काठमाडौं । महिनावारी हरेक महिलाको लागि चुनौती हो । अन्तरिक्ष यात्राको क्रममा महिला अन्तरिक्षयात्रीलाई महिनावारी भयो भने के हुन्छ ? तिनीहरूले कसरी सामना गर्छन् ?

सुनीता विलियम्सजस्ता महिलाले अचानक अन्तरिक्षमा लामो समय बस्नुपर्ने भयो भने के हुन्छ ?

सामान्यतया, महिलाहरू यात्रा गर्दा, उनीहरू यसबारे सतर्क हुन्छन् ।

सुनीता विलियम्स आठदिने मिसनका लागि अन्तरिक्षमा गइन् तर त्यहाँ नौ महिनाभन्दा बढी बस्नुपरेको थियो ।

सुनीतालाई यो समस्या छ वा छैन थाहा छैन किनभने यो उमेरमा पनि निर्भर गर्दछ । तर, महिनावारी भएका महिलाले महिनौ अन्तरिक्षमा बस्नुपर्ने भयो भने के हुन्छ ? यो समयमा उनीहरूले कसरी सामना गर्नेछन् ?

स्पेस गायनोकोलोजिस्ट डा. वर्षा जैनले अन्तरिक्षमा महिलाको स्वास्थ्यसम्बन्धी अनुसन्धानका लागि नासासँग मिलेर काम गरेकी छन् ।

अन्तरिक्षमा महिनावारी भए के गर्ने ?
नासाले आफ्नो पहिलो महिला अन्तरिक्षयात्री स्याली राइडलाई अन्तरिक्षमा पठाउँदा पनि यस्तै प्रश्नहरूको सामना गर्नुपरेको थियो । त्यतिबेला अन्तरिक्षयात्रीले समस्या नआएसम्म चिन्ता लिनुपर्ने अवस्था नरहेको बताएका थिए । तर, इन्जिनियर आफैँले सम्पूर्ण योजना बनाउनुपर्ने थियो ।

उनीहरूले एक महिलालाई कतिवटा सेनेटरी नेपकिन चाहिन्छ भनेर अनुमान लगाउनुपरेको थियो ।

त्यसबेला हप्तामा १०० देखि २०० वटा सेनेटरी नेपकिन आवश्यक पर्ने अनुमान गरिएको थियो । पछि थाहा भयो कि यति धेरै नैपकिन चाहिँदैन ।

हाल, महिला अन्तरिक्ष यात्रीहरूले महिनावारी रोक्न गर्भनिरोधक चक्कीहरू प्रयोग गर्छन् । जबसम्म तिनीहरू स्वस्थ छन् उनीहरूलाई सेनेटरी नेपकिन प्रयोग गर्न कुनै समस्या हुनु हुँदैन ।

त्यहाँ महिलाहरू महिनावारीबाट बच्नका लागि अनुसन्धान भइरहेको वर्षा बताउँछिन् ।

अन्तरिक्षमा जाने पहिलो महिला सोभियत संघकी भ्यालेन्टिना तेरेस्कोभा थिइन् । उनले सन् १९६३ मा यो उपलब्धि हासिल गरेकी थिइन् ।

त्यसको ठिक २० वर्षपछि अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले आफ्नो पहिलो महिला अन्तरिक्षयात्री स्याली राइडलाई अन्तरिक्षमा पठाएको छ ।

अन्तरिक्ष यात्राले महिला र पुरुषलाई कस्तो असर गर्छ ?
अन्तरिक्षको वातावरणमा अनुकूलन हुनु पुरुष र महिलाको लागि लगभग समान हुन्छ । यद्यपि, केही भिन्नताहरू पनि छन् । महिलाहरू अन्तरिक्षमा जाँदा केही थकित वा सुस्त महसुस गर्छन् । तर मानिसहरू पृथ्वीमा फर्कँदा यो थकान महसुस गर्छन् ।

अन्तरिक्षबाट फर्केपछि, पुरुषहरूलाई हेर्न र सुन्ने समस्या हुन सक्छ, जबकि महिलाहरूलाई रक्तचापसँग सम्बन्धित समस्याहरू हुन सक्छन् । पुरुष र महिलाको समस्यामा यो भिन्नता हर्मोनको कारणले हो वा अन्य कुनै कारणले हो भन्ने कुरा अझै स्पष्ट भएको छैन ।

यी प्रश्नहरूको विस्तृत अध्ययनले अन्तरिक्षमा लामो समयसम्म बस्दा स्वास्थ्यमा कस्ता परिवर्तनहरू आउँछन् भन्ने कुरा पत्ता लगाउनेछ ।

शौचालयमा पनि समस्या छ ?
अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसनमा दुईवटा शौचालय छन् । यद्यपि, तिनीहरू पनि महिनावारी समस्याहरूलाई ध्यानमा राखेर डिजाइन गरिएका छैनन् । अन्तरिक्ष यात्रीहरूको पिसाब नष्ट हुँदैन । यिनीहरूलाई पुनः प्रयोग गरिन्छ र सफा पानीमा परिणत गरिन्छ । 

महिनावारीको रगतलाई ठोस मानिने भएकोले अन्तरिक्ष स्टेसनको शौचालयले तरल पदार्थलाई यसबाट अलग गर्न सक्दैन । त्यसैले यसमा रहेको पानीलाई पुनः प्रयोग गर्न सकिँदैन । यसबाहेक, पानीको प्रयोगमा केही प्रतिबन्धहरू छन् । त्यसैले, अन्तरिक्षमा महिनावारीको समयमा व्यक्तिगत सरसफाइ कायम राख्न कठिनाइहरू हुन्छन् ।

प्रजनन क्षमतामा प्रभाव
डा. वर्षा जैनले अन्तरिक्ष यात्राले प्रजनन क्षमतामा कुनै प्रभाव पार्छ वा पार्दैन भन्ने कुनै प्रमाण नभएको बताएकी थिइन् ।

अन्तरिक्षमा यात्रा गरेका र फर्केपछि आमाबाबु नबनेका धेरै महिला र पुरुषहरू छन् । पहिलोपटक अन्तरिक्षमा जाने महिलाहरूको औसत उमेर ३८ वर्ष रहेको थियो । महिलाहरूले आफ्नो अण्डा सुरक्षित राख्न सक्छन् र पुरुषहरूले आफ्नो शुक्रकीट भविष्यको गर्भधारणको लागि सुरक्षित राख्न सक्छन् ।

यद्यपि, यो उनको व्यक्तिगत निर्णय हुनेछ । यस सम्बन्धमा नासाको कुनै नियम भने छैन । अन्तरिक्ष यात्रीहरू अन्तरिक्षमा विकिरणको जोखिममा हुन्छन् ।

यद्यपि, प्रजनन क्षमतामा यसको प्रभावको बारेमा कुनै जानकारी छैन । अन्तरिक्ष यात्राको क्रममा पुरुषको शुक्राणुको गुणस्तर घट्छ, तर पृथ्वीमा फर्किएपछि यो पुनस्र्थापित हुन्छ । यसको दीर्घकालीन प्रभावहरू अझै अध्ययन गरिएको छैन ।

स्वास्थ्यमा अन्तरिक्ष यात्राको प्रभाव
उनका अनुसार, अन्तरिक्षमा मानव शरीर छिटो बुढो हुन्छ । अन्तरिक्षमा तिनीहरूको हड्डीको घनत्व घट्छ । पृथ्वीमा फर्केपछि तपाईंले जतिसुकै राम्रा बानीहरू अपनाए पनि वा उपायहरू अपनाए पनि, केही प्रभावहरू तपाईंको शरीरमा देखिनेछन् । बीबीसी