त्यसो त जिन्दगी नै उकालीओराली अनि संयोग र वियोग हो भनिन्छ, कहिले उकालो उक्लनुपर्छ, कहिले ओरालो ओर्लनुपर्छ । कहिले मिलन हुन्छ, कहिले बिछोड । हुने कुरा हुँदै गर्छ, यसका लागि सदैव तयार रहनुपर्छ र मात्र जीवन सहज हुन्छ ।

यति कुरा थाहा हुँदाहुँदै पनि कहिलेकाहीँ नचाहेका, नसोचेका परिस्थिति सामु आउँछन् र अलमलमा पारिदिन्छन् । यस्तोमा पनि यही नै जीवन हो ठान्नुको विकल्प हुँदैन ।

०००

यो त भयो जीवनको कुरा । अब लागौँ, कुरोको चुरोतिर ।

यही माटोमा जन्म, यही माटोमै दौडकुद । यही माटोमै सबथोक गरिँदै छ भने यही माटो र यो भूगोलबारे थाहा नहुने त कुरै भएन । तर, थाहा नभएका र अनुमान गरेभन्दा भिन्न पनि धेरै कुरा हुँदा रहेछन् र तिनले छक्क पारिदिँदा रहेछन् ।

अनुमान थिएन यति धेरै हिँड्नुपर्छ एकोहोरो ! यति धेरै चढ्नुपर्छ उकालैउकालो, ओरालो नै आउँदैन !

आँटिसकेपछि बीचबाटै मुन्टो फर्काउने कुरो भएन । अरूलाई हेर्दै चढियो आफँै आफूलाई ढाडस दिँदै, अरू कसले दिने, कसले पो लगिदिने र ?

अनि, कसको पो आस गर्नु ? जब बाटो उही हो, स्याँस्याँ र फ्याँफ्याँ गर्दै लौरोको सहारामा चढिरहेछन् उकालो, सबैको अवस्था उस्तै छ !

आखिर सबैको सकस उही न हो, आफूलाई कसरी गन्तव्यसम्म पुर्याऊँ र ढुक्कले लामो सास फेरूँ ।

०००

झिसमिसेमै हिँड्न थालिएको हो, अब त सकियो भन्यो, अहँ, सकिँदैन ! झन् पो उकालिन्छ बाटो । हिँडियो झन्डै आधा दिन । कम हो, लगातार बाह्र घण्टा हिँड्नु ? त्यो पनि उकालैउकालो ।

तर, मान्छेका लाममा, मान्छेकै अघिपछि गर्दै, कहिले उछिन्दै र कहिले पछि पर्दै हिँडियो लगातार, ठाउँठाउँमा टेकिरहेको लौरोको टेको लगाएर सुइय्य र खुइय्य गर्दै अडिँदाबाहेक ।

हिजोको बास र खानपिनचाहिँ, न सम्झूँ भो, बिर्सनु नै बेस !

०००

बिहान ४ बजे डिम्सा छाडेको, कुण्डछेउ पुग्दा चार बज्नै आँटेको थियो ।

साँझमा त्यो उचाइमा पुग्दा चिसो महसुस नहुने कुरै भएन । न्याना कपडाले छोपिएका थिए शिरदेखि पाउसम्म सबै । सिरसिरे हावा चले पनि उसको दाल गलेको थिएन, भित्रसम्म छुने हैसियत थिएन उसको । बाहिरै अलमलिएको थियो, नाकको टुप्पोमै सीमित थियो ऊ ।

फर्कनेहरूले ‘अब आइपुग्यो, ऊ त्यहीँनेर त हो’ भनेको पनि झन्डै डेढ घण्टामा पुगेका थियौँ । हामी गन्तव्य र लक्ष्य चुमेकामा हर्षविभोर थियौँ ।

आएको यही कुण्ड हेर्न त हो, साँच्चै भन्छु– म धर्म गर्न त्यहाँसम्म पुगेकै होइन । म कुण्ड हेर्न पुगेको थिएँ, त्यस सेरोफेरोको भूगोल र कुण्डको अवस्थिति नियाल्न पुगेको थिएँ, वास्तवमा ।

०००

म चारैतिर आँखा डुलाउँदै छु, अलिमाथि उभिएर । घाम र कुहिरोको लुकामारी चलिरहेकै छ, कतिखेर कुण्डलाई ढपक्कै ढाकिदिन्छ कुहिरोले र कतिखेर छाड्छ । कुण्ड स्थिर छ, कुहिरो गतिशील ।

घाम कोल्टो परिसकेको छ, तर पनि कुहिरोलाई छल्दै बेलाबखत कुण्डलाई हल्का स्पर्श गरिरहेको छ, छेउछाउतिर ।

कुहिरोले छाडेको मौका छोपेर फोटो खिच्छु, कुहिरोले ढाकेको बेलामा पनि खिच्छु । अघाउन्जेल फोटो खिच्छु म । आएकै यसैको लागि त हो यहाँसम्म !

म कुण्ड नियाल्दै कुण्डबारे पढेका र सुनेका कुरा सम्झन खोज्दै छु ।

त्यो उचाइमा त्यस्तो मनमोहक कुण्ड साँच्चिकै अद्भुत लागिरहेछ मलाई ।

प्रकृति के–के दिन्छ के–के ! के–के बनाउँछ के–के ! प्रकृतिका सिर्जना, प्रकृतिको कला साँच्चिकै गजबको छ । यही कुण्ड अलि तल, अलि सजिलो ठाउँमा भइदिएको भए पुग्न सहज त हुन्थ्यो ।

तर, यति सुन्दर, यति स्वच्छ, यति आकर्षक कहाँ पो रहन्थ्यो र मान्छेको सहज पहुँचमा भइदिएको भए ?

०००

म मानिस र प्रकृतिबीचको सम्बन्ध र पछिल्लो अवस्थातर्फ अर्थात् भनौँ, द्वन्द्वतर्फ पुग्छु ।

मानिस प्रकृतिमाथि जाइलाग्छ । पछिल्लो समय त प्रकृतिमाथि बढ्तै ज्यादती गरिरहेछ मान्छे । यसैले त बेलाबेला महामारी आउँछ, विपत्तिले पिरोल्छ मान्छेलाई । खै कुन्नि, किन आफ्नै खुट्टामा बन्चरो हान्छ मान्छे ?

मान्छे आफ्नो स्वार्थमा प्रकृतिको अन्धाधुन्ध दोहन गरिरहेछ । विज्ञानको बलमा मानिस जे गरिरहेछ, प्रकृतिलाई खलबल्याइ मात्र रहेछ । आत्मघाती तुजुक देखाइरहेछ, विज्ञानको नाममा ।

मानवीय ज्यादतीकै कारण कतिपय जीवजन्तु र वनस्पति लोप भइसकेका र कतिपय हुने अवस्थामा छन् । यसको परिणाम अझ गम्भीर एवम् पीडादायी हुने चेतावनी, समयमै सम्हालिने सन्देश प्रकृतिले दिइरहेकै छ ।

बुझ्नुपर्ने कुरो, वास्तवमा प्रकृतिबिनाको जीवनको कल्पना पनि गर्न सकिँदैन । प्रकृतिको संरक्षण हाम्रो आफ्नै संरक्षण हो, यसमै हाम्रो भलो हुन्छ । मान्छेले कहिले पो बुझ्ने होला ? कहिले पो बुझ पचाउन छाड्ने होला ? कहिलेसम्म प्रकृतिलाई काबुमा राख्ने दुस्साहस गरिरहने होला ?

विज्ञानले जतिसुकै नयाँनयाँ उपलब्धि हासिल गरोस्, जेसुकै गरोस्, प्रकृतिमाथि विजय प्राप्त गर्न सक्दैन । प्रकृतिभित्रै रहेर मात्र गर्न सक्छ, जेजे गर्छ ।

विज्ञानले मानवजीवनलाई सहज बनाउन सक्छ, तर प्रकृतिले जे दिन्छ, त्यो दिन सक्दैन । प्राकृतिक सन्तुलन खलबल्याउने अधिकार विज्ञानलाई छैन । त्यसो गर्ने प्रयास गरेमा त्यो विपत्तिको वाहक हुन्छ ।

प्रकृतिलाई प्रेम गर्ने म यिनै कुरामा अलमलिँदै थिएँ वा भनौँ, हराउँदै थिएँ । यो उचाइमा आँखासामु वनस्पतिका नाममा केही छैनन् भुईंफूलका ससाना त्यान्द्राबाहेक । अझ कुण्डलाई घेरेका धारिला चट्टानमा त कतै केही नै देखिँदैन । वनस्पतिको अस्तित्व नै देखिँदैन ।

म प्रकृतिको यो नग्न रूप देखेर चकित छु । लुकेको छैन केही, सबै खुला । वास्तवमा प्रकृति खुला किताब नै हो । खुला आकाश, खुला प्रकृति, यी पनि त सुन्दर छन् ।

अनि, यी छन् र त यो कुण्डको अस्तित्व जोगिएको छ । ढुंगाको भर माटो, माटाको भर ढुंगा भनेकै यही त हो । कुण्ड नभए यहाँ को पो आउँथ्यो र ? अनि, यी पहरा र चट्टान नभइदिएका भए यो कुण्डको अस्तित्व नै कहाँ रहन्थ्यो र ?

०००

म प्रकृतिसँगै हराइरहेको थिएँ, यता चालक भाइ भूमिराज त कपडा खोलेर तम्तयार पो भइसकेछन् !

लाऊँलाऊँ खाऊँखाऊँको उमेरका छन् उनी । हँसिला, रसिला, सभ्य र शिष्ट पनि छन् । यो पहिलो यात्रा हो उनीसँगको ।

यात्रा कठिन भए पनि साथ छाडेका छैनन्, दुःखसुखका कुरा गरेका छन् । यिनलाई नजिकबाट चिन्ने अवसर मिलेको छ, उनी पनि चिन्दै छन् हामीलाई सायद ।

‘कुण्डमा डुब्नुपर्छ, मज्जाले नुहाउने है सर,’ बाटोमै भन्दै थिए ।

तर, म भने उनको प्रस्तावमा सहमत भइरहेको थिइनँ । सकभर टार्ने, पन्छने प्रयास र विषयान्तर गर्दै यहाँसम्म आइपुगेको थिएँ ।

सुमित्रा भने उनैलाई सघाउँदै, साथ दिँदै भन्दै थिइन्, ‘हो, नुहाउनुपर्छ । म त नुहाउँछु ।’

तर, म भने उकालो उक्लँदाको र तेर्सो लागिसकेपछिको उनको अवस्था हेर्दा निकै कमजोर र थकित देखिरहेको थिएँ । र, कसरी बिनाकुनै दुर्घटना फिर्ता ओरालो झारौँ भन्नेमा चिन्तित थिएँ ।

अहँ, मलाई पटक्क मन थिएन । साँच्चिकै लागेकै थिएन मन । भूमिराज भनिरहेकै थिए, म भने सकारात्मक भएकै थिइनँ कुण्डछेउ पुगिसक्दा पनि । अघिल्लो वर्ष दुई–दुईपटक मुक्तिनाथ पुग्दा एक सय आठ धाराको जल सेचन गरेरै मात्र चित्त बुझाएको मैले यहाँ पुगेर डुबुल्की मार्ने सोचेकै थिइनँ ।

मनमनै भनिरहेथेँ– यत्रो हिँडेर बल्लतल्ल आइपुगेको, थाकेर लखतरान परेको ज्यान यो चिसोमा कहाँ चोबल्नु ? चिसोबाट जोगिन लगाएका पत्रपत्र लुगा काढेर कहाँ नांगिनु काम नपाएर !

०००

सदाचारी हुनुपर्छ, मन पवित्र हुनुपर्छ । जानेर कसैको अपमान वा कसैलाई घृणा गर्नु, हेलाहोचो गर्नु हुँदैन । कसैको कुभलो चिताउनु हुँदैन । त्यही नै धर्म हो ।

चलेको परम्परा यसै त्याग्न त कहाँ सकिन्छ र ? तर, पूजापाठ गरेर धर्म हुँदैन भन्छु म । मलाई लाग्छ, सबैलाई आफूजस्तै ठान्नु र सबैसँग मानवीय एवं सम्मानजनक व्यवहार गर्नु नै धर्म हो । दुःखीलाई सहयोग गर्नु नै वास्तविक पूजा हो ।

कुण्ड होस् वा नदी, तिनमा डुबुल्की मारेर धर्म कमाइन्छ भन्ने पनि मान्दिनँ म । बरु, यस्तो लाग्छ, सबैले नुहाउने, डुबुल्की मार्ने ठाउँमा सरसफाइको अभाव हुन्छ र त्यसले रोगव्याधि आउन सक्छ ।

यताको कुरा त झन् फरक । उचाइमा पुग्दा अनेक किसिमका जोखिम हुन्छन्, हामी तलतलै हुर्केबढेका, उचाइसँग अभ्यस्त नभएकाहरूका हकमा । चिसोको, श्वासप्रश्वासको, लेक लाग्ने, वाकवाकी लाग्ने र टाउको दुख्नेजस्ता समस्या हुनसक्छ ।

तत्काल नसोचेको हुने, अप्रिय घटना घट्ने सम्भावना पनि हुन्छ । त्यस्ता घटना बेलाबखत थाहा पाइएकै हो । त्यसैले पनि मैले त्यहाँ पुग्दा ४,३८० मिटरको उचाइमा अवस्थित कुण्डमा डुबुल्की मार्ने कुरा सोचेकै थिइनँ । त्यसलाई सामान्य ठानेकै थिइनँ ।

तर, कहिलेकाहीँ आफूले सोचेकै मात्र हुँदो रहेनछ । अरूले चाहेजस्तो पनि गरिदिनुपर्ने र यात्रामा सहयात्रीसँग लय मिलाइदिनुपर्ने पनि हुँदो रहेछ ।

०००

हेर्दाहेर्दै तलैदेखि डुबुल्की मार्ने सोच्दै गएका भूमिराजले उता डुबुल्की मारे रहरैलाग्दो गरी । लखतरान परेर बल्लतल्ल त्यो उचाइमा पुगेकी सुमित्राले पनि मजाले डुबुल्की मारिन् ।

चिसो शरीर पुछ्दै भूमिराज भन्न थाले, ‘यहाँ आएपछि ननुहाइ नफर्कनुस्, सर ।’

यता कुण्डबाट काँप्दै निस्केकी सुमित्राको पनि डुबुल्की मारिदिए हुन्थ्यो भन्ने नै चाहना थियो । मलाई हौस्याउँदै भन्न थालिन्, ‘आहा, कति आनन्द !’

अन्ततः म उनीहरूको आग्रह, इच्छासामु नतमस्तक भएँ । आफ्नो अडानबाट पछि हटेर सहयात्री र अर्धांगिनीको इच्छा पूर्ण गरिदिन अघि सरेँ वा भनौँ, उनीहरूले डुबुल्की मारेको देखेपछि म पनि हौसिएँ । र, कपडा खोलेर कुण्डमा पसेँ ।

०००

आच्छु...छु...छु कति चिसो पानी !

कल्पना गरेभन्दा धेरै चिसो थियो पानी । तर, रुझेपछि भिज्न डराउने कुरो भएन । यसैले डुबुल्की मार्न थालेँ ।

तीनपटक डुबुल्की मारिसकेपछि बाहिर निस्केर पुछपाछ गरेँ । कपडा लगाएपछि त ज्यान ताती त हाल्यो ।

पर त्रिशूलधारा छ भन्ने थाहा पाएका थियौँ । ध्वजापताका लहराइरहेको र मानिसहरू ओहरदोहर गरिरहेका पनि देखिरहेथ्यौँ ।

सुमित्रालाई सोधेँ, ‘के गर्ने, जाने किन जाने त्यहाँ ? सकिन्छ जान ?’

‘किन नसक्नु, अब त थकाइसकाइ हरायो ! जाने । त्यहाँबाट निस्केको जल यो कुण्डमा आउने हो । मुख्य ठाउँ त त्यो पो हो, शिवजीले त्रिशूल रोपेको । त्यहीँको जल पिएपछि त भगवान्लाई कालकूट विषको प्रभाव हराएको,’ सुमित्रा हौसिइन् ।

अनि थपिन्, ‘त्यही भएर त गोसाइँकुण्ड पवित्र मानिएको ।’

कुण्डमा स्नान गरेपछिको चंगा शरीर लिएर हामी फुर्तीसाथ त्यतै लाग्यौँ ।