काठमाडौं । यो वर्षको तिहार पर्व कात्तिक २५ गतेदेखि सुरु हुँदै छ । तिहारका जम्मा पाँच दिन हुन्छ । जसलाई यमपञ्चकका पाँच दिन भनिन्छ ।

कात्तिक कृष्णपक्षको त्रयोदशीदेखि यसै महिनाको शुक्लपक्षको द्वितीयासम्मका पाँच तिथिलाई यमपञ्चक भनिने नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक सूर्यप्रसाद ढुङ्गेलले जानकारी दिए ।

“यो वर्ष, २०८० सालमा कार्तिकको २५ गते शनिबार त्रयोदशी तिथि छ, सूर्योदयकालमा । त्यसो भएकाले पहिलो तिहारको दिन यही भयो, जुन दिन यमराजको दूतको रूपमा हामीले कागको पूजा गर्छौँ,” उनले बाह्रखरीसित भने, “हामी प्रकृतिको पुजारी हौँ र कागको पूजा गर्छौँ, यही दिन ।”

कात्तिक २६ गते कुकुरपूजा, सोही दिन दिउँसो २ बजेपछि औँसी तिथि लाग्ने भएकाले साँझ लक्ष्मीको पूजा–आराधना गरिने उनले बताए ।

“औँसी तिथि जुन दिन पर्छ, साँझ र अर्धरात्रिकालमा, त्यही दिन लक्ष्मीपूजा गर्नुपर्छ । २६ गते आइतबार दिउँसो २ बजेपछाडि औँसी तिथि लाग्ने भएको हुनाले बिहान कुकुरको पूजाहरू गरेर साँझदेखि नै लक्ष्मीको पूजा–आराधना गरिन्छ,” उनले भने, “साँझमा लक्ष्मीलाई भित्र्याउने, पूजा गर्ने गरिन्छ । कसैले अर्धरात्रिकालमा पनि पूजा गर्छन् । तर, लक्ष्मीको साँझमा भित्र्याएर अलक्ष्मीलाई चाहिँ राति १२ बजे बहिर्गमन गराउने हो ।”

कात्तिक २७ गते गाई तिहार, २८ गते बिहान गोवर्धन पूजा गरिन्छ, सोही दिन गोरुपूजा गरिन्छ । लक्ष्मीपूजा, गाईपूजा र गोरुपूजाका दिन देउसीभैलो पनि खेल्ने गरिन्छ । 

कात्तिक २८ गते नै नेवार समुदायले म्हःपूजा र सोही दिन बेलुका बलिको पूजा पनि गरिन्छ । उक्त दिन हली तिहारका रूपमा पनि प्रसिद्ध रहेको उनले बताए ।

सोही दिनदेखि नेपाल संवत् ११४४ सुरु हुने उनले जानकारी दिए ।

यो वर्ष कात्तिक २९ गते भाइटीका परेको छ । कात्तिक २९ गते बुधबार बिहान १० बजेर ५१ मिनेटमा भाइटीकाको उत्तमसाइत रहेको उनले बताए ।

• भाइटीकाको साइत बुधबार १० : ५१ मिनेटमा
• विदेशमा भाइटीकाको उत्तम साइत फरक–फरक, कुन देशमा कहिले ?

कार्यकारी निर्देशक सूर्यप्रसाद ढुङ्गेलको भनाइ पढ्नोस्–

तिहारका जम्मा पाँच दिन हुन्छ । जसलाई यमपञ्चकका पाँच दिन भनिन्छ । कार्तिक महिनाको कृष्णपक्षको त्रयोदशी तिथिदेखि लिएर कार्तिक महिनाको शुक्लपक्ष द्वितीयासम्मका पाँचवटा तिथिलाई यमपञ्चक भनिन्छ ।

यो वर्ष २०८० सालमा कार्तिकको २५ गते शनिबार त्रयोदशी तिथि छ, सूर्योदयकालमा । त्यसको भएकाले पहिलो तिहारको दिन यही भयो, जुन दिन यमराजको दूतको रूपमा हामीले कागको पूजा गर्छौँ । हामी प्रकृतिको पुजारी हौँ र कागको पूजा गर्छौँ, यही दिन ।

त्यस्तै गरेर २६ गते आइतबार सूर्योदयकालमा चतुर्दशी भएको दिन ककुरको पूजा गर्छौँ र यही दिन बिहान झिसमिसेमा तेल लगाएर नुहाउने चलन छ । बाहिर नदीहरूमा लगेर दीपदान गर्ने चलन पनि हुन्छ । बर्के बगाउने पनि भन्छन् त्यसलाई ।

त्यस्तै गरेर औँसी तिथि जुन दिन पर्छ, साँझ र अर्धरात्रिकालमा, त्यही दिन लक्ष्मीपूजा गर्नुपर्छ । २६ गते आइतबार दिउँसो २ बजेपछाडि औँसी तिथि लाग्ने भएको हुनाले बिहान कुकुरको पूजाहरू गरेर साँझदेखि नै लक्ष्मीको पूजा–आराधना गरिन्छ । साँझमा लक्ष्मीलाई भित्र्याउने, पूजा गर्ने गरिन्छ । कसैले अर्धरात्रिकालमा पनि पूजा गर्छन् । तर, लक्ष्मीको साँझमा भित्र्याएर अलक्ष्मीलाई चाहिँ राति १२ बजे बहिर्गमन गराउने हो । २६ गते आइतबार औँसी पर्दछ । लक्ष्मीपूजा यही दिन हुन्छ ।

त्यस्तै गरेर २७ गते – आइतबारको जो औँसी, जो गाई तिहारको औँसी, गाईको पूजा गर्ने । सकेसम्म गाईको पूजा गर्नलाई त परेवा तिथि भेटे राम्रो । तर, हाम्रो परम्परामा बिहान पनि पूजा गर्ने चलन भा’को हुनाले २७ गते सोमबार गाई तिहार भयो । र, सोमबारे औँसी पनि यो परेको छ । सोमवती अमावस्या पनि परेको छ ।

त्यस्तै, कार्तिक महिनाको शुक्लपक्षको परेवा तिथि २८ गते मंगलबार छ । २८ गते मंगलबार बिहान गोवर्धन पहाड बनाएर गोवर्धन पहाड/पर्वतको पूजा गरिन्छ । यही दिन गोरुपूजा गरिन्छ । केही समुदायहरू – जस्तो, नेवार समुदायहरूले म्हःपूजा पनि गर्नुहुन्छ, यही दिन । यही दिन बेलुका बलिको पूजा पनि गरिन्छ । यो दिनलाई चाहिँ, हली तिहारको रूपमा पनि यो दिन प्रसिद्ध छ । अर्को विशेष, हाम्रो नेपाल संवत् जुन छ, ११४४ यही दिनबाट, कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाबाट आरम्भ हुने हुनाले यही २८ गते मंगलबार नै नेपाल संवत् ११४४ आरम्भ हुन्छ ।

त्यस्तै गरेर २९ गते बुधबार, द्वितीया तिथि मध्याह्नकालमा भएको दिन भाइटीका गरिन्छ । जसलाई यम द्वितीया भनिन्छ र भाइटीका गरिन्छ ।

यसरी तिहारका पाँच दिनका यीयी तिथिहरूमा पर्वहरू मनाइन्छ । पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिले स्वीकृत गरेका पात्राहरूमा २५ गते शनिबारबाट तिहार पर्व सुरु भएर २९ गते बुधबार सिद्धिने उल्लेख छ ।