एन्ड इलेक्ट्रिक कर्पोरेसन (सिडब्लुई) गरेको थियो । दोस्रो लट अन्र्तगत इलेक्ट्रोमेकानिकल उपकरणको काम भारतको भ्वाइथ हाइड्रो र प्रसारण लाइनको काम नेपाली कम्पनी मुडभरी एन्ड जोशीले गर्दै आएकामा उसले नसकेपछि ठेक्का तोडेर रोयल कन्स्ट्रक्सन पाएको थियो । रसुवागढी आयोजनामा ५१ प्रतिशत संस्थापक र ४९ प्रतिशत सर्वसाधारणको लगानी छ ।

आयोजनामा विद्युत् प्राधिकरणको १८, चिलिमे जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेड ३२.७९, सर्वसाधारण १९.५, रसुवाका स्थानीयबासिन्दाको १५ र ऋणदाता संस्थाका कर्मचारीलाई १० प्रतिशत स्वामित्व रहेको छ ।
 
नदीको बहावमा आधारित (आरओआर) आयोजनामा ३८ मेगावाट क्षमताका तीनवटा टर्बाइन जडान छन् । आयोजना नेपाल–चीन सीमा नजिक गोसाइँकुण्ड गाउँपालिकामा पर्छ । आयोजनाले बिजुली बेचेर वार्षिक ३ अर्ब २५ करोड आम्दानी गर्ने कम्पनीले जनाएको छ ।

निर्माण ढिलो हुँदा निर्माण अवधिको व्याजबाहेक लागत बढेर १८ अर्ब ४७ करोड (निर्माण अवधिको व्याज बाहेक) रूपैयाँ पुगेको छ । आयोजनाको निर्माण अवधिको व्याज झण्डै ५ अर्ब २५ करोड रूपैयाँ बढी पुगेको छ । निर्माण अवधिको व्याजसमेत जोड्दा आयोजनाको कुल लागत २५ अर्बको हाराहारीमा पुगेको छ । 

आयोजनाको सुरूवाती लागत १३ अर्ब ६८ करोड ४२ लाख रूपैयाँ थियो । निर्माण अवधि लम्बिँदै जाँदा १७ अर्ब ५६ करोड रूपैयाँ पुगेको आयोजनाको लागत अन्तिम लागत १८ अर्ब ४७ करोड रूपैयाँ पुगेको हो । उत्पादन गर्न नसक्दा आयोजनाले असारमा बुझाउनुपर्ने पहिलो किस्ता समेत बुझाउन सकेको छैन ।