पेसाले ग्राफिक्स डिजाइनरका रूपमा काम गरिरहेका जयराम तिमल्सिनाले धेरै साहित्यिक कृतिलाई पुस्तकककार स्वरूप दिए । सुन्दर आवरणका लागि उचित सल्लाह र चित्र बनाए । साहित्यमा औधी रुचि राख्ने उनले अन्ततः एक उपन्यास रचना गरे, ‘धीमहि’ ।

धीमहि अर्थात् ध्यान, बुद्धि । पूर्वीय दर्शनजगत्मा धीको अर्थ कुनै वस्तुबारे सोच्नु वा ध्यान गर्नु हुन्छ । उपन्यासकारको लामो समयको इच्छाशक्तिबाट निर्मित ‘धीमहि’ले गायत्री मन्त्रमा प्रचलित शब्दलाई आत्मसात् गरेको छ ।

कलाकारको धर्म नै रचना गर्नु हो भन्ने मान्यतालाई उपन्यासले सारमा खिचेको छ । नौवटा शीर्षकमा सम्पूर्ण विषयवस्तु केन्द्रित यस उपन्यासमा आरोह, अनुप्रस्थ, अनुयोग, कमप, संयोग, तृष्णा, महासत्त्व, आत्मक र इतिअंश शीर्षकमा आख्यानको विस्तार गरिएको छ ।

नेपाली उपन्यासको दार्शनिक धारमा साहित्यकार तिमल्सिनाको यो पहिलो उपन्यास हो । पहिलो कृतिमार्फत नै उपन्यासकारले जीवनदर्शनप्रतिको गहन चिन्तन प्रस्तुत गरेका देखिन्छन् ।

पुस्तकको आवरण गायत्री मन्त्रलाई सम्झाउने शीर्षक र ऋषिको तेस्रो आँखा खुला रहेको देखाइएको छ । चेतनाको आँखा खुलेपछि बाहिरीजगत् हेर्न वास्तविक आँखाको आवश्यकता पर्दैन भन्ने सार त्यसमा प्रस्तुत भएको पाइन्छ ।

पूर्वीय दर्शनको विशाल क्षेत्रलाई समेट्दै उपन्यासभित्रको दर्शनले समेट्ने जीवन, सम्बन्ध, मृत्यु, अस्तित्व सत्य/असत्यलगायत विविध विषय उपन्यासमा समेटिएको छ ।

उपन्यासमा म पात्र अर्थात् विवेक, कलेजका सहपाठी पात्र दीपेन्द्र र सुयोग तथा आफ्ना घरपरिवारका श्रीमती, छोरी र अपराध अनुसन्धानमा कार्य गर्ने पुष्कर बस्नेतको मित्रताको प्रसंगलाई लिएर उपन्यासको आधारभूमि निर्माण गरिएको छ ।

जीवनलाई यात्रासँग जोडेर स्वच्छन्द विचरणमा रमाउने म पात्रले एक्काइस दिनको भ्रमणपछि आफ्नै घर फर्कंदा गरेका नवीन अनभूति र त्यसैका बीचमा घटेका सहपाठी मित्रको अनायासैको आत्महत्याको घटनामार्फत जीवन–मृत्यु दर्शनकोे विचार प्रस्तुत गरेका छन् ।

उपन्यासले बोकेको मृत्यु दर्शनलाई म अर्थात् विवेक पात्रमार्फत यसरी प्रस्तुत गरिएको छ–
कलासाहित्य पेजमा दीपेन्द्रको समाचार छापिएछ–आत्ममुक्तिको बाटोमा एक कलाकार शीर्षकमा त्यहीँ पुगेर आँखा रोकिए । बाँचुञ्जेल दीपेन्द्रलाई नसम्झे पनि मरेपछि समाचार छापेर पत्रपत्रिकाले आफ्नो धर्म पूरा गरेका थिए सायद । मेरा लागि भुल्न खोजेको विषय फेरि आँखा अगाडि आएर पोखियो (पृ. २४) ।

तिमल्सिनाले धीमहिमार्फत मनोगत विचार, ययावरीयपन, अनायासै भोग्ने मृत्युका साथै प्रत्येक मानिसले भोग्ने आत्मद्वन्द्व व्यवस्थापनका विकल्पहरूको खोजी गर्दै नयाँ विमर्शका लागि प्रशस्तै ठाउँहरू रहेको छ भन्ने कुरालाई प्रस्तुत गर्न खोजेका छन् ।

आत्मद्वन्द्वका आयाम र परिणामहरूले उपन्यासकारमा मिहीन र कलात्मक तवरले प्रस्तुत गर्दै मानवको चञ्चलता र अस्थिरपनलाई धीमहि अर्थात् ध्यानकै माध्यमबाट मात्र स्थिर हुन सकिन्छ भन्ने निचोड प्रस्तुत गरिएको छ ।

उपन्यासका माध्यमबाट जयरामले आफ्नो अनौठो शैली र समृद्ध शब्दकला प्रस्तुत गरेका छन्, जसले पाठकको मनमा गहिरो छाप छोड्नेछ भन्ने देखिन्छ । जीवनलाई सकारात्मक दृष्टिबाट अघि बढाउनुपर्ने भावनात्मक विचार र शब्दहरूको सरल प्रयोगबाट रचना गरिएको यस उपन्यासका गहन सत्य तथा विचारहरूले दार्शनिक मार्ग निर्माण गर्नेछन् भन्ने आशा राख्न सकिन्छ ।

बुनोटका हिसाबले छोटोमिठो वाक्यमा सरल, सुबोध्य भाषामा रचना गरिएको छ ।