भोलेनाथले भस्मासुर नामको असुरलाई जसको टाउकोमा हात राखे पनि भस्म हुने वरदान दिएपश्चात् उसले त्यो शक्तिको व्यापक दुरुपयोग मात्र गरेन, माता पार्वतीसँगै विवाहको प्रस्ताव राख्यो । जब शिवशंकरले भस्म गरिदिने धम्की दिए, उसले आफूले नै भस्म गरिदिने भन्दै शिवजीलाई लखेट्न थाल्यो । यी सबै कुराको चाल पाएर महादेवलाई भस्मासुर राक्षसबाट बचाउन मोहनी रूप धारण गरी भगवान् विष्णुले भस्मासुरलाई कैलाशबाट हलेसीमा ल्याएको शास्त्रमा वर्णित छ । मोहनी रूपधारी विष्णुले राक्षसलाई झुक्याएर भस्म गरिदिएका थिए, त्यसको अवशेष भैरव गुफामा रहेको विश्वास गरिन्छ ।

यही पौराणिक कथाले मलाई हलेसी महादेव दर्शनको अभिलाषा बढाएको थियो । तर, मौका जुरेको थिएन । ‘एभ्रिथिङ्स हेपन बाई रिजन’ र ‘ह्वाटएभर हेपन्स, हेपन्स फर गुड’ भनेजस्तो त्यस दिनको मौसमले मेरो यही अभिलाषा पूरा गर्न साथ दिएजस्तो भयो ।

त्रिभुवन विमानस्थलबाट तुम्लिङटारका लागि जहाजमा उड्न हिँडेकामा जब मौसमका कारण उडान रद्द भएको घोषणा भयो, अनि हामीले हाम्रो यात्रा सडक यातायातबाट गर्ने तय गर्‍यौँ । सोहीबमोजिम हलेसीको दर्शनसँगै पूर्वी पहाड भोजपुरको कार्यक्रमका लागि बीपी राजमार्गबाट हलेसीतर्फ रवाना भयौँ ।

बीपी राजमार्गको रमाइलो यात्रासँगै सिन्धुलीको खुर्कोटबाट लागियो पूर्वतिर सुनकोसीको किनारैकिनार । छिटपुट बस्ती । कतै रुखा पहाड त कतै थोरै हरियाली भएका बस्ती छिचोल्दै उदयपुर अनि ओखलढुंगा हुँदै खोटाङको सिमाना भेटिँदा झमक्क साँझ परिसकेको थियो । करिब राति नौ बजे पुगियो हलेसी मन्दिरछेउ । सडक त पूरै टुटेको रहेछ, खाल्टाखुल्टी बाटोले जिउ थिलोथिलो भएको थियो ।

होटेलमा झोला राखी तातो पानीको सुर्कोसँगै कार्यक्रम संयोजक उदय जैसीले भने, “पर्यटन क्षेत्रप्रति कति उदासीन छ सरकार, हिन्दु, बौद्ध तथा किराँत धर्मावलम्बीको पवित्र तीर्थस्थल – जहाँ वर्षमा हजारौँ तीर्थयात्रीहरूले तीर्थाटन गर्छन्, त्यस्तो ठाउँमा जाने बाटोको हालत त यस्तो छ ।”

हामी भने मौन बस्यौँ । सुक्खा रोटी चपाएर ‘खुट्टा तान्ने’ हाम्रो योजना होटेल साहुनीको ‘लापर्बाही’ले केही ढिलो हुने भएको थियो ।

हामीले ओखलढुंगाबाट नै फोन गरी कोठा बुकसँगै खाना अर्डर गरेका थियौँ । सायद होटेल साहुनीले हामीलाई पत्याइनन् क्यार, नत्र हामी पुग्दा खाना तयार भइसक्नुपर्थ्यो ।

“हाम्रा कुनै पनि गतिविधि र व्यवहार पर्यटनमैत्री छैनन् । आफ्नो आम्दानीको स्रोतप्रति यति गैरजिम्मेवार भएर हामी कसरी उँभो लागौँला र ?,” सँगै गएका पर्यटन क्षेत्रमा लामो समय क्रियाशील शम्भु कार्कीजी फतफताए ।

मैले भने सुदूरपश्चिमको दुर्गम जिल्लामा भएको एउटा घटना सुनाए । केही दिनअघि मेरा एक मित्र बाजुरामा कुनै तालिमका लागि गएका रहेछन् । तालिमको दोस्रो दिन मासुभात बनाउन होटेल साहुलाई अर्डर गर्न गएछन् । साहुले झर्किंदै मासु शनिबार मात्र मिल्ने बताएछन् ।

होटेल साहुका कुरा सुनेपछि ती मेरा साथीले हाँस्दै भनेछन्– ए, ल ल । त्यसो भए बुधबार हाम्रो कार्यक्रम सकिसक्छ, मासु खानैका लागि हामी थप तीन दिन यतै बसूँला ।

ती साथीसँग घटेको यो सत्यघटना सुनाएपछि चारैजनाको थकित मुहारमा थोरै भए पनि मुस्कान आयो ।

“पर्यटकीय क्षेत्रमा संलग्न सबैलाई तालिम दिनु जरुरी ठान्छु म त, किनकि पर्यटनमा बेच्ने भनेको सेवा र कथा हो । तर, हामी न त सेवा दिन सक्छौँ न त कथा निर्माण नै । अनि, कसरी उचित प्रतिफल पाइन्छ ?,” मैले पनि कुरा उप्काए ।

तर, भोकले रन्थनिएकाले होलान्, कसैले प्रतिक्रिया जनाएनन् । यस्तैमा करिब साढे दश बजे हाम्रो खाना टेबुलमा आइपुग्यो ।

दूधदही केही नपाउने बताएर सुक्खा रोटी पस्किएकी साहुनीलाई रिसले हेर्दै साथीहरू जबरजस्ती रोटी चपाउन थाले । मैले पनि ‘भोजनभन्दा भोक मिठो’ भन्ने वीरबलको उत्तर सम्झिँदै कपाकप रोटी निल्न थालेँ ।

अर्को दिन बिहान पाँच नबज्दै हलेसी मन्दिरको पवित्र भूमिमा पाइला टेक्दा गुफाको ढोका त बन्द रहेछ । आधा घण्टापछि ढोका खुल्यो, अनि लागियो हलेसी गुफाभित्र ।

साँच्चै अद्भुत र अलौकिक रहेछ भित्र । शिवपार्वतीको दिव्य दर्शनपश्चात् बाहिर निस्कनै मन लागेन । कस्तो अद्भुत स्थान, साँच्चै पौराणिक कथामा भनिएझैँ कैलाशबाट विष्णुले भस्मासुरलाई ल्याएर नृत्य सिकाउने बहानामा झुक्याएर मारेर देवको उद्धार गरेको यो भूमिमा चारैतिर दृष्टि घुमाइरहेँ । प्राकृतिक रूपमै बनेका मूर्तिहरू, चित्रहरू ।

एकातिर बौद्ध धर्मका गुरु लामा पाठ गरिरहेका, अर्कोतिर हिन्दु ब्राह्मण । साँच्चै भित्रको दृष्य पनि अद्भुत र समावेशी नै थियो ।

बहुलताको उत्कृष्ट रूपको समाज पनि कसरी एक भएर बसेको छ, यो सामाजिक सद्भाव अमर रहोस् – मनमनै कामना गरेँ ।

करिब आधा घण्टा गुफामा बिताएर लागियो खोटाङ सदरमुकाम दिक्तेलतिर ।

पहाडको पुरानो बजार दिक्तेलको छोटो अवलोकनपश्चात् हाम्रो मोटर हुँइकियो भोजपुरतर्फ, जहाँ एघार बजे नै पुग्नुपर्ने पूर्वनिर्धारित कार्यक्रम थियो । तर, बाटोको बेहाल रहेछ । हाम्रो मोटर त फसिहाल्यो हिलाम्मे सडकमा, न त पछाडि आउँछ न अगाडि नै बढ्छ । के गर्ने के नगर्ने भयौँ ।

त्यो सुनसान सडकमा कुनै गाडी पनि थिएन । नजिकै सानो बस्ती र दुइटा साना पसल रहेछन् । भोक पनि लागेको थियो । तर, खान केही भेटिएन । अब कार्यक्रममा त पुग्न नसकिने नै भयो । समन्वय गरिरहेका गाउँपालिकाका  योजना अधिकृत तारन्तार फोन गरिरहेका थिए ।

उनले नै ट्याक्टर बोलाएर मोटर तान्न लगाउन सुझाए । ट्याक्टर कहाँबाट भेट्नु ! पसलका साहुसँगै ट्याक्टर खोजिदिन अनुनय गर्‍यौँ । साहुजीले ट्याक्टर त भेट्टाए, तर चालक नभएको खबर आयो । यस्तैमा दिउँसोको बाह्र बजिहाल्यो ।

केही उपाय नलागेपछि तिनै साहुजीलाई खाना बनाइदिन अनुरोध गर्‍यौँ । उनले साहुनीसँग सल्लाह गरेर कुखुराको मासुको झोलसित भात मात्र दिन सक्ने बताए । हामीले पनि स्वीकृतिमा टाउको हल्लायौँ ।

खानाको पैसा तिर्ने बेला साहुनीले भनेको भन्दा तीन सय बढी भुक्तानी दियौँ । मलाई लाग्यो, हाम्रो तीन सयले कतै यिनलाई प्रोत्साहित गरी व्यवसायी बनाई पो हाल्छ कि ! यिनले होटेल नै खोले अर्को कुनै यात्रीले हामीले जस्तै खानाका लागि यस्तो अनुनयविनय गर्नु पर्दैन ।

करिब एक बजेतिर ट्याक्टरले हाम्रो फसेको मोटर बाहिर निकाल्यो । अब भने हामी कतै विलम्ब नगरी आफ्नो गन्तव्यतिर लाग्यौँ ।

बेलुकाको झन्डै पाँच बजे मात्र हामी भोजपुरको अरुण गाउँपालिकाको सदरमुकाम प्याउली पुग्यौँ, जहाँ कार्यक्रमका सहभागी हामीलाई कुरेर बसिरहेका थिए ।

कार्यक्रमको सुरुआत गराएर साथीहरूलाई त्यहीँ छोडी मैले अर्को दिन काठमाडौं आइपुग्नुपर्ने भएकाले फर्किहाल्ने निधो गरेँ । अनि, त्यो कच्चीबाटोभन्दा त विराटनगरबाट काठमाडौं फर्किने मार्ग तय भयो ।

भोजपुर, धनकुटाका सुन्दर भूभाग छिचोल्दै अर्को दिन दश बजे पुगियो धनकुटाको पर्यटकीय नगरी भेडेटार । तराई धपधप बलिरहेका बेला भेडेटार  पर्यटकलाई प्रकृतिबाट निःशुल्क रूपमा प्राप्त गरेको शीतलता बेचिरहेको थियो ।

विभिन्न स्थानबाट भेडेटारमा गर्मी छल्न पुगेका पर्यटकहरूको निकै चहलपहल थियो । साँच्चिकै गुल्जार भएको थियो भेडेटार ।

एक पर्यटकीयस्थलले सयौँलाई रोजगारी मात्र दिँदैन, स्थानीय उत्पादन खपतमा पनि ठूलो भूमिका खेल्छ – जसले ग्रामीण कृषकलाई हौस्याउँछ, संस्कृति संरक्षण गराउँछ । रैथाने खानाको प्रवर्द्धनसँगै ग्रामीण गरिबी न्यूनीकरणमा पनि ठूलो भूमिका खेल्दछ ।

भेडेदार पनि आज शीतलता देखाएर काँक्रा, निगुरो तथा स्थानीय उत्पादन नरिवलको बिस्कुट अनि अचारहरू धमाधम बेचिरहेको थियो ।

थरीथरीका भाषा, गाउँपिच्छे फरक संस्कृति तथा रैथाने खानाको स्वाद । एक घण्टाको फरक दूरीमा पाइने जलवायु भिन्नता अनि अतिथि देवो भवः को महान् संस्कृति । कैयौँ पवित्र धार्मिकस्थल, अनुपम र बेजोड पर्यटकीय माहोल कहाँ पाइएला ?

ग्रामीण पर्यटनको यस्तो अपार सम्भावनालाई पहिल्याउँदै तीनै तहका सरकारले पर्यटन पूर्वाधारमा लगानी किन बढाउन नसकेका होलान् ? भेडेटारको भीड देखेर मन उद्वेलित भयो ।

सोच राखेर मात्र के गर्नु, कार्यान्वयनमा बसेकाले केही गर्ने होइनन् ! आफैँले आफूलाई सम्झाएँ, अनि बिदाइका हात हल्लाएँ भेडेटारलाई ।

भेडेटारबाट बिदा लिएर चार दिनको पूर्वी पहाडको यात्रा टुंग्याई धरानमा बुढासुब्बाको दर्शनपश्चात् लागियो कंक्रिटको जंगल काठमाडौंतर्फ ।

(डडेलधुरा)