दाङ । काटेको धान पूरै पानीमा डुबेको छ । तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–११, मोतिपुरका किसान जागुराम चौधरी काटेर राखेको धान फर्काउँदै थिए । उम्रिसकेका बाला र कुहिएको परालले उनको अनुहार मलिन बन्यो ।

“परालसम्म पनि बचेन, धानको त आशै थिएन,” डुबानमा परेको धान देखाउँदै उनले भने । अविरल वर्षाले मोतिपुरको करिब ६० बिघामा काटेर राखेको धान क्षति भएको छ । मोतीपुर बबई नदीको तटीय क्षेत्र हो ।

मोतिपुरमा बेमौसमी वर्षाका कारण भित्र्याउने बेलाको सबै धान खेर जाने अवस्था छ । “काटेको धान मात्र होइन, नकाटेको धान पनि ठाडै बालामै टुसा पलाएको छ,” स्थानीय मोहन बस्नेतले भने, “हाइब्रिड धान पाकेको समयमा भित्र्याउन सकिएन र पानी परिरहेको हुँदा ठाडै बोटमै फेरि फल टुसाएको छ ।”

ढलेको धान त खेतमै उम्रिन थालिसकेको छ । सोही गाउँका मनिराम चौधरी पम्पसेट लगाएर गराको पानी तानिरहेका थिए । “काट्न बाँकी त खेतमै डुब्यो, खराइमा राखेको धान पनि पानीले उम्रिसकेको छ,” उनले भने, “प्रकृतिको खेललाई कसैले टार्न सक्ने रहेनछ ।”

यो वर्ष श्रमको खर्च पनि नउठ्ने चिन्ताले कृषकलाई सताएको छ । वर्षभरि के खाएर गुजारा गर्ने भन्नेमा उनीहरू चिन्तित छन् ।

वेलटाकुराका सन्तबहादुर बुढाथोकी पनि बिहीबार धान खेतमै मलिन अनुहारमा भेटिएका थिए । “दसैँ मानेलगत्तै मेसिन लगाएर एकै दिन कटाएको थिएँ, तर दैवले भित्र्याउन दिएन,” सन्तबहादुरले भने । भिजेको वा टुसाएको धान खाँदा मिठो नहुने र मूल्य पनि नपाउने उनी बताउँछन् ।

“यसरी भिजेको धान कथम् कदाचित् जोगिए पनि कुटाउँदै धुलैधुलो हुने गर्छ,” उनले भने, “योपालि भोकमरी पर्न सक्छ र धानको मूल्य निकै महँगो हुनेछ ।”

तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–१०, गौरीगाउँका किसान दानबहादुर खड्का पनि यस्तै नियति भोगिरहेका छन् । उम्रिसकेका धानका दानाले उनको मन फाटेको छ ।

पश्चिम दाङमा मोतिपुर धान उत्पादनको दृष्टिले ‘भकारी’समान मानिन्छ । मोतिपुरका स्थानीय बासिन्दा तथा तुलसीपुर उद्योग वाणिज्य संघका संस्थापक अध्यक्ष डिल्लीबहादुर बस्नेतले भित्र्याउने बेलाको धान बेमौसमी झरीले सबै स्वाहा पारेको हुँदा राज्यले क्षतिपूर्ति दिनुपर्ने बताए । तीनै तहका सरकारले किसानका समस्या सुनेर समाधानको प्रयास तत्काल थाल्नुपर्ने उनी बताउँछन् ।

गौरीगाउँ, कटाँहा, प्रिगाउँ, मोतिपुर मात्र होइन, तुलसीपुर–२, पवननगरका किसान पनि अविरल वर्षाले निकै आहत भएका छन् । तुलसीपुर–२ का वडाध्यक्ष राजु आचार्यले भने, “हाम्रो वडामा कम्तीमा ३० प्रतिशतभन्दा बढी धान खेती नोक्सान भएको प्रारम्भिक अनुमान गरेका छौँ ।”

आचार्यका अनुसार सबैभन्दा बढी क्षति त्यहाँ कुमलगढीमा भएको छ । तकियापुर, नन्द्रागाउँलगायत क्षेत्रमा पनि काटेको र नकाटेको धानबालीमा क्षति पुगेको उनले बताए ।

आकाश खुल्नेबित्तिकै बिहीबार बिहानै तुलसीपुर–१९, थानगाउँका किसान पनि खेतमा पुगिसकेका थिए । त्यहाँ पनि अधिकांश किसानले धान काटिसकेका छन् । काट्न बाँकी धानमा नोक्सान नभए पनि काटिसकेको धानबाली पूरै क्षति भएको स्थानीय शिक्षक सूर्यबहादुर बस्नेतले जानकारी दिए ।

पश्चिम दाङका दंगीशरण, शान्तिनगर, बबई गाउँपालिका, तुलसीपुर र घोराही उपमहानगरपालिका, लमही नगरपालिका, राप्तीलगायत सबै पालिकाहरूमा बढी क्षति भएको जिल्ला कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । केन्द्रले दाङमा यो वर्ष ३९ हजार हेक्टरमा धान खेती गरिएको भन्दै ३० प्रतिशत धानबाली नोक्सान भएको जानकारी दिएको छ ।