१
ती दिनहरू मेरा लागि रमाइला नै थिए । भोजपुरको सानु बजारमा कहिले सिद्धकालीको दर्शन गरी जंगल घुम्न गयो, कहिले टक्सार बजार ।

२००९–१० साल बेलाको भोजपुर, सातसाले क्रान्तिपछि एक नयाँ क्षितिजतिर उन्मुख भइरहेको थियो । म त्यहाँको विद्योदय हाईस्कुलमा पाँच–छ कक्षाको विद्यार्थी थिएँ । सानै उमेरदेखि मलाई साहित्यप्रति शोख थियो । कथा कविता अत्यन्त मन गरेर पढ्थेँ र जानी नजानी केही लेख्थेँ ।

स्कुलमा दिएका गृहकार्यहरू पूरा गर्नुका साथै कविता कथा पनि लेख्ने मलाई कागजको धौ–धौ नै पथ्र्यो । तर त्यसको समाधानको बाटो मैले निकालेको थिएँ ।

त्यसबेला दलीय व्यवस्था थियो र विभिन्न पार्टीहरूले दिनहुँ जस्तो आफ्नो पर्चा निकाल्थे । कतिपय पर्चाहरू दिउँसै टासिन्थे भने कतिपय पर्चाहरू राति ।

मेरोचाहिँ एउटै लक्ष्य थियो– टाँसिएका ती सबै पर्चाहरू उक्काएर जम्मा गर्ने । यसका लागि दिउँसो अरू व्यक्तिहरूले देख्ने हुँदा रातको समय नै उपयुक्त हुन्थ्यो । साँझ पर्नासाथ मौका पारी म भित्तामा टाँसिएका पर्चाहरू उक्काउन थाल्थेँ ।

यस्तै एक रातको कुरा हो । म एक घरमा टाँसिएको पर्चा उक्काउँदै थिएँ । यौटा पुलिसको आँखा ममा परेछ । ऊ समात्न आइपुग्यो र ठूलो स्वरमा हप्कायो– “क्या हो ? पर्चा टाँस्ने ?”

“होइन, म त पर्चा उक्काउँदै छु,” मैले डराउँदै जवाफ दिएँ ।

“अझ ढाँटने ? ल हिँड थानामा ।” पुलिस कड्क्यो । मेरो मुटु लुगलुग काम्न थाल्यो ।

मैले निवेदन गरेँ, “सत्य हो पुलिस दाइ । म पर्चा टाँस्न आएको होइन, सबै उक्काएर जम्मा गर्छु र त्यसलाई कापी बनाएर एकापट्टी हिसाब गर्छु ।”

“साँचो हो ? त्यस्तो कापी मलाई देखाउन सक्छौ ?” पुलिसले केही बुझेजस्तो गरी भन्यो ।

“सक्छु । भोलि देखाउँछु ।” म त्यहाँबाट उम्केँ ।

पर्चाहरू जम्मा गरी बनाएको कापीमा हिसाब गरेको देखाउन पुलिस थाना जाने कुरा थिएन । गइनँ ।

तर अहिले लागिरहन्छ, मैले त्यसरी हिसाब गरेको पर्चाको कापी पाए कसैले ल्याएर मलाई बुझाए म कत्ति खुशी हुन्थे हुँला ? कत्ति धेरै कृतज्ञ हुने थिएँ ! कति धेरै  आनन्दको क्षण हुने थियो ? अपशोच । ती कापीहरू म सँग अहिले छैनन् र शायद मैले हिसाब गरेकै केही महिनामा भोजपुरको कुनै पसलमा मसला पोको पार्न काम लागे होलान् वा रछ्यानमा मिल्किए होलान् !

०००

२
पिखुवाले बगाएको भए...!

सुप्रसिद्ध आख्यानकार दौलत दाइ (दौलतविक्रम विष्ट)को यो वाक्य सम्झेर म आफ्नो किशोरवयको संस्मरण लेख्दैछु ।

“कठै ती दिनहरू पनि थिए !” साँच्ची, ती दिनहरू पनि थिए ! म थिएँ र त्यो वि.सं. ०१५ साल थियो ।

वि.सं. २०१४ सालमा काठमाडौं पुगी एस.एल.सी. जाँच दिएपछि म आफ्नै घर भोजपुर बजारमा यसै हल्लिरहेको थिएँ । एस.एल.सी. पास त हुन्छु होला भन्ने थियो तर त्यसपछि अगाडि जानका लागि मेरा अगाडि थुप्रै प्रश्न चिह्नहरू थिए ।

कलेज पढ्न धरान वा धनकुटा जानु पर्थ्यो । त्यहाँ गएर पढ्ने मेरो आर्थिक क्षमता थिएन । कुनै जागिरको खोजीमा थिएँ तर पहुँचबिनाको परिवारमा हुर्केको म फुच्चेले कहाँ जागिर पाउनु ?

कहिले सिद्धकालीका डाँडाहरू चहार्थें, कहिले सुन्तलेको लेक पुग्थेँ । टक्सारको टङ्गटङ्ग आवाज सुन्न पुग्थेँ, तीनधारेको पानी र डबलीको चौतारो पनि धाउँथेँ ।

अर्थात्, त्यो बेला म यौटा सानो अल्लारे केटो थिएँ, आँखामा सपनाहरू लिएर दौडिरहेको, सानो भोजपुर बजारमा ।

एकदिन अचानक हतुवाका बमबहादुर राई आइपुग्नुभयो मेरो घरमा । उहाँ त्यो बेला नेपाली कांग्रेसका सम्मानित नेता हुनुहुन्थ्यो । पछि राष्ट्रियसभामा मनोनीत पनि हुनुभयो ।

आफ्नो गाउँको स्कुलका निमित्त उहाँ मास्टरको खोजीमा हुनुहुँदो रहेछ । मासिक रु. १५० (एकसय पचास) तलब, खान र बस्नको सुविधा दिने शर्त उहाँले राख्नुभयो ।

घरमा सरसल्लाह भयो बाआमासँग । भाइ बहिनीहरू स–सानै थिए । हतुवा क्षेत्र भोजपुरको पिछडिएको गरिबी र पीडायुक्त ठाउँ भए पनि मैले कम्मर कसेँ ।

नभन्दै मलाई लिएर बमबहादुर राईजी हिँड्नु भयो–म पछि लागेँ । पैयाँपानी पुग्दा नपुग्दै पानी दर्कन थाल्यो । जेनतेन दुःख गर्दै पिखुवाखोलाको किनारसम्म पुगी बास बसियो ।

भोलि बिहानै हिँडेर खाना खान राईजीको गाउँ होमताङ्ग पुगियो । बिहानको खाना त्यहीँ खाइयो ।

त्यसपछि उहाँले स्कुल देखाउन लैजानु भयो । उहाँकै घरछेउमा साधारण स्कुल रहेछ । दुई जना मास्टर रहेछन् स्थानीय धर्मशेर राई र अर्काएकजना जस्को नाम अहिले बिर्से ।

बाहिरका शिक्षक बस्ने यौटा कोठा स्कुलभित्रै रहेछ, भात–भान्साको ठाउँ पनि त्यहीँ ।

त्यहाँका विद्यार्थीहरूले पालैपालो हेडसरको खाना पकाइदिने चलन रहेछ । विद्यार्थीले साँझको खाना पनि खुवाएर सुत्न आफ्नै घर जाने परम्परा रहेछ । अहिले सम्झन्छु विद्यार्थी थिए होलान् १५–२० जना ।

दुई चार दिन रमाइलै लाग्यो । नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश, नयाँ अनुहारहरू–आफूलाई पनि ‘फ्रेस’ भएको अनुभूति भयो । दिनभरि पढाउँथेँ, बिहान बेलुका कविता लेख्थेँ ।

कहिलेकाहीँ बाख्रीको मासु र नियमित टाँकीका मन्टा खाइन्थ्यो । यताउति घुम्ने डुल्ने न साथीहरू थिए, न ठाउँ नै । पूर्वमा टाढा कतै विशाल अरूण नदी देखिन्थ्यो । नत्र जहाँतहीँ पहिराले खाएका उराठ लाग्दा पाखाहरू ।

केही दिन नबित्दै मेरो जोश हावा भएर सेलायो । एक–दुई दिन यसै उसै काटेँ– पुस्तकहरूमा अल्झेर । तर, बिहान र स्कुलपछिको समय म एक्लै पर्थें र टाढाटाढा आफ्नो गाउँको क्षितिजलाई हेर्थें ।

कताकता त्यो डाँडा नजिक भएर आइरहेको अनुभव हुन्थ्यो । र, आमाको अनुहार सम्झेर डाँको छोडेर रुन्थेँ ।

मेरा लागि अझ दुःखको दिन त बिदाको दिन हुन्थ्यो । विशेषतः शनिबार । त्यो दिन न केही काम, न कोही साथी, न इष्ट मित्र, न भेटघाट । दिनभरि त्यो स्कुलको डाँडामा बस्नु र घरतिरको आकाश हेर्नु अनि भक्कानो छाडी रुनु सिवाय म केही गर्दिनथेँ ।

खानाको उस्तै दुःख थियो । मकैको चामल र टाँकीको मुन्टाको तरकारी । खाए पनि त्यही, नखाए त्यही । गाउँमा अरू केही पाइन्नथ्यो । कहिलेकहीँ मर्न लागेको बूढीबाख्री काटिँदो रहेछ, त्यसकै मासु खान पनि भगीरथ प्रयत्न गर्नुपर्ने ।

दुःखको कुनै सीमा थिएन तर जसरी पनि पैसा कमाउनु पर्छ र घरलाई सुखी तुल्याउनु पर्छ भन्ने दृढ भावना थियो । ती कुरा सम्झेपछि चाहिँ रुँदारुँदै कहिलेकाहीँ आँसु रोकिन्थ्यो । उमेर पनि कच्चै, सोचाई र तरङ्गहरू पनि कच्चै ।

पूरा एक महिना नौ दिन यसैगरी बिते । कुन दिन हो, कुन रात हो ? मलाई थाहा भएन ।

एक रातको कुरा हो । चर्को आवाजमा ढोलक र बाजाहरू बजेको सुनेर मेरो निद्रा खुल्यो । बोक्सी र किचकन्नीहरू नाचिरहेजस्तो लाग्यो । धेरैबेर घोरिएँ, डरले मुटु कॉपिरह्यो । त्यही शून्य र कहालीलाग्दो रात मैले निर्णय गरेँ–यस्तो डरलाग्दो ठाउँमा म कुनै हालतमा बस्तिन ।

रात परेपछि गाउँघरमा चितुवा, बाघ आउँदा रहेछन् र तिनलाई भगाउन ढोलक र टिन बजाई तर्साउने चलन रहेछ— भोलिपल्ट थाहा पाएँ । तर मेरो आत्माले निश्चय गरिसकेको थियो, यो ठाउँ मेरा लागि कुनै हालतमा ठीक छैन ।

नभन्दै मास्टर धर्मशेर राईको भोजपुर बजार जाने काम परेछ । त्यहाँकै जनक राई पनि जाने रहेछन् ।

म पनि बमबहादुर राईजीसँग बिदा माग्न पुगेँ, दुई–चार दिनलाई घर जान्छु भनेर । उहाँले ज्यान गए बिदा दिनुभएन । दुई जना मास्टर नहुँदा स्कुल नै बन्द हुने अवस्था थियो । फेरि म घर गएपछि फर्कदैन भन्ने उहाँलाई लागेको रहेछ ।

तर, एकाबिहानै दिसा बस्न जाने जस्तो गरी म स्कुलबाट निस्केँ र ओरालो लागी धर्मशेरको घरमा पुगेँ । उहाँहरू दुई जनासँग मैले कुरा मिलाइसकेको थिएँ ।

केही घण्टामा नै हामी विशाल अरूण नदी र पिखुवा खोलाको संगममा पुग्यौँ ।

अहिले पनि मेरो मानसमा मुसलधारे पानी पर्नासाथ त्यही दिन र त्यही दोभानको सम्झना आउँछ । त्यो वर्षाले अरूण विशाल समुद्र भएको थियो भने पिखुवा अरूण बनेको थियो ।

ती दुई जना त पौडन राम्रोसँग जान्दथे । आफू शून्य । तर, यस्तो जीवन बिताएर बाँच्नुभन्दा मर्न म तयार थिएँ ।

पिखुवा र अरूण मिसिएको दोभानमाथिबाट पिखुवा तर्ने कुरा भयो । पिखुवा देख्दा मेरो सातोपुत्लो गइसकेको थियो । मैले आफ्ना दुवै आँखा चिम्लेर दुईवटा हात ती दुई राई बन्धुको हातमा राखी दिएँ ।

मर्ने, बाँच्ने कुनै कुराको केही टुंगो थिएन । कतिपल्ट पानी खाएँ, कतिपल्ट लड़ेँ, उठेँ, मलाई केही थाहा भएन । होस छउन्जेल आफ्नो घर, बा–आमा र भाइ बहिनीहरू मात्र सम्झिरहेँ ।

ती दुईले अलिअलि पौडँदै बिस्तारै मलाई कसरीकसरी बोकेरै पारि तार्नुभयो । मैले कति पानी खाएँ, कसरी तरेँ केही थाहा पाइनँ । किनारमा पुग्दा वास्तवमा म बेहोस भएको रहेछु । पेट थिचेर उहाँहरूले पानी निकालिदिनुभयो ।

पिखुवाको बगर शून्य थियो सायद । अलिकति मात्रै तलमाथि भएको भए मेरो लास अरूण नदीमा पुगेको हुन्थ्यो र बगरमा कहीँ पछारिएको लास कागले ठुँगिरहेको हुन्थ्यो । दुङ्गमाको उकालो चढ्दा पनि म होस र बेहोसको दोसाँधमा थिएँ ।

मैले फेरि हतुवा फर्किने कुरै थिएन, अझ पिखुवाबाट बाँचेर आएपछि त आँट पनि थिएन । निकै समयपछि बमबहादुर राईले मेरा झोलीतुम्वा फर्काइदिनुभयो । भागेर हिँडेको भनेर एक पैसा तलब दिनुभएन ।

मैले पनि चित्त बुझाएँ । तर, सो संकष्टपूर्ण दिन, जिउज्यानको बाजी लागेको क्षणले भने अहिले पनि मलाई झक्झकाइरहन्छ– त्यो दिन तँलाई पिखुवाले बगाएको भए ! तँ मरेको भए !

तर बाँचेँ । बाँचिरहेको छु । अरूण र पिखुवा खोलाको किनारको, त्यहाँका पात्र र परिवेशका थुप्रै कथाहरू लेखेर बाँच्नुको ऋण चुक्ता गरिरहेको छु ।

(आख्यानकार परशु प्रधानको संस्मरणकृति ‘जिन्दगीका मोडहरू’बाट ।)