पोखरा । १४ अक्टोबर २०२३ मा न्युजिल्यान्डको संसद्‌मा निर्वाचित हुँदै गर्दा उनको उमेर मात्र २१ वर्षको थियो । सन् २००२ मा जन्मेकी उनी न्युजिल्यान्डको संसदीय इतिहासमा नै कम उमेरमा निर्वाचित हुने उनी दोस्रो सांसद हुन् । महिलातर्फ भने कम उमेरमा निर्वाचित भएर इतिहास रचेकी उनको नाम हाना रविती मैपी क्लेर्क हो ।

जसरी निर्वाचित हुँदा उनले संसदीय राजनीतिको ध्यान खिचिन्, अहिले फेरि विश्वमा उनी चर्चित बनेकी छन् । न्युजिल्यान्डको संसद्‌मा बिहीबार उनले जनाएको विरोध शैलीले अहिले उनलाई विश्वभर चर्चित बनाएको छ ।

संसद्‌मा सांसदहरूको मतभेद, फरक दलले राख्ने धारणा समान नहुँदा उत्पन्न हुने विरोधाभाषले संसद् तताउँछ । नेपालको हकमा कुर्सी तोड्ने, टेबुल फाल्नेजस्ता गतिविधि सामान्य मानिन्छन् । तर, हानाको शैली फरक रह्यो । उनको रचनात्मक विरोधकै कारणले विश्वको ध्यान उनले खिच्न सकेकी हुन् ।

त्यहाँको संसद्‌मा बिहीबार आदिवासी सन्धि विधेयक बारे मतदान हुने कार्यसूची थियो । तर, उक्त विधेयकको विरोधमा हानाको क्रोधित रुप देखियो । जुन भिडियो अहिले भाइरल भइरहेको छ ।

संसद्‌मा आदिवासी सन्धि सम्बन्धि विधेयकमा मतदान गर्न सांसदहरू संसद्‌मा भेला भएका थिए । तर देशकै कान्छी महिला सांसद हानाले बोल्ने मौका पाएपछि पहिले उभिइन्, आक्रोश देखाइन् र विधेयकको प्रति च्यातिन् । त्यसपछि उनले हाका र परम्परागत माओरी नृत्य प्रदर्शन गर्न थालेकी थिइन् । हानालाई नाच्दै गर्दा संसद्‌मा रहेका सबै सांसदले हाका नाच्न थाले ।

आलोचकहरूले आदिवासी न्युजिल्यान्डवासीको भूमि र सांस्कृतिक अधिकारलाई बिगार्ने प्रस्तावित कानुनको विरोध गर्न माओरी सांसदहरूले बिहीबार हाकाको साथ न्युजिल्यान्डको संसदीय मतदानमा बाधा पुर्‍याएका हुन् ।

उनको पार्टीका प्रतिनिधिहरूले कसरी मतदान गर्ने भनेर सोधिएको प्रश्नमा, न्युजिल्यान्डको माओरी पार्टीका हाना–रविती मैपी–क्लार्क उभिइन् र एक उड्ने हाका सुरु गरिन् । हाकाले एक औपचारिक माओरी नृत्य जसले जटिल चाल र अनुहारको भावको श्रृंखलाको माध्यमबाट गर्व, शक्ति र एकता प्रदर्शन गर्दछ । उनले बिलको प्रतिलिपि पनि आधा फाडेकी थिइन् ।

ग्यालरीमा बसेका जनताका सदस्यहरूसहित श्रम र ग्रिन पार्टीका सदस्यहरूसहित उपस्थित लगभग आधा सांसदहरू सामेल भए, उनीहरूको आवाज संसद्‌मा गुन्जिन पुग्यो ।

प्रतिनिधिसभाका अध्यक्ष गेरी ब्राउनलीले माहोल तत्काल नियन्त्रणमा लिन सकेनन् । उनले सदनलाई निलम्बित गरे र ग्यालरी खाली गर्न आदेश दिए ।

हाना रविती मैपी–क्लेर्क पनि एक दिनका लागि निलम्बनमा परिन् । 
सन्धि सिद्धान्तहरू विधेयकले ब्रिटिसहरूलाई शासन गर्न अनुमति दिने बदलामा माओरीहरूलाई निश्चित भूमि र सांस्कृतिक अधिकारको ग्यारेन्टी गर्ने सन् १८४० को सम्झौता वेताङ्गीको सन्धिको पुनः व्याख्या गर्ने प्रस्ताव गरेको छ ।

जुन शताब्दीयौं पुरानो कागजातलाई न्युजिल्यान्डको आदिवासी जनतासँगको स्थापना सन्धिको रूपमा हेरिएको थियो ।

विधेयकका आलोचकहरूले भने यसले वैताङ्गीको सन्धिअन्तर्गत माओरी जनतालाई दिइएको समर्पित जग्गा, सरकारी सिट, स्वास्थ्य सेवा पहल र सांस्कृतिक संरक्षण प्रयासहरू हटाउनेछ । माओरी जनताका लागि वकालत गर्ने समूह ते तिरितिका लागि मिलेर विधेयकले भने, “राजनीतिज्ञ र निगमहरूलाई हाम्रा समुदायहरूमा बढी नियन्त्रण राख्नका लागि बाटो खुला गर्छ ।”

सन्धि सिद्धान्त विधेयक लेख्ने माओरी सांसद डेभिड सेमुरले विद्यमान कानुनहरूले माओरी मानिसहरूलाई ‘अन्य न्युजिल्यान्डवासीहरूभन्दा फरक अधिकारहरू’ प्रदान गर्ने बताए । 

वेताङ्गीको सन्धिअन्तर्गत, कानुन निर्माताहरूले माओरी भाषालाई पुनर्जीवित गर्न र माओरी स्वास्थ्य प्राधिकरणमार्फत खराब स्वास्थ्य मेट्रिक्सलाई सम्बोधन गर्न कार्यक्रमहरू स्थापना गरे ।

यद्यपि, सन्धि सिद्धान्त विधेयक पारित हुने सम्भावना छैन । प्रधानमन्त्री क्रिस्टोफर लक्सनलगायत नेताहरूले राजनीतिक गठबन्धन सम्झौताको भागको रूपमा पहिलो चरणमा यसको पक्षमा मतदान गरे, उनीहरूले यसलाई थप पारित हुन नदिने वाचा गरे ।

सन्धि सिद्धान्त विधेयकको विरोधमा हजारौँ न्युजिल्यान्डवासीहरूले सोमबार वेलिङ्गटनतर्फ पदयात्रा गरेका थिए । यो विरोध प्रदर्शन देशको इतिहासमा जाति सम्बन्धी सबैभन्दा ठूलो हुने अपेक्षा गरिएको छ । यहाँ कुल जनसंख्याको २० प्रतिशत हिस्सा ओगट्ने माओरीहरूले उक्त विधेयकको विरोध गर्दै आएका छन् । त्यसबारे संसद्‌मा यसअघि पनि विरोध हुँदै आएको थियो । 

को हुन्, हाना रविती मैपी क्लेर्क ? 
न्युजिल्यान्डको १७० वर्षको इतिहासमा कान्छी सांसद बनेकी हाना संसद्‌मा माओरी भाषामा गरेको भाषण विश्वभर चर्चाको विषय बनेको छ । न्युजिल्यान्डको एओटेरोवाबाट निर्वाचित हानाले ननैया महुतालाई पराजित गर्दै यो निर्वाचन जितेका हुन् । सन् २००८ देखि नै नैयाले यो सिट सम्हाल्दै आएका थिए । यति मात्र होइन, ननैया सन् १९९६ देखि सांसद थिए ।

न्युजिल्यान्ड हेराल्डको रिपोर्ट अनुसार हाना त्यहाँका मूल निवासीहरूको अधिकारका लागि लड्दै आएकी छन् । हानाका बुबा तैतिमु मापी माओरी समुदायका हुन् र एनगा तामाटोआ समूहसँग सम्बन्धित छन् । हाना अकल्यान्ड र ह्यामिल्टन सहरहरू बीचमा अवस्थित एउटा सानो सहर हन्टलेकी बासिन्दा हुन् । यहाँ उनले माओरी समुदायका बालबालिकाका लागि बगैँचा चलाउँछिन् । उनी आफूलाई राजनीतिज्ञ नभई माओरी भाषाको संरक्षक मान्छिन् ।

डिसेम्बर २०२३ को मध्यसम्ममा मैपी क्लेर्क सदनको माओरी मामिला चयन समितिमा सामेल भएकी थिइन् । उनी ते पार्टी माओरीको माओरी विकास, युवा, माओरी भाषा, खाद्य सार्वभौमिकता, कृषि, संरक्षण, खेलकुद र मनोरञ्जन, खाद्य सुरक्षा, जैव सुरक्षा र भन्सार प्रवक्ता समेत बनेकी थिइन् ।

सेप्टेम्बर २०२४ को मध्यमा उनी २०२४ वन योङ वल्र्ड पोलिटियसन अफ द इयरका चार विजेतामध्येकी एक थिइन् । उनको पार्टी संगठनले उनलाई राजनीतिक क्षेत्रमा उनको संलग्नताले युवा माओरी र युवा पुस्तालाई न्युजिल्यान्डको लोकतन्त्रभित्र आवाज उठाउन अनुमति दियो भन्ने आधारमा पुरस्कृत गरेको थियो ।

उनले सदनमा प्रस्तुत गरेको हाका नृत्य दक्षिण प्रशान्त महासागरमा अवस्थित टापुहरूको परम्परागत नृत्य हो । न्युजिल्यान्ड रग्बी खेलाडीहरूले आफ्नो खेलहरू अघि यसको माओरी संस्करण प्रदर्शन गर्छन्, जुन विश्वभर मान्यता प्राप्त भएको छ । यो समूहमा आक्रामक मुद्रामा खुट्टा टाँस्दै र चिच्याएर नाचिन्छ ।

यससँगै केही परम्परागत गीतहरू सामूहिक रूपमा गाइन्छ । परम्परागत रूपमा हाका भ्रमण गर्ने जनजातिहरूलाई स्वागत गर्ने परम्परागत तरिका थियो । तर यसले युद्धमा जाने योद्धाहरूलाई उत्तेजित गर्ने काम पनि गर्‍यो । यो शारीरिक शक्तिको प्रदर्शन मात्र थिएन, यो सांस्कृतिक गौरव, शक्ति र एकताको प्रतीक पनि थियो ।