काठमाडौं । रामबाबु गुरुङ, दयाहाङ राईलगायत केही साथीहरू संघर्षको चरणमा थिए । काठमाडौंमा कलेजमा अध्ययन गर्दै गर्दा उनीहरूको भेट भएको थियो । थुप्रै साथीहरूमध्ये फिल्टर हुँदै कला, साहित्यमा रुचि राख्नेहरू मात्र एक ठाउँमा पुगेका थिए । त्यसमा दयाहाङ र रामबाबु थिए । उनीहरूलाई अभिनयमा रुचि थियो ।

उनीहरूबीच सिनेमाबारे थुप्रै छलफल र बहस हुन्थ्यो । कस्तो सिनेमा बनाउने भनेर कथा, क्यारेक्टरबारे छलफल गर्थे । त्यहीक्रममा दयाहाङले आफूले गाउँमा देखेको क्यारेक्टर सम्झिए, जसले अंग्रेजीमा डिग्री गरेको थियो । देशदुनियाँ, कलासाहित्य, संस्कारसंस्कृति, भूगोल र राजनीतिबारे उसलाई थाहा थियो । अंग्रेजीमा पटट बोल्थ्यो । तर, गाउँमै बरालिएर हिँड्ने उसको दैनिकी थियो । न कुनै जागिर न जिन्दगी नै व्यवस्थित थियो ।

किन यसरी बरालिएर हिँडेको ? ऊ प्रतिप्रश्न गर्थ्यो– मेरो क्षमताअनुसारको जागिर मलाई यो सरकारले दिन सक्छ र काम गर्नु ?

दयाहाङले भोजपुरमा देखेको यो क्यारेक्टरबारे कुरा गर्दा रामबाबुलाई पनि आफ्नो गाउँमा देखेको यस्तै चरित्र याद आउँथ्यो । पढेको, देशदुनियाँ सबै जानेको तर धेरै मदिराप्रेमी । मदिरा पिएर कहाँ सुतेको छु भन्ने थाहा नपाउने, कुकुरले आफैँलाई नाघेर गएको पनि चाल नपाउने ।

“यस्तैयस्तै क्यारेक्टरबारे हामी कुरा गर्थ्यौँ । यसमा सिनेमा बनायो भने त गज्जब हुन्छ भन्थ्यौँ । हामीले यसमा सिनेमा बनाउने प्रण पनि गर्‍यौँ, तर सुरुमै यसमा सिनेमा बनाउन सकेनौँ,” रामबाबु भन्छन्, “दयाहाङ नाटकतिर लागे । तत्काल सिनेमा नबन्ने भएपछि उसले यही क्यारेक्टर टिपेर नाटक बनाए । त्यो नाटक राम्रो पनि भयो ।”

दयाहाङले निर्देशन गरेको नाटक रामबाबुले पटकपटक हेरे । उनलाई यस्तै मात्र सिनेमा बनाउन सके पनि राम्रो हुन्छ भन्ने लाग्थ्यो । तर, चलचित्रमा उनी काँचै थिए । विभिन्न कारणले जुरेन वा मिलेन । रामबाबुको यो पहिलो सिनेमा बनेन । अरू थुप्रै सिनेमा बनाएपछि बल्ल यसको पालो आयो अहिले ।

दयाहाङ यसको नाम कसरी ‘डिग्री माइला’ राखियो भन्ने प्रस्ट्याउँदै भन्छन्, “हामी अग्रज होइन, भाइ पुस्तासँग रमाउँदा रहेछौँ । अग्रजलाई सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने थाहा हुँदाहुँदै पनि त्यो पुस्तालाई हामी फेस गर्न नसक्दा रहेछौँ । त्यसैले त्यो पुस्तासँग घुलमिल नै हुँदैनौँ । तर। भाइ पुस्तासँग गज्जबले मिल्छौँ । सहकार्य गर्छौँ ।”

त्यसैले उनलाई लाग्यो– हामी न पहिलो पुस्ताका भयौँ न नयाँ पुस्ताका ।  उनलाई आफ्नो पुस्ता बीचको भएको भन्ने लाग्यो । आफ्नो पुस्ता कतै पनि काम नलाग्ने ‘पेन्डुलम’जस्तै भएको उनले महसुस गरे ।

“न हामी अग्रज पुस्ता अर्थात् जेठो भयौँ न त पछिल्लो पुस्ता कान्छो नै भयौँ भनेर दयाले भनिरहेको मलाई अहिले पनि याद छ,” रामबाबु भन्छन्, “दया सधैँ हामी बाँचेको पुस्ता न यताको न उताको सबैभन्दा खराब समय हो भनेर भनिरहने । त्यसैले हामीले यो क्यारेक्टरको नाम डिग्री माइला राख्यौँ ।”

कसले जुरायो यो नाम ? दयालाई रामबाबुले जस्तो लाग्छ, रामबाबुलाई चाहिँ दयाले जस्तो । जे होस्, अहिले यसको सम्झना उनीहरू दुवैलाई छैन । तर, नाम त्यही बेला जुरेको हो । क्यारेक्टर दुवैले देखेका हुन् । सिनेमा बनाउने दुवैले निर्णय गरेका हुन् । र, त्यही योजनामा अहिले सँगै काम पनि गरिरहेका छन् ।

अहिले दयाहाङ त्यही ‘डिग्री माइला’ भए । रामबाबु निर्देशक । सिनेमा तयार भयो । झट्ट देख्दा नाटकमा आधारित सिनेमा भन्ने लाग्छ, तर यथार्थ अर्कै छ । सिनेमा बनाउने तयारी नै थियो । त्यहीअनुसार क्यारेक्टर र कथा पनि एउटा तहमा तयार थियो । तर, चलचित्र बनाउन ढिलो हुने भएपछि त्यसबाटै मुख्य पात्र र केही विषय झिकेर नाटक बनाइएको थियो ।

कतिपयले यसलाई नाटकमा आधारित सिनेमा भनिरहेका छन् । तर, नाटक र सिनेमाको फर्म बेग्लै हो । बनाउने र अभिनय गर्ने तरिकै फरक हुन्छ । देखाउने थिएटर नै बेग्लै । नाटक र सिनेमा गर्दाको उमेर पनि अलग । परिपक्व भएर बनाएको सिनेमा र कट्मिरो हुँदाको बखतका नाटकमा समानताभन्दा पनि भिन्नता धेरै रहेको उनीहरू बताउँछन् ।