संसदीय समितिहरूलाई ‘सानो संसद्’ पनि भन्ने गरिन्छ । लोकतान्त्रिक शासन प्रणालीको लामो र राम्रो अभ्यास भएका मुलुकमा विधि निर्माणदेखि सरकारलाई उत्तरदायी बनाउनसम्म संसदीय समितिहरूको विशेष भूमिका हुन्छ ।

नेपालको प्रतिनिधि सभामा विषयगत समिति र विशेष समिति गठन गर्न सकिने प्रावधानअनुसार दसवटा समिति गठन हुन्छन् । तीमध्ये सार्वजनिक लेदा समितिको सभापति भने प्रमुख विपक्षी दलका सांसदलाई दिने प्रचलन छ ।  

नेपालमा भने संसदीय समितिहरूको सही अभ्यास कहिल्यै भएन । लोकतान्त्रिक अभ्यास नै कचल्ट्याइएका कारण संसद् र यसका अवयवहरूलाई कमजोर बनाइए । त्यसो त संसद् नै संसद्जस्तो बन्न सकेन ।

बनोस् पनि कसरीरु नेताहरूको ध्यान सत्ताको खेलमा र सांसदहरूको ध्याउन्न नेता रिझाउनमा सीमित भएपछि हुने अहिलेजस्तै हो । संसदीय निर्वाचनको चार महिनापछि बल्ल संसदीय समिति गठनको सुरसार हुँदैछ ।

अहिले पनि संसदीय समितिलाई कसरी प्रभावकारी बनाउने भनेर होइन कुन पार्टीले कतिवटा समितिको सभापति हत्याउने भनेर खिचातानी हुँदै गरेको देखिन्छ । कारण, समितिका सभापतिहरूले थप सवारीलगायत सुविधा जो पाउँछन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासअनुसार त कार्यपालिकाको कामकाजको निगरानी तथा विधि निर्माणका विभिन्न पक्षमा अनुगमन र अग्रसरताजस्ता गम्भीर विषय संसदीय समितिको मूल कर्तव्य हुनुपर्ने हो । नेपालमा भने संसदीय समितिले यस्ता काम गरेको बिरलै देखिन्छ ।

संसदीय समिति गठनमै सदस्यहरूले व्यक्तिगत स्वार्थमा बढी ध्यान दिँदा प्रायः ‘स्वार्थको द्वन्द्व’ देखिने गरेको छ । विगतको विशेषगरी निर्माण तथा शिक्षा व्यवसायीहरूको अनुचित उपस्थिति यसको उदाहरण हो । 

प्रतिनिधिमूलक लोकतन्त्रमा संसदीय समितिहरूको भूमिका कमजोर हुँदा संसद्कै कार्य सम्पादन र प्रभावकारितामा नकारात्मक असर पर्छ । यसैले संसदीय समितिको अभ्यासलाई प्रभावकारी र समयसापेक्ष बनाउनु उचित एवं आवश्यक देखिन्छ ।

अब समिति गठन गर्दा सांसदहरूको विषयगत दक्षतालाई विशेष ध्यान दिएर समितिमा राखियोस् । परन्तु, स्वार्थको द्वन्द्व भने हुन दिनु हुँदैन । कुनै ठेकेदार वा शिक्षा व्यापारीले सम्बन्धित विषय समितिमा बसेर विधि निर्माणमा हस्तक्षेप गर्न नपाऊन् भन्नेमा सभामुख पनि सजग हुनुपर्छ ।

यसैगरी विगतमा समितिका सदस्यहरूमा आकर्षक विषयहरू देखे कार्यक्षेत्र मिच्ने वा प्रायः कार्यपालिकाको अधिकार प्रयोग गर्ने र यदाकदा त मन्त्री वा प्रशासनका पदाधिकारीलाई ‘ब्ल्याकमेल’ गर्नेसमेत गरेको देखियो । अब त्यस्तो हुन नपाओस् ।