पूर्णप्रसादले सन्न्यास लिनुभयो भन्ने हल्लाले सम्पूर्ण भेक नै ढाक्यो ।

“जागिरबाट अवकाश लिएको त पाँच वर्ष भयो, केबाट सन्न्यास लिनुभएछ ?,” भरखरै स्नातक उत्तीर्ण भएर आयोगको तयारी गर्दै गरेको नरेशले सोध्यो ।

“बुढाले त हरिद्वारमा गएर टुप्पी काटेछ्न् नि !,” भोलानाथ काकाले भन्नुभयो ।

“कहिले आउनुभएको रहेछ ?,” नरेशले जिज्ञासा व्यक्त गर्‍यो ।

“हल्ला आएको छ, तर पूर्णप्रसाद दाइ आउनुभएको छैन,” भोलानाथ काकाले भन्नुभयो ।

“सुन्दरले पनि थाहा पायो ?,” नरेशले फेरि सोध्यो ।

“गाउँपाखा नै हल्ला भएपछि उसले पनि थाहा पायो नि ! घरबाट सल्लाह गरेर नै तीर्थ जान्छु भनेर हिँडेका बुढा, गएका साथीहरूसँग ‘घरमा म नभएर केही बित्दो छैन, छआठ महिना यतै बस्छु र यौटा पुस्तक लेख्छु’ भनेर खबर पठाएछन्,” काकाले भन्नुभयो ।

“खर्च के गरेर धानेछन् ?,” नरेशले अर्को प्रश्न गर्‍यो ।

“एकपटक खातामा छोराले पैसा राखिदिएको रहेछ, ‘चिन्ता नगर, मैले साथी भेटेको छु’ भन्ने खबर पठाए रे,” भोलानाथ काकाले भन्नुभयो ।

करिब दुई महिनापछि पूर्णप्रसाद गाउँमा फर्कनुभयो गेरुवस्त्रधारी भएर, पुण्यानन्द गिरी भन्ने नयाँ नामका साथ । गाउँको पुछारमा बनाइएको मन्दिरमा उहाँले नै यौटा कोठा बनाउनुभएको थियो, आफ्नै खर्चले । गाउँमा सन्त–महन्त आएको बेला राख्नहुन्थ्यो ।

आएर त्यहीँ बस्नुभयो । कसैको आँखामा राखे पनि नबिझाउने, सबैलाई परेको बेलामा सहयोग र सल्लाह दिने, इमानदार पूर्णप्रसादजीलाई सबै भेट्न गए ।

एउटा आदर्श परिवार बनाउन सफल हुनुभएको उहाँले परिवार त्याग्दा छोराबुहारीलाई असाध्यै पीर पर्‍यो ।

“आमाले टुहुरो बनाएको दुई वर्ष भएको छैन, बुवा हजुरले के गर्नुभएको यस्तो ?,” बुहारीले रुँदै ल्याएको दूध गिलासमा खन्याएर दिइन् ।

“तिमीहरूको मायाले त मलाई गाउँमा ल्यायो,” पूर्णप्रसादले भन्नुभयो ।

गाउँमा हल्ला हुन थाल्यो– ज्यादै मायाले गर्दा बुढा श्रीमती बितेपछि जोगी बने । मायाप्रेम त अति थियो, तर किन टुप्पी काटे थाहा भएन ।

अनुमान अनेक लगाउन थाले । नजिकबाट नदेखेका र नबुझेकाले त छोराबुहारीमा पनि दोष देख्न थाले । हिजोसम्म आदर्श परिवार भन्नेको मनमा पनि शंका उठ्न थाल्यो ।

गाउँले दाजुभाइहरूमा उहाँको सहयोग नपाएको कोही पनि थिएनन् । उहाँको भाइ पनि पर्ने र नजिकको साथी नन्दलालले मुखै फोरेर भने, “दाइ, किन यस्तो निर्णय गर्नुभयो ?”

पूर्णप्रसादले लामो स्वास फेर्नुभयो । हल्का खिस्स हाँस्नु मात्र भयो । रहस्य अझ बढ्न गयो ।

उच्च शिक्षाका क्रममा विनोद, विमला, उर्मिला, डिल्लीप्रसाद, हरिचन्द्र, कृष्णमणि र उमानाथसँग धेरै नजिकको सम्बन्ध भएका थियोे पूर्णप्रसादको ।

उनीहरूको अध्ययनको परिधि अलि व्यापक थियो । अरू साथीहरूले उनीहरूको समूहलाई लोसे किरा भनेर नामकरण गरेका थिए, थाहा नपाउने गरेर । लोकसेवाको तयारीमा लाग्नेहरूलाई यस्तै भनिन्थ्यो । माथिका साथीमध्ये विनोद र विमला अझ नजिक थिए पूर्णप्रसादसँग ।

करिब साठी वर्षअगाडि एसएलसी उत्तीर्ण गरेपछि उच्च अध्ययन गर्नका लागि पूर्णप्रसादका अगाडि सर्त राखिएको थियो परिवारबाट, जुन सर्त सामान्य थियो त्यस समय नेपालको ग्रामीण क्षेत्रमा । पढ्न घर छोड्नेले एउटा श्रमशक्ति जोडेर जानुपर्दथ्यो घरमा । अर्थात्, बिहे गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्थ्यो पढ्छु भन्ने केटाहरूको ।

उहाँले पनि सर्त पूरा गरेर हिँड्नुभएको थियो काठमाडौं । तर, दुईतीन वर्षपछि घरमा आउने जाने गर्दा आमाको घुर्कीपूर्ण कचकच सुरु हुन थालेको थियो । सम्झाउने पाराले आमा भन्नुहुन्थ्यो, ‘हाम्रा हातपाखुरा बलिया हुँदै खेलाउन पाए हुर्काइदिन्थौँ नातिनातिना ।’

‘पढाइ सकिएको छैन, जागिरको टुंगो छैन’ भन्ने रुखो जवाफ हुन्थ्यो पूर्णप्रसादको । युगल भएर बालाजु, गोदावरी घुम्न कसलाई रहर हुँदैन थियो र ! त्यसैले उहाँ पनि मौका मिले कोठाको साझेदार मित्रलाई अर्को साथीको कोठामा पठाएर हप्ता दिनजति कान्तिपुर घुमाउनुहुन्थ्यो आफ्नो श्रीमतीलाई, हिउँद लागेको बखत । केही न केही निहुँ पारेर गाउँ जान खोज्नुहुन्थ्यो । पाँचछ वर्षपछि त उहाँलाई पनि हल्का रहर लागेको थियो सन्तानको ।

“के छ मित्र, आजभोलि निकै घर गइन्छ नि !,” डिल्लीप्रसादले जिस्काउने पाराले भनेका थिए ।

“कहाँ हुनु,” उहाँले लजाएर भन्नुभएको थियो ।

“सुरसार छ कि कसो हो ?,” डिल्लीले आँखा झिम्क्याउँदै सोधेका थिए ।

“छैन, छैन,” उहाँले मुख रातो पार्दै भन्नुभएको थियो ।

“पूर्णप्रसादजी, समयमै ख्याल गर्नुपर्छ है । एकचोटि शारीरिक परीक्षण गर्नुपर्ने हो कि !,” डिल्लीप्रसादले जिस्काउने ढंगले भनेको प्रसंगले उहाँको मनमा भने खलबली मच्चाएको थियो ।

खरदारमा नाम निस्केपछि बुवाआमाको आशीर्वाद लिन गाउँ जानुभएका पूर्णप्रसादले आँगन टेक्नु मात्र भएको थियो, आमाले ‘आफ्नै छोरीजस्तै पालेका थियौँ, के गर्ने उसलाई पचेन’ भन्नुभएको थियो ।

“के भयो र आमा ?,” उहाँले सोध्नुभएको थियो ।

“के हुनु नि, हिँडी तिम्री महारानी !,” आमाको आक्रोश सकिएको थिएन ।

“कतै दलालले फसायो कि, कहाँ गइछन् त ?,” माया बाँकी नै थियो पूर्णप्रसादजीसँग ।

“के हुनु, पल्लो गाउँमा बिर्खेसँग गई नि ! चैत्रको खडेरीमा मकै गोड्दै थिए रे अस्ति ! बरु, सात डाँडा काटेर अन्तै मुन्टिएकी भए देख्नु त पर्ने थिएन,” आमाको रिस मरेको थिएन ।

“झगडा परेको थियो कि ?,” पूर्णप्रसादजीले सोध्नुभएको थियो ।

“टाढा गएकी छैन, उसैसँग गएर सोध् न !,” छोराको प्रश्नले आमालाई झनै रिस उठेको थियो ।

“ठिकै त गरेकी होली !,” पूर्णप्रसादको मुखबाट अनायास शब्द आएको थियो । आमाले बुझ्नु भएन ।

काठमाडांै फर्किएपछि अर्को नराम्रो घट्ना सुन्नुपर्‍यो पूर्णप्रसादले । उनीहरू सबैको अति मिल्ने साथी विनोद सडक दुर्घटनामा परेर बितेछ ।

डिल्लीप्रसाद, उर्मिला, हरिचन्द्र, कृष्णमणि, उमानाथ, विमलालगायत सबैलाई पीडा दिएको थियो घटनाले ।

के हुन आँट्यो मेरो जीवनमा, प्रियजनले छोड्न आँटे– पूर्णप्रसादको मनमा कुरा खेलेको थियो । रातभरि आँखा टाठै बसेका थिए, कतै निद्रा पसी पो हाल्छ कि चोर पसेझैँ भनेर । अरू साथीहरूको पनि उस्तै हालत भएको थियो होला ।

विस्तारै दिन बितेर जाँदै थियो । करिब पन्ध्र दिनपछि विमला पूर्णप्रसादको कोठामा आइन् । उनका आँखा अझ पनि पाकेका गोलभेँडाजस्तै थिए ।

“पीर कसलाई परेको छैन र ? सधैँ सम्झेर मात्र हुन्छ । जीवनचक्रमा कति साथी भेटिन्छन् र छुट्टिन्छ्न् । हामीले आफ्नो मन बुझाउनुपर्दछ । विनोदको परिवारलाई कस्तो भयो होला ?,” पूर्णप्रसादले सम्झाउने गरेर भन्नुभएको थियो ।

चिया बनाउँदै गरेका पूर्णप्रसादलाई एकोहोरो हेर्दै विमलाले सोधेकी थिइन्, “मलाई यौटा हेल्प गर है ?”

उम्लिएको पानीमा चिनी राख्दाराख्दै अडिएर पूर्णप्रसादले प्रश्नवाचक आँखाले विमलालाई हेर्नुभएको थियो ।

“भोलि परिवार स्वास्थ्य क्लिनिक जाऊँ न, कसैलाई त लिएर जानुपर्ने रहेछ,” विमलाले मन भारी बनाउँदै भनेकी थिइन् । विनोदसँगको सम्बन्ध त्यतिसम्म पुगेको अनुमान लगाउनुभएको थिएन पूर्णप्रसादले ।

रातभरि पूर्णप्रसादलाई निद्रा लागेको थिएन । ‘के गरौँ ? भोलि भित्र पसेर मेरी श्रीमती हुन् भनेर सही गरौँ ? दोष त भित्रकाको पनि होइन, बाहिरकाको पनि हैन । तर, भित्रकोलाई मात्र सजाय किन ? अझ मृत्युदण्डको सजाय ! म अझ साक्षी किनारमा बसेर सही गर्ने ?’

उहाँको मनमा कुरा खेल्न थालेको थियो– मिल्ने साथी हुन्, साथीलाई सहयोग गर्नैपर्‍यो । तर, विनोद पनि मिल्ने साथी थियो नि !

उहाँलाई रातभर उकुसमुकुस भएको थियो । मनमा विचारहरू आउने र जाने क्रममा आएको यौटा विचारले उहाँलाई हल्का बनायो ।

भोलिपल्ट बिहानै विमला आएकी थिइन् ।

“अब जे भयो भयो, यो पाप काम नगरौँ,” पूर्णप्रसादले भन्नुभएको थियो ।

पूर्णप्रसादबाट यस्तो जवाफ आउँछ भनेर उनले सोचेकी थिइनन् । “तिमीले आफूलाई मेरो ठाउँमा उभ्याएर हेर त,” विमलाको आँखाबाट आँसुको भल बग्न थालेको थियो ।

“यसको विकल्प पनि खोजौँ,” पूर्णप्रसादले भन्नुभएको थियो ।

विमलाको स्वर चर्को भयो, “के विकल्प ? कस्तो विकल्प ? कसले गर्छ यस्तो अवस्थामा मसँग बिहे ? तिमी गर्छौ ?” विमलाको बोलीमा आक्रोश मिसिएको थियो ।

पूर्णप्रसादले लामो श्वास फेरेर भन्नुभएको थियो, “म विनोद र तिमी, कसैलाई अन्याय हुन दिन्न । तिम्रा बुवाआमाले मान्नुहुन्छ भने म तयार छु ।” एकपटक दुवैको आँखा हेराहेर भएको थियो । पूर्णप्रसादको चरण छुन मन लाग्यो विमलालाई । र, झुक्न खोज्दै थिइन् – पूर्णप्रसादले अँगालो मार्नुभयो ।

प्रेमको सुरुआत यहीँबाट भएको थियो उनीहरूको । सरकारी जागिर भएर, जेजस्तो भए पनि दिने मनस्थितिमा पुग्नुभएको थियो विमलाका बुवाआमा पनि । सामाजिक सुधार ऐनमा भरखरै लालमोहर लागेको बेला यौटा निहुँ बनेको थियो खर्च जोगाउने विमलाका बुवालाई ।

मन्दिरमा गएर सामान्य विवाह भएको थियो । बिहेपछि नयाँ श्रीमती लिएर गाउँ जानुभएको थियो पूर्णप्रसाद । छोराले आफूलाई नसोधी बिहे गरेकोमा गुनासो थिएन बुवाआमालाई । आमा त खुसीले नाच्न थालेकी थिइन् आँगनमा ।

भित्र्याउने सम्पूर्ण रीति पूरा गरिएको थियो । बेलुका खाना खाने समयमा आमालाई खसखस लागेछ, ‘कतै श्रीमती पोइला गएको झोकमा छोराले पनि त्यस्तै पो गर्‍यो कि !’ आमाको मनमा कुरा खेल्न थालेको थियो ।

त्यसैले छोरासित सोध्नुभएको थियो, “बाबु, बुहारी कसमा हुन् ?”

पूर्णप्रसादले मुसुक्क हाँस्दै भन्नुभएको थियो, “आजको जमानामा पनि यस्तो कुरा गर्नुहुन्छ ? मुलुकी ऐनले समात्छ । तर, हजुर ढुक्क हुनुहोस्, कन्या केटी हुन् । हतारमा हजुरहरूलाई बोलाउन नपाएको हो । तर,  पण्डित राखेर बिहे भएको हो । उनी भान्छामै हुन् ।”

आमा ढुक्क हुनुभयो र भन्नुभयो, “ल, तँ पनि आइज । भान्छा तयार भयो ।”

बिहेपछि पूर्णप्रसादप्रति विमलाको सम्मान बढेर गएको थियो । उहाँको नायब सुब्बामा नाम निस्कियो ।

“नयाँ बुहारी आएपछि छोराको जागिरमा मान पनि बढ्यो,” पूर्णप्रसादका बुवाले भन्नुभएको थियो ।

“उसैले रोकेकी रै’छ नि हाम्रो छोराको प्रगति !,” पोइला गएकी बुहारीसँगको रिस अझै मरेको थिएन आमाको ।

“आमा, म जागिरमा व्यस्त हुनुपर्छ, बुहारीलाई हेर्नुपर्ने भयो ।” छोराको भनाइले आमाको खुसीको सीमा नाघेको थियो । बुहारीको हेरचाह गर्न आमाले गाउँमा बुढा एक्लै छोड्नुभयो ।

नाति जन्मिएको खबर पाएपछि पूर्णप्रसादका बुवा पनि सहर नै आउनुुभएको थियो । सीमित तलब भए पनि सहरको जीवन र दैनिकी सन्तुलित ढंगले चलेको थियो । विमलाले पनि बुवाआमालाई निकै राम्रो व्यवहार गरेकी थिइन् ।

गाउँको खेतीको चाँजोपाँजो साथी नन्दलालको जिम्मामा थियो । सहरमा बसेर गाउँको चिसो पानी लाग्ने चामलको भात खान पुगेकै थियो ।

विमलाको पनि शिक्षक सेवा आयोगतर्फ नाम निस्किएपछि उहाँहरूको जीवन सरल बन्दै गएको थियो । पारिवारिक वातावरण रमाइलो हुँदै गएको थियो ।

नाति सुन्दर हुर्केपछि बुवाले भन्नुभएको थियो, “हामी कति बस्नु सहर, अब गाउँ जान्छौँ । हामी गाउँ गए तिमीहरू पनि आउला पछि । हैन भने गाउँ सधैँका लागि बिरानो हुन्छ ।” पूर्णप्रसादको समर्थन रह्यो ।

बुवाआमा गाउँ गएपछि केही असहज भए पनि बानी पर्दै गएको थियो । पूर्णप्रसादजीको पनि जागिरमा बढुवा हुँदै गयो । विभिन्न जिल्लामा सरुवा हुन थालेपछि कहिले होस्टेल त कहिले घरमा राखेर सुन्दरको पढाइ अगाडि बढ्यो ।

जागिरको सिलसिलामा दुई वर्ष कोरियामा श्रम सहचारी भएपछि उहाँहरूको आर्थिकस्तर सहज भएको थियो । मनलाई ढाडस मिलेको थियो ।

सडक सञ्जालले जोडिएपछि गाउँको बसाइ पनि सरल हुने देखेर सहरमा सम्पत्ति जोड्ने रहर गर्नु भएन उहाँहरूले । त्यसैले पूर्णप्रसादजीहरूलाई सधैँ खुसी राखेको थियो । आवश्यक परेको बेलामा सबैलाई सहयोग गर्नुहुन्थ्यो । अरूको खुसीमा आफू पनि रमाउनुहुन्थ्यो पूर्णप्रसाद ।

अरू के कुरा गर्ने, बिर्खेको छोरोले बीए पास गरेको खबर सुन्दा पनि खुसी देखिनुभएको थियो उहाँ । छोडेकी श्रीमतीको माया पो हो कि ! विमला पनि पूर्णप्रसादलाई भगवान्भन्दा बढी पूजा गर्दथिन् ।

समय आफ्नो गतिमा अगाडि बढिरहेको थियो । बुवाआमालाई पनि रोगले समाउन थाल्यो । उहाँहरूले छोराबुहारीको कर्तव्य पूरा गर्दै जानुभएको थियो ।

अन्ततः उहाँहरूले पनि अरूले जस्तै अभिभावक गुमाउनुपर्‍यो एक दिन । उप्रान्त पूर्णप्रसाद आफैँ घरको मुली बन्नुपरेको थियो ।

छोराको पढाइ पूरा भयो । उसको जागिरे जीवन सुरु भयो । सुन्दरले रोजेको केटीसँग बिहे भयो । एकार्काको सम्मान र सहयोगमा परिवार चल्दै गयो ।

तर, जीवन सरलरेखामा मात्र चल्दो रहेनछ । कहिले वक्र पनि बन्दो रहेछ । अकस्मात् विमला बिरामी भइन् । रोग र यसको स्तर पत्ता लाग्ने बेलासम्म समय घर्किसकेछ । बिरामी भएको छ महिनामा पूर्णप्रसादमाथि बज्रपात पर्‍यो ।

बाहिर हेर्दा सामान्य देखिए पनि भित्र कमजोर हुन थाल्नुभएको थियो पूर्णप्रसाद । छोराबुहारीलाई भरोसा त दिनुहुन्थ्यो, तर उहाँभित्र आँधीतुफान चल्थ्यो । श्रीमती बितेको एक वर्षपछि उहाँ तीर्थ जान थाल्नुभएको थियो । साथमा गीताको पुस्तक छुट्दैन थियो ।

खासमा ठट्टैठट्टामा डिल्लीप्रसादले भनेको कुराले उहाँलाई छोएको थियो । उहाँको मनमा ज्यादै कुरा खेल्न थाल्यो । मनमनै ‘सुन्दरलाई आफ्नो ढिकुरोको पुजारी बनाउने अधिकार त मलाई छैन !’ भन्दै तल गाउँको पुछारमा मन्दिर बनाउँदा अतिरिक्त कोठा बनाउन आफैँ खर्च गर्न अगाडि बढ्नुभएको थियो ।