काठमाडौं । कहिले चरम आर्थिक अभाव त कहिले राजनीतिक हस्तक्षेपको प्रभाव, मुलुककै जेठो वीर अस्पताल सधैँ बिरामी छ । दैनिक तीनहजार नागरिकको उपचार गरिरहेको वीरलाई दीर्घरोगी बनाएको छ, राज्यले ।

केही महिनाअघि सामान्य परीक्षणदेखि र बिरामीको खानासमेत कटौती गर्ने अवस्थामा पुगेको वीर यतिखेर आर्थिकरूपमा थोरै तंग्रिएको त छ तर दौडिने अवास्थामा छैन । भएका संरचना र सेवा पूर्णरूपमा सञ्चालनमा छैनन्, आईसीयू र शल्यक्रियामा ५० प्रतिशत सेवा कटौती भएको छ । इमर्जेन्सी कक्षको 'ग्रिन जोन' महिनौँदेखि बन्द छ । गम्भीर रोगको पहिचानमा प्रयोग हुने जेनेटिक ल्याब ठप्पजस्तै छ ।

साढे दुई वर्षअघि उद्घाटन भएको नयाँ सर्जिकल भवन अझै पूर्णरूपमा उपयोग भएको छैन । हरेक नयाँ बन्ने स्वास्थ्यमन्त्रीले वीरलाई स्वास्थ्य सेवाकै गौरव भन्ने गरेका छन्, तर गौरव बन्ने गरी काम भने गर्दैनन् ।

बरु भएको सेवालाई पनि अस्तव्यस्त बन्ने निर्णयहरू गरेका छन् । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) सांसद तोसिमा कार्कीकै भनाइमा 'पूर्व स्वास्थ्यमन्त्रीले वीरलाई ध्वस्त बनाएर गएका छन् ।'

वीर अस्पतालमा पुरानो र नयाँ सर्जिकल भवनमा गरी जम्मा ९६० बेड छन् । तीमध्ये ६०१ बेड सञ्चालनमा छन्, बाँकी ३६० वटा थन्किएका छन् । 

साठीवटा आईसीयू बेडमध्ये २७ वटा मात्रै सञ्चालनमा छन् । सत्रवटा एचडीयूमध्ये अहिले आठवटा मात्रै चलेका छन् । कोरोनाकालपछि मासिक एक हजार शल्यक्रिया हुने गरेकोमा अहिले ६५० वटा मात्रै हुने गरेका छन् ।

शल्यक्रिया कक्षका महँगा उपकरणहरू महिनौँदेखि थन्किएका छन् । पछिल्लोपटक थपिएका पाँचवटा डायलायसिस मेसिन प्रयोगविहीन छन् ।

सरकारी अस्पतालमध्येकै एकमात्र जेनेटिक ल्याबमा सामान्य परीक्षणसमेत हुँदैन । इम्युनो हिस्ट्रो केमिस्ट्री परीक्षण मेसिन थन्किँदा क्यान्सरसम्बन्धी बिरामी फर्किएर भारतसम्म पुग्ने गरेका छन् ।

इमर्जेन्सी बेड संख्या ४० बाट घटेर २९ मा झरेको छ, 'ग्रिन जोन' ६ महिनादेखि ठप्प छ । चलेका 'रेड जोन' र 'एल्लो जोन' धान्न २२ जना नर्सलाई हम्मेहम्मे पर्छ ।

अस्पतालको आईसीयू, शल्यक्रिया र इमर्जेन्सी र ल्याब सेवामा ५० प्रतिशतसम्म कटौती हुनुका मुख्य दुई कारण रहेको अस्पताल निर्देशक डा. सन्तोष पौडेल बताउँछन् । आईसीयू, ओटी र इमर्जेन्सीमा स्टाफ नर्सको अभावमा बेडहरू थन्किने अवस्था आएको उनको दाबी छ । 

वीर अस्पतालमा नेपाल सरकार, चिकित्साा शिक्षा राष्ट्रिय प्रतिष्ठान न्याम्स, र पुल दरबन्दी गरी तीन प्रकारका नर्सिङ जनशक्ति छन् । हाल अनमीदेखि एघारौँ तहसम्म गरी ५०५ जना नर्स कार्यरत छन् । तर उनीहरूमध्ये यी सेवामा खटिने स्टाफ नर्सको संख्या ४६७ मात्रै छ ।  

विस्तार गरिएको नयाँ सर्जिकल भवनबाट सेवा सञ्चालन गर्न ८३१ जना जनशक्ति दरबन्दीअन्तर्गत राख्ने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको योजना थियो । त्यसमा स्टाफ नर्सको दरबन्दी ५६६ छ, तर हालसम्म नियुक्त गरिएको संख्या मात्रै २१६ । अर्थात् ३६० वटा दरबन्दी अझै रिक्त छ ।

कोभिडकालमा करारमा राखिएका २२४ जना नर्सलाई तत्कालीन स्वास्थ्यमन्त्री मोहनबहादुर बस्नेतले गएको असोजमा हटाउने निर्णय गरेका थिए ।  नयाँ जनशक्ति नियुक्त नगरी ती नर्स हटाउने निर्णयले वीरको सेवामा ठूलो धक्का पुगेको निर्देशक पौडेल बताउँछन् ।

अहिले दुईजना नर्सले पाँचवटा आईसीयू बेडका बिरामी हेर्नुपर्ने बाध्यता रहेको उनी बताउँछन् । कतिपय नर्सले मात्रै चलाउन सक्ने विभागहरू पनि बन्द रहेको उनको भनाइ छ । 

अस्पतालको चैतको तथ्यांक अनुसार आइतबार तीनहजार, अन्य दिनमा दुईहजार ८०० को हाराहारीमा बिरामी आइपुग्ने गरेका छन् । कतिपय शल्यक्रियाको पालो एक वर्षभन्दा बढी पनि कुनुपर्ने अवस्थाको पछाडि पनि नर्स अभाव नै मुख्य कारण रहेको उनको भनाइ छ । 

परीक्षण मेसिनहरू भने रिएजेन्टको अभावमा पनि थन्किएको निर्देशक पौडेल बताउँछन् । ल्याबमा प्रयोग हुने सामग्रीको अभावमा वीरमा केही महिनाअघि सामान्य रगत परीक्षणसमेत राकिएको थियो । 

यस्तै, अस्पतालले बिरामीलाई दैनिक प्रदान गर्दै आएको खानासमेत कटौती भएपछि यसको विरोध संसद्सम्मै भएको थियो । चरम आर्थिक अभावको अवस्था आएपछि मन्त्रालयले पटकपटक गरी वीरलाई खाना तथा अक्सिजन, कर्मचारी तलब, अस्पताल सञ्चालन शीर्षकमा १८ करोड रुपैयाँ पठाएको पौडेल बताउँछन् ।

तर, यो खर्च अहिले रोकिएका ल्याब परीक्षण पुनः सञ्चालन गर्न मन्त्रालयले बजेट नदिएको उनको गुनासो छ । 

नयाँ बनेका स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री उपेन्द्र यादवले वीरको अवस्थाबारे ‘ब्रिफिङ सुन्ने समय नै नपाएको’ अस्पतालका अधिकारीहरू बताउँछन् । वीर अस्पतामा सेवा खुम्चिएको विषय पटकपटक संसद र संसदीय समितिहरूमा पनि गम्भीर ढंगले उठ्ने गरेको छ । 

वीरको यो अवस्थालाई चित्रण गर्दै आइतबारको संसद् बैठकमा स्वास्थ्य पूर्वराज्यमन्त्री तथा रास्वपा सांसद डा. तोसिमा कार्कीले भनेकी थिइन्, “यसअघिका स्वास्थ्यमन्त्रीले त वीर अस्पताललाई ध्वस्त बनाएर जानुभयो, आशा छ अहिलेका मन्त्रीको यसतर्फ ध्यान जानेछ र सुधार ल्याउनुहुनेछ ।”