मलाई नैतिकताले दिएन । अरुले गाउँछन् गाउँदैनन्, त्यो आफ्नो ठाउँमा होला । तर, लोकगीतलाई हामी परम्परा मान्छौं भने पुरुषले तिजका गीत नगाएको राम्रोजस्तो लाग्छ मलाई । राज्यले पुरुषले तिज मनाउनुपर्छ भनेको छैन । तिजका गीत गाउनुपर्छ पनि भनेको छैन । यदि राज्यले मान्यता दिएको हुन्थ्यो भने तिजमा पुरुषलाई पनि बिदा दिन्थ्यो होला । त्यही भएर मैले तिजका गीत नगाएको हुँ । 

तिज गीत पुरुषले गाए भनेर मेरो विरोध होइन, असहमतिमात्रै हो । विरोध र असहमतिमा फरक छ । राज्य मौन छ यसमा । तर, सत्य के हो भने संस्कृति र परम्परा बस्न एक पुस्ता बित्नुपर्छ । तिज गीत पुरुषले गाउन थालेको एक पुस्ता बितेको छैन । त्यसैले यो परम्परा पनि बनिसकेको छैन । अर्को कुरा, राज्यले पनि मान्यता दिएको छैन । त्यसैले हामी कलाकार राज्यका असल नागरिक हुन खोजिरहँदा घाटा भए पनि मैले गाएको छैन । मलाई आर्थिक रूपमा नाफा नहोला, तर आत्मसम्मान र सन्तुष्टि यसमै छ मलाई । 

त्यो अवस्थामा राज्यले तिज पर्व पुरुषको पनि हो भनेको ठहर्छ । त्यो परिस्थितिमा भने सायद पुरुषले पनि गीत गाउँदा फरक पर्दैन । म पनि गाउँछु होला । 

स्टेज कार्यक्रम पाउने आश होला एउटा कारण । अर्कोचाहिँ चर्चाको लोभ । 

गैरकानुनी नै हो म भन्दिनँ । तर, राज्यले मान्यता नदिएको भने पक्कै हो । यसमा भने दुईमत छैन । 

त्यस्तो अर्थ पनि लगाउन मिल्छ होला । तर, त्यो भने होइन । लोकगीत भनेको संस्कृति र परम्परा हो । लोकगीतलाई परम्परा भन्ने हो भने तिजका गीत महिलाले गाउनुपर्छ भन्ने हो । त्यसलाई आधार बनाएर मैले यो कुरा गरिरहेको छु । तिहारमा भैलिनी महिलाले र देउसी पुरुषले भनिरहेको छ नि हैन र ? मालश्री पुरुषले गाउने हो नि हैन र ?

संगीतका नाममा अलि धेरै व्यवसाय गर्यौं कि हामीले ? तिजका गीतहरु अलि बढी अश्लील पनि भए । तीजकै दिन पोइल जान पाम भन्नुपर्ने ? मायाँ लगाउन पाम भन्नुपर्ने ? फलानो ठाउँमा भेट्न आऊँ भन्नुपर्ने ? यी कुराहरू गर्ने दिन अरु छैनन् ? अरु नै गीतमा यी कुराहरु गर्न सकिन्छ नि । तिज गीत कि रत्यौली हो भनेर छुट्याउन गाह्रो पर्न थालिसक्यो । यो त सरासर गलत भइरहेको छ । 

होइन । तर, गीत भनेको तिजका मात्रै त होइन । गीतका विधा त धेरै छन् । युट्युबको खेती गर्न यौनका कुरा तिजमा मिसाउन पाइँदैन । संस्कृतिलाई नै चुनौती दिन मिल्दैन । सबै कुरालाई पैसामा तुलना गर्न मिल्दैन । मलाई पनि तिजका गीत गाउन अफर नआउने हो र ? तर मलाई नैतिकताले दिँदैन, त्यसैले गाउँदिनँ । दसैँका गीत मैले धेरै गाएको छु, तिहारका गीत गाएको छु । यो पटक पनि देउसी गीत गाउँदैछु । तपाईं हामीले थोरै पछि हट्दा, थोरै सभ्य र सुसंस्कृत हुँदा राम्रो हुन्छ भने किन नगर्ने भन्नेमात्रै हो । 

स्टेज कार्यक्रम र छोटो समयमा चर्चाको लोभ । तीज जम्मा तीन दिन मनाउने पर्व हो । तर, यहाँ दुई महिनाअघिदेखि मनाइन्छ । संस्कृतिभन्दा पनि गीतलाई व्यवसाय र व्यवसायीको आँखाले हेर्दा यस्तो भयो जस्तो लाग्छ । 

हाम्रो परम्परा मेटिँदैछ । लोक संस्कृतिको वास्तविक पहिचान हराउँदैछ । हामीलाई थाहा छ होला लोकगीत के हो भनेर, तिज के हो भनेर । तर, आउँदो पुस्ताले त हामीलाई हेरेर सिक्ने हो । त्यसलाई नै टिपेर अगाडि बढ्ने हो । अबको पुस्ताले के जानकारी लिने अहिलेका तिज गीतबाट ? तिजमा मायाप्रेम लगाउनुपर्ने रहेछ । तिज मायाप्रेम सुरु गर्ने दिन रहेछ । मायालु वा आफूले मन पराएको मान्छेसँग भेट्ने दिन रहेछ भन्ने सिक्ने भयो हाम्रो आउँदो पुस्ताले ।

तिज त यथार्थमा घर गएकी चेली वर्षमा एक पटक माइत आउने दिन होइन र ? घरका सबै दुःख–पिरहरू माइतीसँग साट्ने, भेटघाट गर्ने दिन हो तिज । यहीअनुसारका गीत गाइनुपर्छ ।  

सबैले देखिरहेकै छन् । तिजका गीतमा यौनका कुरा हुन थाले । व्यवसायीको आँखाले हेरिन थाल्यो । रेडियो, टेलिभिजनहरुमा यस्तै गीत बजाइन्छ । हुन त महँगो मूल्यमा समय किनेर कार्यक्रम चलाउनेहरुले पनि पैसा उठाउनैपर्यो होला । तर, यो विकृतिलाई अन्त्य गर्नेबारे भन्ने सोच्नुपर्ने समय आइसक्यो ।

सबैको उत्तिकै दायित्व छ । अहिलेका लोक र लोक दोहोरीभन्दा बरु पप गीत संकलन गरेर गाइन्छ । बन्द कोठाभित्र बसेर लोकगीत सिर्जना गर्न थालिएको छ । अमृत गुरुङ बरु गाउँ–गाउँ पुगेर संकलन गरेर फ्युजन गरेर गाइरहनु भएको छ । लोकगीतमा त्यो पनि भएको छैन । 

सबैको कमजोरी छ । यी तीनवटै पक्ष उत्तिकै दोषी छन् । हामी सबैभन्दा पहिला नेपाली हौं । हाम्रो आफ्नै पहिचान छ । त्यसलाई भुल्नु भएन । सरकारी सञ्चारमाध्यम रेडियो नेपाल र नेपाल टेलिभिजन हुन् । उनीहरुले टिपिकल लोकगीतका लागि कति समय छुट्याएका छन् ? कुन समयमा लोकगीत बज्छन् ? बिहान, बेलुका, दिउँसो कुनै न कुनै समय त बज्नुपर्यो नि । आफ्नो कला, साहित्यको संरक्षण गर्ने दायित्व उनीहरूको पनि हो ।

लोकगीत संकलन गरेर, तयार पारेर पनि तिनले स्थान पाएनन् भने के अर्थ ? तिनले बज्न पाउनुपर्छ । त्यो अवस्था राज्यले सिर्जना गर्नुपर्छ । यस्ता श्रष्टालाई राज्यले सम्मान गर्नुपर्छ । दोसल्ला र प्रमाणपत्रले मात्रै हुँदैन । लगाएको लगानी पनि उठ्ने गरी नगदसहित सम्मान गर्नुपर्छ । कलाकारको पनि घर हुन्छ, परिवार हुन्छ भन्ने राज्यले सम्झनुपर्छ ।