काठमाडौं । पहिचानको आन्दोलन चर्किएको कोसी प्रदेशमा आउँदो वैशाख १५ गते प्रतिनिधिसभा सदस्यका निम्ति उपनिर्वाचन हुँदै छ । इलाम–२ को उपनिर्वाचनमा प्रदेश नामकरणका क्रममा उठाइएको ‘पहिचानवाद’को आवाज एकीकृत गर्न पनि उमेदवारी पर्ने देखिएको छ ।

निर्वाचन आयोगका अनुसार, उपनिर्वाचनको प्रयोजनका निम्ति २० दल दर्ता भएका छन् । तर, हालसम्म केही स्वतन्त्र उमेदवार र नेकपा (एमाले)ले मात्र उमेदवारी ‘फाइनल’ गरेको छ । बाँकी दल आन्तरिक तयारी भन्दै आकांक्षी व्यवस्थापन गर्न खोज्दै छन् । 

इलाम–२ को उपनिर्वाचनका निम्ति एमाले सचिवालय बैठकले दिवंगत नेता सुवासचन्द्र नेम्वाङपुत्र सुहाङलाई उमेदवार बनाउने निर्णय गरेको छ । पार्टीले टिकटको टुंगो लगाएपछि उनले बाह्रखरीसँग भने, “पार्टीको निर्णयमा एकदमै खुसी छु । पार्टीका श्रद्धेय कमरेडलाई धन्यवाद । उमेदवारका रूपमा आइरहँदा पार्टीको मात्रै नभएर सिंगो इलामको प्रतिनिधित्व गरेर आउनेछु ।”

एमालेले युवा र राजनीतिक परीक्षण नभएको उमेदरवार टुंगो लगाइसक्दा पनि अरू दल मौन देखिएका छन् । राजनीतिक विरासतबाट आएका उमेदवारलाई टक्कर दिन अरू दल तयारीमै छन् ।

एमालेबाट उमेदवार बनाइएका सुहाङकै पिता सुवासको निधनपश्चात् त्यहाँ उपनिर्वाचन गर्नुपरेको हो । आफ्नै उमेदवार उठाउने नेकपा (एकीकृत समाजवादी)को तयारी छ । नेकपा (माओवादी केन्द्र) अझै अनिर्णीत छ । उनीहरूले उमेदवार उठाउँछन् वा गठबन्धबाट सुहाङलाई साझा उमेदवार मान्छन् भन्ने प्रश्न पनि छ ।

एमाले उपमहासचिव प्रदीप ज्ञवालीले सुहाङलाई समर्थन गर्न अरू दललाई अपिल गर्ने बताइसकेका छन् । अर्थात्, गठबन्धनको साझा उमेदवार बनाउने तयारी रहेको उनको आशय छ ।

गठबन्धनबाट साझा उमेदवार बन्ने तयारी गरे पनि एकीकृत समाजवादीका सम्मानित नेता झलनाथ खनालका पक्षमा माहोल बनेन । उनै खनाल आफू निर्वाचन नलड्ने तर पार्टीले उमेदवार उठाउने तयारी गरिरहेको बताउँछन् । “म चुनाव लड्दिनँ । पार्टीको तर्फबाट उमेदवार बन्छ । अजभोलि नै निर्णय हुन्छ‚” उनले भने ।

एमालेलाई सहयोग नगर्ने हो र भन्ने बाह्रखरीको प्रश्नमा उनले माहोल परिवर्तन भइसकेको जिकिर गरे । “छुट्टाछुट्टै उमेदवार बनाउनुपर्ने स्थिति बन्यो, हामी उमेदवार उठाउँछौँ,” उनले थपे ।

• म उठ्दिनँ, पार्टीको छुट्टै उमेदवार उठाउँछौँ 

यता, सत्ताको नेतृत्वकर्ता दल माओवादी साझा उमेदवार बनाउने वा एकल चुनाव लड्ने भन्ने निर्णयमा नपुगेको महासचिव देव गुरुङ बताउँछन् । गठबन्धन दलभित्र सहमति र सहकार्यको प्रयास भइरहेको उनको भनाइ छ । उनले भने, “सहमति, सहकार्यका लागि संवाद भइरहेको छ । पार्टी निर्णय केही भइसकेको छैन । केही दिनभित्रै निर्णय हुन्छ ।”

इलाम–२ को उपनिर्वाचनका निम्ति माओवादीभित्र नेता धीरेन्द्र शर्मा (रमन)को नाम पहिलो चर्चामा छ । उनी प्रदेशसभाका पूर्वसदस्य हुन् । माओवादी इलाम जिल्ला अध्यक्ष विजय राई पनि टिकटको दौडमा छन् । हर्कबहादुर नेम्वाङ (मिक्सो), जिल्ला इन्चार्ज कुलप्रसाद लिम्बू र कान्छा लावतीका नाम पनि चर्चामा रहेको माओवादी नेताहरू बताउँछन् ।

सत्तामा बसेर चुनाव जित्ने रास्वपाको लक्ष्य 
सुरुआती चरणमा इलामको उपनिर्वाचन राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)लाई बढी लागेको थियो । रास्वपाले परिस्थिति अध्ययन गर्न सहमहामन्त्री कविन्द्र बुर्लाकोटीको नेतृत्वमा सांसद टोली त्यहाँ खटाएको थियो । त्यसबखत पार्टी प्रतिपक्षमा थियो, माहोल आफ्नो पक्षमा भएको जिकिर गरिरहेको थियो ।

अहिले रास्वपा सत्तामा छ । सरकारमै बसेर उपनिर्वाचन जित्ने उसको लक्ष्य छ । पार्टी सभापति समेत रहेका उपप्रधान एवं गृहमन्त्री रवि लामिछानेले त्यो उद्घोष गरिसकेका छन् । “थोरै दिन सरकारमा बसेर गरिने कामका आधारमा इलाम–२ को उपनिर्वाचन जित्छौँ,” गएको शनिबार काठमाडौंमा आयोजित एक कार्यक्रममा उनले भनेका थिए ।

रास्वपा महामन्त्री मुकुल ढकालका अनुसार, हाल पार्टी उमेदवार चयनको आन्तरिक प्रक्रियामा छ । उमेदवार बन्न चाहनेहरूले नाम दर्ता गर्न चैत १४ गतेसम्मको समय दिइएको छ ।

“आएका नाममा प्रि–इलेक्सन हुँदैन । केन्द्रीय समितिमा नाम आउँछ, बैठक बसेर हामी उमेदवारको नाम टुंगो लगाउँछौँ,” सहमहामन्त्री बुर्लाकोटीले भने ।

‘वाम किल्ला’ मानिने इलाममा उपनिर्वाचनले नयाँ संकेत दिन्छ वा त्यही भाष्यलाई निरन्तरता भन्ने प्रश्न अहम् छ । त्यहाँ कुन दलले कसलाई उमेदवार बनाउँछन् भन्ने विशेष चासो छ । अझ तनहुँ–१ मा स्वर्णिम वाग्लेलाई जिताएको उपनिर्वाचनको सन्देशलाई रास्वपाले निरन्तरता दिन सक्छ वा सक्दैन भन्ने कौतूहल पनि छ ।

कांग्रेसबाट बल्ल केन्द्रमा आइपुग्यो नाम 
उपनिर्वाचनका निम्ति नेपाली कांग्रेसबाट आकांक्षीका नाम केन्द्रमा पठाइएको छ । सात आकांक्षीको नाम केन्द्रमा पठाइएको कांग्रेसका कोसी प्रदेश सभापति उद्धव थापाले जानकारी दिए ।

थापाका अनुसार, उमेदवारका निम्ति पहिलो नम्बरमा भेषराज आचार्यको नाम सिफारिस गरिएको छ । दोस्रोमा पूर्वसांसद केशव थापा र तेस्रोमा जिल्ला सभापति डम्बर खड्काको नाम छ । उनले यी नाम क्षेत्रीय समिति हुँदै जिल्ला कार्यसमितिले पठाएको बताए । प्राप्त नाम जस्ताको त्यस्तै माथि पठाइएको उनले जानकारी दिए ।

कांग्रेस जिल्ला कार्यसमिति इलामले आकांक्षी उमेदवारका नाम चैत ७ गते नै प्रदेश समितिमा पठाएको थियो । आधिकारिक उमेदवार बन्न कांग्रेसका अधिकांश नेताहरू काठमाडौंकेन्द्रित छन् । विशेष गरी आचार्य र खड्का पक्ष अलग–अलग समूह बनाएर केन्द्रीय नेताहरूका घरदैलो गरिरहेका छन् ।

कांग्रेस प्रचार विभाग प्रमुख मीन विश्वकर्माले पनि आकांक्षीले काठमाडौंमा नेताहरूका घरदैलो गरिरहेको बताए । केन्द्रीय नेताहरूबीच पनि छलफल भइरहेको उनको भनाइ छ । केही दिनभित्र बस्ने कार्यसम्पादन समितिको बैठकबाट उमेदवारको नाम टुंगो लगाइने उनले जानकारी दिए ।

“सातजनाको नाम केन्द्रमा आएको छ । जिल्लाबाट आउनुभएका नेताहरू दौडधुपमा हुनुहुन्छ । केन्द्रीय नेताहरू पनि छलफलमा हुनुहुन्छ,” उनले भने, “सायद १४ गते वा त्यसपछि केन्द्रीय कार्यसम्पादन समितिको बैठक बस्छ । त्यसले उमेदवार टुंगो लगाउँछ ।”

राप्रपा पनि आन्तरिक तयारीमा, स्वतन्त्र उमेदवार मैदानमा 
उपनिर्वाचनमा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा)ले पनि उमेदवारी दिने जनाएको छ । त्यसका निम्ति आजभोलि नै जिल्ला र प्रदेश कार्यसमितिले आकांक्षीका नाम केन्द्रमा पठाउने तयारी गरेको प्रवक्ता सगुनसुन्दर लावतीले जानकारी दिए ।

“जिल्लाले प्रदेशमा नाम पठाउँछ अनि प्रदेशले केन्द्रमा नाम पठाउँछ । अबको दुईतीन दिनमा यी सबै काम सकिन्छ र हामी उमेदवारको टुंगो लगाउन केन्द्रमा बैठक बस्छौँ,” लावतीले भने ।

दलबाहेक स्वतन्त्र उमेदवार पनि चुनावी माहोलमा होमिएका छन् । सञ्चारकर्मी मिलन लिम्बूले चैत ४ गते काठमाडौंमा पत्रकार सम्मेलनमार्फत उमेदवारी घोषणा गरेका थिए । उनी माओवादी केन्द्रनिकट पत्रकार मानिन्छन् । लिम्बूले यसअघि चुनाव लड्न माओवादी परित्याग गरेका थिए । उनले स्वतन्त्र उमेदवारी दिने बताएका छन् ।

इलाम–२ मा पहिचानवादीका तर्फबाट साझा उमेदवार भन्दै प्रेमदीप थाम्सुहाङलाई अघि बढाइएको छ । उनी किराँत–लिम्बुवान प्रदेश नामांकन अभियानका अध्यक्ष समेत हुन् ।

२०७९ को मत
०५६ यता इलाम–२ मा सुवास नेम्वाङ विजयी हुँदै आएका थिए । गएको भदौ २६ गते उनको निधन भएसँगै उक्त क्षेत्रको सांसद पद रिक्त बनेको हो । त्यहाँ किराँत धर्मगुरुको ‘आशीर्वाद’ र जातीय मतले पनि धेरथोर प्रभाव पार्ने गरेको छ ।

०७९ को निर्वाचनमा नेम्वाङले ३० हजार २० मत ल्याएका थिए । गठबन्धनबाट प्रतिस्पर्धा गरेका कांग्रेसका डम्बर खड्काले २९ हजार ९०६ मत प्राप्त गरेका थिए । रास्वपाबाट चुनाव लडेका प्रकाश सापकोटाले एक हजार ३८० मत पाएका थिए । नेम्वाङ ११४ मतान्तरले विजयी भएका थिए ।

इलाम–२ मा इलाम नगरपालिका, देउमाई नगरपालिका, माङ्सेबुङ गाउँपालिका, फाकफोकथुम गाउँपालिका, चुलाचुली गाउँपालिका र माई नगरपालिकाका ६, ७ र ८ नम्बर वडा पर्छन् । गएको स्थानीय तह निर्वाचनमा देउमाईको मेयरसहित फाकफोकथुम र माङ्सेबुङको अध्यक्षमा एमाले उमेदवार विजयी भए ।

०७९ को प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचनमा समानुपातिकतर्फ कांग्रेसले २२ हजार ३३३, एमालेले २६ हजार ५६२, माओवादी केन्द्रले पाँच हजार १५३, जनता समाजवादी पार्टी (जसपा)ले ९०६, एकीकृत समाजवादीले ५८६ र रास्वपाले चार हजार ६८६ मत प्राप्त गरेका थिए ।