काठमाडौं । सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट गरिएको एउटा भडियोमा गर्मी पहिरनका यात्रुहरू एयर इन्डियाको विमानबाट ओर्लिरहेको देखिन्थे, गत साता । तर उनीहरू यस्तो ठाउँमा ओर्लिएका थिए, जहाँ चिसो हावा चलिरहेको थियो । यो दृश्य क्यानडाको सुदूर सहर इकालुइटको थियो ।

मुम्बईबाट शिकागो गइरहेको बोइङ ७७७ विमानमा २११ यात्रु सवार थिए । बमको धम्कीका कारण अक्टोबर १५ गते बिहान यो विमानको रुट परिवर्तन गरिएको थियो ।

विमानमा सवार हरित सचदेवाले सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट गरेका छन्, “हामी बिहान ५ बजेदेखि २०० यात्रु विमानस्थलमा अलपत्र परेका छौं । के भइरहेको छ वा के गर्ने भन्ने हामीलाई थाहा छैन । हामी पूर्ण रूपमा फँसेका छौ ।”

उनले विमानस्थलका कर्मचारीको प्रशंसा गर्दै एयर इन्डियाले यात्रुहरूलाई पर्याप्त जानकारी नदिएको आरोप लगाएका थिए ।

सचदेवाले सामाजिक सञ्जालमा गरेको पोष्टले यात्रुहरूको निराशा र चिन्ता झल्काउँथ्यो । केही घण्टापछि क्यानाडाली वायुसेनाको विमानले उनीहरूलाई इकालुइटबाट शिकागो पुर्‍याएको थियो । 

एयर इन्डियाले ‘अनलाइन पोस्ट गरिएको सुरक्षा खतरा’ को कारण उडानलाई इक्लुइटमा डाइभर्ट गरिएको जनाएको थियो । यो यसकारण गरिएको थियो कि कसैले उक्त एयर इन्डियाको विमानमा बम रहेको र सबै यात्रुलाई उडाइदिने सूचना दिएको थियो । तर यो धम्की गलत थियो, झुटो थियो ।

पछिल्ला केही दिनयता भारतीय एयरलाइन्सलाई लक्षित गरी विमानमा बम राखेको धम्की दिने क्रम बढेको छ । यस्ता धम्कीले उडान अवरुद्ध भएका छन्, उडान ‘डाइभर्ट’ गर्नुपरेको छ । धम्कीले विमानको आवागमनमा अवरोध सिर्जना गरेको छ र यात्रुले सास्ती खेप्नु परेको छ ।

यो वर्ष भारतीय एयरलाइन्सलाई लक्षित गरी धेरै भुटा धम्कीहरू आए । गतसाता मात्रै कम्तीमा ३० वटा यस्ता धम्की आएका थिए । धम्कीका कारण विमानले आफ्नो रुट परिवर्तनदेखि उडान रद्दसम्म गर्नुपरेको थियो । यस्ता धम्कीका कारण कयौं उडान समयमा हुन सकेनन्, डिले भए ।

यस वर्षको जुनमा एकै दिनमा ४१ वटा विमानस्थलले इमेल मार्फत ‘बमले उडाउने’ झूटा धम्की पाएका थिए । त्यसपछि सुरक्षा बढाइएको थियो ।

सन् २०१४ देखि २०१७ सम्म भारतका विभिन्न विमानस्थलमा बम राखिएको हल्लाका कारण १२० अलर्ट जारी गरिएको थियो । तीमध्ये झन्डै आधा दिल्ली र मुम्बईजस्ता ठूला विमानस्थललाई लक्षित गरिएका थिए । तर यसवर्ष यस्तो धम्की आउने क्रम वृद्धि भएको छ । 

“भारतीय एयरलाइन्सलाई लक्षित गरीएका हालैका घटनाहरूलाई लिएर म चिन्तित छु । यसले आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरूलाई असर गरिरहेको छ । यस्ता गैरकानूनी कार्यहरू गम्भीर चिन्ताको विषय हुन् । म देशको उड्डयन क्षेत्रको सञ्चालन र सुरक्षामा छेडछाड गर्ने प्रयासको निन्दा गर्दछु,” भारतका केन्द्रीय नागरिक उड्डयन मन्त्री के राममोहन नायूले भने ।

यस्तो किन भइरहेको छ ?

विज्ञहरूका अनुसार एयरलाइन्सलाई लक्षित गरी प्रवाह गरिने झूटा बमका धम्कीहरू प्रायः ध्यान आकर्षित गर्न, मानसिक स्वास्थ्यका कारण तथा मजाकको रूपमा दुर्भावना फैलाउने उद्देश्यले गरिन्छ । सन् २०१८ मा इन्डोनेसियामा एक विमानको उडान यात्रुहरूले बमको बारेमा मजाक गरेको कारण रोकिएको थियो ।

यस्ता झुटा धम्कीका लागि कयौं पटक विमानमा सवार यात्रुहरू पनि दोषी रहेको पाइएको छ । गत वर्ष, दरभंगा विमानस्थलमा ‘चेक–इन’ गर्न नभ्याएपछि एक यात्रुले बमको अफवाह फैलाएर स्पाइस जेटको उडान ‘डिले’ (ढिलाइ) गर्ने प्रयास गरेका थिए ।

भारत विश्वमा सबैभन्दा तीव्र गतिमा बढीरहेको उड्डयन बजार हो । यहाँ यस्ता हल्लाले ठूलो हानि गर्छ । 

भारतको नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका अनुसार गत वर्ष भारतमा १५ करोडभन्दा बढी यात्रुले आन्तरिक उडान गरेका थिए । ३३ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलसहित भारतका १५० भन्दा बढी विमानस्थलबाट दैनिक ३ हजारभन्दा बढी उडानहरू अवतरण वा प्रस्थान गर्छन् ।

गत हप्ता झुटा धम्की आउने क्रम उच्च विन्दुमा पुगेको थियो । यस अवधिमा अक्टोबर १४ एकै दिनमा ४ लाख ८४ हजार २६३ यात्रुले भारतीय एयरलाइन्सको प्रयोग गरेका थिए । 

सेरियम नामक कन्सल्टेन्सीका रोब मोरिसका अनुसार, भारतमा ७०० भन्दा कम व्यवसायिक यात्रुवाहक विमान छन् र १ हजार ७०० भन्दा बढी विमान अर्डर गरिएको अवस्था छ । “यसले भारतलाई सबैभन्दा तीव्र गतिमा बढिरहेको व्यावसायिक विमान बजार बनाउँछ,” मोरिस भन्छन् ।

कुनै पनि एयरलाइन्सले बमको धम्की तथा चेतावनी प्राप्त गर्दा परिणाम गम्भीर हुने गर्छ । यस्तो अवस्थामा यदि विमान आकाशमा छ भने नजिकैको विमानस्थलमा डाइभर्ट गर्नुपर्छ । यस्तै कारण गतहप्ता एयर इन्डियाको उडान क्यानडातर्फ डाइभर्ट गरिएको थियो भने सेप्टेम्बरमा मुम्बईबाट फ्रान्कफर्ट उडेको भिस्टाराको विमान टर्कीतिर डाइभर्ट गरिएको थियो ।

कतिपय अवस्थामा यस्ता धम्की आएपछि सम्बन्धित विमानलाई एस्कर्ट गर्न लडाकु विमानको समेत प्रयोग गरिन्छ । गत हप्ता एयर इन्डियाको हिथ्रो र सिंगापुरको लागि उडेको दुई विमानमा यस्तै गरिएको थियो ।

धम्कीपछि जब विमान अवतरण हुन्छ र यात्रुहरू ओर्लिन्छन् तब विमानमा रहेका सबै सामान, कार्गो र खानाको जाँच गरिन्छ । यो प्रक्रिया सकिन धेरै घण्टा लाग्न सक्छ । त्यसपछि चालक दलले ड्युटी आवरको सिमाका कारण उडान जारी राख्न सक्दैनन् । जसका कारण पूरै चालक दल परिवर्तन गर्नुपर्ने हुन्छ, जसले गर्दा उडानमा थप ढिलाइ हुन्छ ।

“यसका कारण लागत बढ्छ । हरेक डाइभर्सन वा रुट परिवर्तन वा ढिलो उडानमा धेरै खर्च हुन्छ । विमान ग्राउन्डेड भएपछि यो घाटाको सम्झौता बन्छ । ढिलो भएर उडान रद्द भयो भने सबै समय तालिका बिग्रन्छ,” उड्डयन विशेषज्ञ सिद्धार्थ कपुर भन्छन् । 

सामाजिक सञ्जालमा अज्ञात खाताहरूबाट बमको धम्की आउने क्रम नाटकीय रुपमा वृद्धि हुँदा अपराधीको पहिचान गर्ने कार्य जटिल बन्दै गएको छ । विशेषगरी जब इमेलहरू सिँधै एयरलाइन्सहरूमा पठाइन्छ यो जटिल बन्छ । यी धम्कीहरू पछाडिको उद्देश्य स्पष्ट हुँदैन र तिनीहरूको पछाडि एक व्यक्ति वा समूह छ भन्ने पनि थाहा हुँदैन ।

गत हप्ता यस्तै धम्की दिने सामाजिक सञ्जाल एकाउन्ट बनाएको आरोपमा एक १७ वर्षीय युवालाई पक्राउ गरिएको थियो । उनले किन यस्तो गरे भन्ने खुलेको छैन । तर ती युवाले चार उडानलाई लक्षित गरेको अनुमान गरिएको छ, जसमध्ये तीन अन्तर्राष्ट्रिय उडान थिए । जसका कारण दुई उडान ढिला भएको र एउटाको रुट परिवर्तन गरिएको थियो । एउटा उडान भने रद्द गर्नुपरेको थियो ।

कम्प्युटरहरूको आईपी एड्रेस ट्रेस गरेपछि अनुसन्धानकर्ताहरूले लन्डन र जर्मनीबाट त्यस्ता केही धम्कीहरू आएको हुनसक्ने शंका गरेका थिए । तर यस्ता धम्कीहरू ट्रयाक गर्नु ठूलो चुनौतीपूर्ण काम हो ।
 
भारतीय कानुनले विमानस्थलको सुरक्षा वा सेवामा बाधा पु¥याउनेलाई आजीवन कारावासको व्यवस्था गरेको छ । तर यो नक्कली कलहरूको लागि ठूलो सजाय हुनसक्छ जुन अदालतलाई स्वीकार्य नहुन पनि सक्छ । प्राप्त जानकारीअनुसार भारत सरकारले यस्ता अपराधीलाई ‘नो फ्लाई लिस्ट’मा राख्ने र यस्ता घटनामा पाँच वर्षसम्म जेल सजाय हुने गरी नयाँ कानुन ल्याउने तयारी गरिरहेको छ ।

समाधान जे भए पनि यस्ता झूटा धम्कीहरूले विमानमा सवार यात्रुहरूलाई भने त्रसित बनाउँछन् । धम्कीकै कारण मानिसहरूले धेरै समस्याको सामना गर्नुपरेको हुन्छ । 
(बीबीसीबाट भावानुवाद)