काठमाडौं । यमपञ्चकको दोस्रो दिन आज कुकुर तिहार मनाइँदै छ । आजै लक्ष्मीपूजा पनि गरिँदै छ । तिथिअनुसार कुकुर तिहार र लक्ष्मीपूजा एकैदिन परेको हो । कुकुर तिहारका दिन कुकुरको पूजा गरी मिठो खानेकुरा दिने प्रचलन छ । कुकुरलाई भोजन गराउँदा यमराज र पितृ खुसी हुने धार्मिक मान्यता छ ।

कुकुरलाई मानिसको साथीका रूपमा हेरिन्छ । कुकुर मानिसको रक्षक पनि हो । हिजोआज गाउँघरदेखि सहरबजारसम्म धेरैले कुकुर पालेको देखिन्छ । पछिल्लो समय विभिन्न प्रजातिका कुकुर पाल्ने चलन बढेको छ । प्रहरीले त कुकुरलाई अपराध अनुसन्धानको महत्त्वपूर्ण ‘टुल्स’कै रूपमा प्रयोग गर्ने गरेको छ ।

नेपाल मात्र नभएर संसारभरका प्रहरीका निम्ति कुकुर अनुसन्धानको सारथि बन्दै आएको छ । अहिले हरेकजसो जघन्य प्रकृतिको अपराधका घटनामा प्रहरीले अनुसन्धानको सुरुमै कुकुरको सहयोग लिने गरेको छ ।

कतिपय अपराधका घटनामा प्रहरीले कुकुरकै सहयोगले सफलता हासिल गरेको छ । प्रहरीले विशिष्ट व्यक्तिहरूको सुरक्षाका निम्ति समेत कुकुरको प्रयोग गर्दै आएको छ ।

नेपाल प्रहरीसँग विभिन्न प्रकारका अपराधमा प्रयोग हुने कुकुरहरू छन् । केन्द्रीय कुकुर तालिम महाशाखाका प्रमुख एवं एसएसपी देउती गुरुङका अनुसार प्रहरीले विशेष गरी चार प्रकारका अनुसन्धान गर्न कुकुरको प्रयोग गर्ने गरेको छ । जघन्य प्रकृतिको हत्या, खोजी तथा उद्धार, विस्फोटक पदार्थ र लागुऔषध पत्ता लगाउन प्रहरीले कुकुरको प्रयोग गर्ने गरेको हो ।

१२ कार्यालयबाट कुकुरको प्रयोग
नेपाल प्रहरीले देशभरका १२ कार्यालयबाट तालिमप्राप्त कुकुरको प्रयोग गर्ने गरेको छ । एसएसपी गुरुङका अनुसार हाल सातवटै प्रदेश प्रहरी कार्यालयबाहेक त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, जनकपुर विमानस्थल र विराटनगर विमानस्थलमा तालिमप्राप्त कुकुर राखिएको छ ।

१२ कार्यालयमा ६ प्रजातिका कुल ९९ कुकुर रहेका एसएसपी गुरुङले जानकारी दिइन् । ती कुकुरका छुट्टाछुट्टै नाम राखिएको छ । यसरी राखिएका मध्ये हाल प्रहरीसँग सबैभन्दा बढी बेल्जियन शेफर्ड छन् ।

एसएसपी गुरुङले भनिन्, “बेल्जियन प्रजातिका कुकुर हेर्दा सानो तर सबैभन्दा बढी चलाख र तीव्र गतिमा दौडिन सक्ने भएकाले बेल्जियन शेफर्डलाई प्राथमिकता दिएका हौँ ।”

प्रहरीसँग २७ बेल्जियन शेफर्ड छन् । जर्मन शेफर्ड, ल्याब्राडोर, गोल्डेन रिट्रिभर, बिगल र कोकर स्पानियल प्रजातिका कुकुर पनि प्रहरीसँग रहेका उनले बताइन् ।

कुकुरको प्रयोगले सफलता प्राप्त गरेका तीन घटना

घटना–१

गएको असार २९ गते रौतहटको देवाही गोनाही नगरपालिका–६ का ३५ वर्षीय जगरनाथ साहको हत्या भयो । राति आफ्नै घरमा सुतेका बेला धारिलो हतियार प्रयोग गरी उनको हत्या गरिएको थियो ।

घटनाको सूचना पाएलगत्तै प्रहरीको वीरगन्जस्थित केनाइन शाखाबाट अपराध अनुसन्धानमा खटिँदै आएको रियो नामको ‘ट्रयाकर डग’लाई घटनास्थलमा प्रयोग गरिएको थियो । साहको शवनजिकै महिलाले प्रयोग गर्ने कपालमा लगाउने क्लिप फेला पर्‍यो । त्यही क्लिपलाई सुँघाएर छोड्दा रियोले साहकै श्रीमती चन्दा साहलाई संकेत गरेको थियो । प्रहरीले चन्दामाथि नै केरकार गर्‍यो ।

तर, उनले सुरुआतमा राति चार युवकको समूहले श्रीमान्‌को हत्या गरेको प्रहरीसमक्ष बयान दिइन् । पछि उनलाई नियन्त्रणमै लिएर अनुसन्धान गर्दा हत्या आफैँले गरेको स्वीकार गरेकी थिइन् ।

राति सुतेका बेला धारिलो हतियार प्रयोग गरेर चन्दाले श्रीमान् जगरनाथको हत्या गरेकी थिइन् । हाल चन्दा जिल्ला अदालत रौतहटको आदेशले पुर्पक्षका निम्ति थुनामा छिन् । रियो नामको कुकुरकै सहयोगले प्रहरी हत्यारासम्म पुग्न सफल भएको हो ।

घटना–२

गएको असोज ३० गते रुकुम पश्चिमको मुसिकोट नगरपालिका–१, त्रिवेणीस्थित सत्कार होटेलमा मुसिकोट–७ की २८ वर्षीया भावना विकको शव फेला पर्‍यो । होटेलको कोठाभित्र धारिलो हतियार प्रयोग गरी उनको हत्या गरिएको थियो । होटेलको कोठा उनकै नाममा ‘बुक’ गरिएको थियो ।

सो सूचना पाएलगत्तै कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालयको केनाइन शाखा कोहलपुरबाट जम्बो नामको ‘ट्रयाकर डग’ प्रयोग गरियो । घटनास्थलमा फेला परेको खुकुरी सुँघाएर छोड्दा जम्बोले आरोपित होटेलभन्दा दुई किलोमिटर दक्षिणतर्फ गएको संकेत गर्‍यो ।

त्यसकै आधारमा प्रहरीले रुकुम पश्चिमको सानीभेरी गाउँपालिका–९ का ३३ वर्षीय लोकेन्द्र भनिने लोकबहादुर विकलाई पक्राउ गर्‍यो । उक्त घटनामा कुकुरकै संकेतले अपराधी पक्राउ गर्न प्रहरी सफल भएको थियो । हाल विक पुर्पक्षका निम्ति जेलमा छन् ।

घटना–३

यही कात्तिक ४ गते धुलिखेल हुँदै काठमाडौं भित्रने नाका साँगामा प्रहरीले सानाठूला सवारीसाधनमा लागुऔषध भित्रन सक्ने आशंका गर्दै कुकुर परिचालन गर्‍यो ।

प्रहरीको तालिमप्राप्त कुकुरले बा४ख५८१० नम्बरको अरनिको यातायातको बसमा यात्रारत रामेछापका २२ वर्षीय ओमबहादुर मगरले बोकेको झोलामा शंकास्पद वस्तु रहेको संकेत गर्‍यो । उक्त झोला नियन्त्रणमा लिएर प्रहरीले हेर्दा चार किलो गाँजा फेला पार्‍यो । मगरलाई काभ्रे प्रहरीले थुनामा राखेर अनुसन्धान गरिरहेको छ ।

यसरी पुग्छन् अपराधीसम्म प्रहरीका कुकुर

०३२ सालदेखि नेपाल प्रहरीले अपराध अनुसन्धानमा कुकुरको प्रयोग गर्न थालेको हो । ०२७ सालमा कुकुरबारे तालिम लिन प्रहरीका दुई अधिकारीलाई मलेसिया पठाइएको थियो । अपराध अनुसन्धानमा कुकुरको प्रयोग भने ०३२ सालदेखि मात्र गर्न थालिएको प्रहरी अधिकारी बताउँछन् ।

विभिन्न प्रजातिका कुकुरलाई केनाइन शाखामा कार्यरत प्रहरीले तीन महिनाको उमेरदेखि नै अपराध अनुसन्धानको तालिम दिने गरेका छन् । क्षमताअनुसार वर्गीकरण गरेर अपराध अनुसन्धानमा कुकुरको प्रयोग गरिने एसएसपी गुरुङको भनाइ छ ।

आधारभूत तालिममा कुकुरलाई अनुशासित बनाउने र मान्छेसँग घुलमिल हुन सिकाइन्छ । त्यसपछि एक वर्षसम्म सम्बन्धित अपराध अनुसन्धानसम्बन्धी तालिम दिइन्छ । कुकुरमा सुँघ्ने क्षमता बढी हुन्छ ।

त्यही क्षमताका कारण घटनास्थलमा फेला परेका वस्तु तालिमप्राप्त कुकुरलाई सुँघाइन्छ । र, कुकुर शंकास्पद व्यक्तिसम्म पुग्ने गर्छ ।

प्रत्येक मान्छेमा फरक–फरक गन्ध हुने हुँदा पत्ता लगाउन कुकुरलाई गाह्रो नहुने प्रहरी अधिकारी बताउँछन् । घटनास्थलमा कुनै सबुतप्रमाण नछाडे पनि मान्छेको पाइलाको गन्ध सुँघेर कुकुरले अपराधी पत्ता लगाउन सहयोग गर्ने गरेको प्रहरीको भनाइ छ ।