काठमाडौं । पेटलाई निश्चित समय खानेकुराबाट खाली राख्ने अभ्यासलाई विज्ञानले ब्रत वा उपवासको रूपमा परिभाषित गरेको छ । स्वस्थता, फिटनेस, धार्मिक आस्था लगायतमा मात्रै नभइ शरीरमा विभिन्न तत्वहरूको परीक्षणका निम्ति चिकित्सकले समेत ब्रत बस्न सुझाइरहेका हुन्छन् ।

सही प्रक्रिया र टाइमिङका साथ ब्रत बस्दा स्वास्थ्यलाई फाइदा हुने धेरै अध्ययनहरूले देखाएको छ, केही विशेष अवस्थाका व्यक्तिबाहेक । पेटलाई सफा राख्न र पाचन प्रणालीलाई बलियो बनाउन पनि कम्तीमा हप्ताको एकपटक व्रत बस्नु उचित हुन्छ ।

नेपाल कार्डियाक सोसाइटीका अनुसार कम्तीमा १६ घण्टा खानेकुरा क्यालोरी प्राप्त हुने खानेकुरा नखानु फाइदाजनक हुन्छ । क्यालोरी कम र पाचन प्रक्रिया सक्रिय हुँदा तौल घटाउन मदत पुग्छ ।

ब्रतले खराब कोल्स्ट्रोलको मात्रा घटाउँछ । ब्रतको समयमा शरीरमा हुने विभिन्न रसायनिक प्रक्रियाले इन्सुलिन सक्रिय गराई मोटोपन र मधुमेहको जोखिम घटाउन मदत गर्छ ।

साथै, ब्रतले उच्च रक्तचापदेखि बुढ्यौलीपन र क्यान्सरको जोखिमलाई समेत नियन्त्रण गर्ने सोसाइटीले जनाएको छ । तर गर्भवती, स्तनपान गराउने आमा, कडा दीर्घरोगी, माइग्रेनका रोगी जस्ता विशेष अवस्थाका व्यक्तिलाई ब्रत नबस्न सोसाइटीको सुझाव छ ।

ब्रतले ग्याष्ट्रिक बढाउँछ त ?
कतिपय व्यक्तिमा मन भएर पनि ग्याष्ट्रिक हुने भयले ब्रत नबस्ने गरेको पाइन्छ । तर, वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ डा. ओम मूर्ति अनिल यो बुझाइ सत्य नभएको बताउँछन् । ब्रतको समयमा पेटमा एसिडको मात्रा कम उत्पादन हुने भएकाले ग्याष्ट्रिक नबढ्ने उनी बताउँछन् ।

बरु अरुले खाएको देख्दा वा पटक पटक खानाको याद गरिरहँदा मस्तिष्कमा त्यसको असर भइ एसिड गराउने तत्वहरू उत्पादन हुन सक्ने डा. अनिलको अनुभव छ ।

ब्रतमा कस्तो फलाहार गर्ने ?
सामान्यता व्रत बस्दा  व्यक्तिको शारीरिक प्रणाली र प्रकृति हेरेर खानेकुराहरू खानुपर्ने हुन्छ । हप्तामा एकपटक ब्रत बस्दा सकेसम्म फलफूलको ताजा जुस वा कागती र मह खानु एकदम राम्रो  र सुरक्षित हुने बताउँछन् योग तथा प्राकृतिक चिकित्सक डा. मनोज ढकाल ।

जुस वा पानी मात्रै खाएर बस्न नसक्नेले फलफुल खाएर बस्दा स्वास्थकर हुन्छ । उनका अनुसार फल खाएर बस्नेले केरा, मेवालगायत सिजनका फलफूल मिसाइ सलाद बनाएर खाँदा फाइदाजनक हुन्छ ।

डा. ढकालका अनुसार स्वास्थ्य विज्ञानले कुनै पनि व्यक्तिलाई निर्जल ब्रत बस्न सल्लाह दिँदैन । कुनै पनि ब्रत बस्दा पानी धेरै पिउनुपर्छ । पानी नपिइ बसिने ब्रतले मिर्गौलामा समस्या निम्त्याउनसक्छ ।

ब्रतको साँझ कस्ता खानेकुरा खाने ?
डा. ढकालका अनुसार दिनभर निराहार बसेर साँझ सकभर लिटो, खिचडी  खिर, फलफुल जस्ता खानेकुरा मात्र खानु लाभदायी हुन्छ । यदि ब्रत बसेको साँझ भात, रोटी वा अन्य कुनै भारी खाना खाए आन्द्रामा घाउ समेत बनाउन सक्छ ।
किनकि हाम्रो पाचन प्रणाली पूर्ण रूपमा त्यस्तो  खानाको पचाउनको लागि तयारी वा सक्षम भएको हुँदैन । त्यसैले भोलिपल्ट मात्र साधारण दिनहुँ खाने खानामा फर्किदाँ राम्रो हुन्छ ।