जीवन (जीवनकुमार प्रसाईं) बेलाबेलामा नेपाल आउँथे । उनी हरेकपटक नेपाल आउँदा देख्थे, यहाँ पनि मान्छे आवश्यकताभन्दा धेरै दौडधुपमा छन् । चाहिनेभन्दा धेरै खाइरहेका छन् । शरीरलाई अनावश्यक तनाव र बोझ बोकेर हिँडिरहेका छन् । यहीक्रमले यो बढ्ने हो भने भोलि के हुन्छ, विभिन्न जर्नल र ग्रान्टमा लेखिसकेका उनले पत्रिकाहरूमा लेख्न थाले । उनका लेख राजनीतिक विश्लेषण र कूटनीतिमा केन्द्रित हुँदैन थिए । देश बनाउने रोडम्याप उनका कलमले लेख्दैन थिए । उनका लेख कसरी स्वस्थ जीवन जिउने, सधैँ स्वस्थ र फुर्तिलो कसरी रहने भन्ने तथ्यको सेरोफेरोमा घुम्थे । खासमा मान्छेले नबुझेरै हो, दुःख पाएको । आफैँवरिपरिको वातावरण मात्र जोगाउन सके त्यो नै सर्वोत्तम हुने उनले लेख्न थाले ।

अंग्रेजी दैनिकहरूमा उनका लेख आइरहेका बेला एक दिन कसैले भन्यो– लेखहरू लेख्नुको सट्टा पुस्तक नै लेखे के हुन्छ ? उनलाई पनि सुझाव नराम्रो लागेन । सुझावले केही घोत्ल्यायो । लाग्यो– हो त, आफूले लेखेका सामग्री पुस्ताकाकार पनि हुने । जतन पनि हुने । त्यसैले उनले पुस्तक लेख्न थाले । ‘जीवन जिउने काइदा’बाट सुरु भएको उनको किताब लेखनयात्रा आजपर्यन्त जारी छ ।

जीवन आफ्नो चौथो पुस्तक ‘धेरैको धपेडी’ लेखन यसरी सुरु गर्छन्– 
अंकुरण हुनसक्छ शीतमा 
चाहिन्न सिँचाइ धेरै ।
रमाउन सक्छ जीवन प्रीतमा
कम हुँदैन थोरै । 
नहराओस् जीवन भीडमा 
नभोगी आनन्द मेरै ।

अर्थात्, थोरैमा सन्तोक मान, धेरै नखोज । थोरैमा नै छ आनन्द, धेरै त दुःखको कारण हो भन्ने उनले यो पुस्तकमा दिन खोजेको सन्देश हो । सुख र खुसीको भेद छुट्ट्याउन नसक्दा त्यही नै दुःखको कारण बनिरहेको अहिलेको विश्व यथार्थलाई जीवनले यो पुस्तकमा लेखेका छन् ।

‘ठूलो भाग खोज्ने मन (मान्छे)को स्वभाव नै हो, शरीरको आवश्यकता होइन । धेरै खाएपछि भित्र एक किसिमको धपेडी सुरु हुन्छ । पेट फैलिन्छ, अम्ल र ग्यास निर्माण हुन थाल्छ । पेटको अम्ल माथितिर फैलिएर हृदय पोलेको (हार्टबर्न) अनुभव हुनसक्छ ।...’ जीवनको ‘धेरैको धपेडी’को पृष्ठ ५ को एक हरफले भन्छ ।

हरेक मान्छे अहिले धपेडीमा छ । दौडधुपमा छ । र, यसकै कारण दुःखी छ भन्ने उनको निष्कर्ष छ । सित्तैमा मिठो पाए सकेसम्म नछाड्ने मानवीय प्रवृत्तिले स्वयं उसैलाई क्षति गरिरहेको उनी बताउँछन् । यो सत्यलाई हृदयंगम गर्न नसक्दा मान्छेले भोगिरहेको दुःखबाट कसरी पार पाउने ? उनले लेखेका छन् ।

अलिअलि विज्ञान, अलिअलि दर्शन अनि अलिअलि साहित्य मिसाएर पुस्तक लेख्नु जीवनको विशेषता हो । हामी बसेको समाज बुझ्न सके सुखको सागर नबुझे पनि फरक नपर्ने उनको सन्देश हो ।

अलिकति कममै असली दम हुन्छ । जब थोरै हुन्छ, त्यहाँ मन, चित्त र बुद्धि केन्द्रित हुन्छन् । धेरैलाई महत्त्व दिनेहरू अन्ततः दुःखी हुने गरेका आफूले संसारभर देखेको उनी सुनाउँछन् ।

विज्ञान र प्रविधिको विकास भयो । नयाँनयाँ आविष्कार भए । त्यसप्रति मान्छेको आकर्षण बढ्यो । मान्छे सुविधाभोगी हुँदै गए । तर, मान्छे जति धेरै सुविधाभोगी भए, त्यति नै दुःखी हुँदै गए । अन्ततः उनको निष्कर्ष छ– जसरी खाना धेरै भएपछि शरीरलाई त्यसले असर गर्छ, त्यसैगरी सुविधा धेरै भएपछि त्यसले मान्छेको जीवनलाई नै असर गर्छ । मान्छे दुुःखी हुन्छ । यसकै सेरोफेरोमा उनको ‘धेरैको धपेडी’ केन्द्रित छ ।

जीवनलाई विश्वास गर्ने हो भने थोरैले काम चलाउने बानी दिगो आनन्दको आधार हो । तर, धेरै उत्पादन गर्ने र धेरै खर्च गर्ने बानी मान्छेमा रहेको जीवन बताउँछन् ।

जो थोरै पाउँदा पनि रमाउँछ, उसैले धेरै कमाउँछ । जो थोरैमा रमाउँछ, उसले अभावमा पनि जिन्दगीलाई समृद्ध बनाउने जीवनको निष्कर्ष छ ।

बसिखाने मानवीय चाह बढ्दै जाँदा त्यही नै मृत्युको कारण भएको बनेको उनी बताउँछन् । सात तलामाथिको ट्रेडमिलमा लिफ्ट चढेर जाने सुविधाभोगी प्रवृत्ति जति मौलाउँदै छ, त्यति नै मान्छेको जिन्दगी पीडादायी र दुःखी हुँदै गएको उनको धारणा छ ।

उनी भन्छन्, “उपभोक्तावादी सोचले वातावरणीय सन्तुलन बिगार्दै छ । बाँच्नका लागि नभइ नहुने स्वच्छ हावा, स्वच्छ पानी, मलिलो माटोको आज अभाव हुन थालेको छ । बसिखाने बानीले दीर्घरोग बढायो ।”

जति धेरै सुविधाका लागि मान्छे मरिमेट्न थाले, त्यति नै पैसा, पद र प्रशंसाका लागि दौडधुप गर्ने गरेको र त्यही नै दुःखको कारण भएको जीवनको अनुभव छ ।

“उपभोक्तावादी सोचले समृद्धि त बढायो, तर सुख बढाएन,” उनी भन्छन्, “अस्पताल त थपिरहेकै छन्, तर औषधिले निको पार्न नसक्ने रोग थपिँदै छन् ।” मान्छले आजसम्म पनि यसप्रति ध्यान नदिएको उनको गुनासो छ । जहाँ ध्यान दिनुपर्ने त्यहाँ नदिएको भन्ने उनको चिन्ता छ ।

सम्पत्ति र सुविधाका साधनको जतन त मान्छेले गर्‍यो, तर आफ्नै जिन्दगीको जतन भने नगरेकामा जीवन बेलाबेला घोरिन्छन् । किन यसो भयो होला भनेर चिन्तन गर्छन् । अक्सर विज्ञानका प्रयोगशालामा बसेर रासायनिक वस्तुको अनुपातमा खेल्नुपर्ने जीवन जिन्दगीमा जोडघटाउ किन मिलेन भनेर घोत्लिइरहन्छन् । मान्छे आफैँले आफ्नै जिन्दगीको जतन किन नगरेको होला भनेर यसको रौँ चिरा केलाउँछन् ।

सनातनदेखि चल्दै आएको संस्कृति र सम्पदामा मान्छेले धावा बोल्यो । प्रकृतिमा त्यसले असर गर्‍यो । जलवायु परिवर्तन भयो । प्राकृतिक प्रकोपका घटना बढे । विनाशको क्रम बढ्यो । कति जीवजीवात्माको यही कारण अस्तित्व समाप्त भयो । मान्छेकै जिन्दगी संकटमा पर्ने अवस्था आइसक्यो । यसका पछाडि मान्छे स्वयंको हात रहेको जीवन बताउँछन् । तर, यसप्रति न व्यक्तिलाई चिन्ता छ न जगत्लाई उति धेरै चासो छ ।

“आज हाम्रो समाजमा यति धेरै आवश्कताभन्दा बढी चिजहरू छन्, जुन वास्तवमा नभए पनि हुन्छ । चार÷पाँच वर्षका बालबालिका झोलाभरि किताब बोेकेर भोलि स्कुल नजाउन्जेलसम्मका नसकिने होमवर्क लिएर आउँछन् । हामी आफैँ धपेडीमा छौँ,” जीवन अगाडि थप्छन्, “आज हरेक क्षेत्रमा ओभर रियाक्ट छ । आज नेताहरू किन धेरै बोल्छन् भने उनीहरूले गर्न सक्ने मात्रै बोल्यो भने उनीहरूलाई जनताले पत्याउँदैनन् । बोलेको कुरा भोलि पूरा हुँदैन । पूरा नभएपछि भोलि द्वन्द्व सिर्जना हुन्छ । हुने र नहुनेबीचको द्वन्द्वले समाजमा वैमनस्यता खडा गरिरहेको छ ।”

असन्तोकी मनले शरीरको आवश्यकताभन्दा धेरै लिने गरेको उनी बताउँछन् । यही नै समस्या भएको उनको निष्कर्ष छ । “आवश्यकताभन्दा धेरै खायो भने त्यसले शरीरलाई असर गर्छ । हाम्रो बुवाआमाको पालामा मान्छेले कतिपटक खान्थ्यो ? दिनमा दुईपटक, बढीमा तीनपटक । तर, हामी अहिले कतिपटक खान्छौँ ? शरीरले आवश्यकताभन्दा धेरै जसरी ग्रहण गर्न सक्दैन, जीन्दगीको सवालमा पनि त्यही नै हो ।”

व्यक्ति, राष्ट्र र जगत्को आवश्यकता मात्र होइन, इको सिस्टमको पनि आफ्नै आवश्यकता हुने उनी बताउँछन् । आवश्यकताभन्दा कम वा बढी भएपछि त्यसले इको सिस्टममै प्रहार गर्ने र अहिले त्यही भइरहेको उनको भनाइ छ । पुर्खाबाट सुरु भएको परम्परा र रीतिरिवाजले इकोलोजीलाई ब्यालेन्स गर्ने बताउँदै उनी भन्छन्, “प्रविधिको त्यति मात्रै प्रयोग गर्ने हो, जति हामीलाई आवश्यक छ ।”

विज्ञान, दर्शन र साहित्यलाई मिसाएर जीवन भन्छन्– कम हुँदैन थोरै । “आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर आज हामी आवश्यकताभन्दा धेरै उत्पादन क्षमता बढाउँला, तर हाम्रो नाति पुस्ताको समयमा माटो मरुभूमि भयो भने त्यो बेला हामी के गर्छौँ ?,” उनी भन्छन् । जिन्दगीलाई जतन गरे लामो समय रहने, नगरे वक्ररेखाहरूको यात्रा गर्दै चाँडै अन्त्य हुने उनको निष्कर्ष छ ।