काठमाडौं । २०७२ वैशाख १२ गतेको विनाशकारी भूकम्पपछि सुस्ताएको तातोपानी नाका अझै लयमा फर्कन सकेको छैन ।

भूकम्पको दिनसम्म तातोपानी नेपाल–चीन व्यापारको प्रमुख नाका थियो । भूकम्पले ठूलो क्षति गरेपछि बन्द भएको तातोपानी नाका खुल्न निकै समय कुर्नुपर्यो । तर लामो समयपछि नाका खुल्दा पनि नेपालले उक्त नाकाबाट चीनमा वस्तुहरु पठाउन सकेको छैन ।

भन्सार विभागका अनुसार पछिल्लो तीन वर्षमा नेपालले तातोपानी नाकाबाट मात्र ५९ लाख १५ हजार रुपैयाँको वस्तु मात्र निर्यात गरेको छ ।

“तातोपानी नाका धेरै सुस्ताएको छ,” भन्सार विभागका प्रवक्ता पुण्यविक्रम खड्काले बाह्रखरीसँग भने, “पहिला तातोपानी नाका नजिक (खासा) बस्ने चिनियाँले आवश्यक पर्ने वस्तु नेपालबाट लग्थे । भूकम्पपछि बस्ती धेरै माथि सारियो । आवश्यक वस्तु पनि नेपालबाट लैजान छोडे । यसले गर्दा पनि नेपालबाट निर्यात हुने बस्तु घटेको हो ।”

तातोपानी नाका सुस्ताएको नेपालबाट हुने निर्यातमा मात्र हो । नेपालले गर्ने आयातमा नाका चलायमान नै छ । पछिल्लो तीन वर्षमा चीनले तातोपानी नाकाबाट नेपालमा ३३ अर्ब आठ करोड ३० लाख ७२ हजार रुपैयाँको बस्तु पठाएको छ ।

भूकम्पपछि गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० सम्म तातोपानी नाकाबाट चीनले नेपालमा ४३ अर्ब २८ करोड ७५ लाख ४४ हजार रुपैयाँको बस्तु पठाएको छ । सोही अवधिमा तातोपानी नाकाबाट नेपालले चीनमा मात्र १४ करोड ३५ लाख ९४ हजार रुपैयाँको निर्यात गरेको छ ।

२०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पले तातोपानी नाकामा रहेका संरचनामा ठूलो क्षति गरेको थियो । दुवैतर्फ जनधनको ठूलो क्षति भएपछि भूकम्पको जोखिमलाई कारण देखाउँदै चीनले खासामा रहेको बस्तीलाई सारेको थियो । त्यसपछि तातोपानी नाका बन्द गरिएको थियो ।

आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा चीनबाट तातोपानी नाका हुँदै ६१ करोड ८३ लाख ११ हजार रुपैयाँको बस्तु आएको थियो । उक्त वर्ष तातोपानी नाका हुँदै नेपालबाट चीनमा एक रुपैयाँको बस्तु पनि निर्यात भएन ।

आर्थिक वर्ष २०७३/७४ र २०७४/७५ मा तातोपानी नाकाबाट हुने आयात तथा निर्यात शून्य रह्यो । आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा चीनबाट तातोपानी हुँदै चार करोड ८५ लाख १५ हजार रुपैयाँको बस्तु आएको छ, तर नेपालबाट भने कुनै बस्तु गएन ।

आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा तातोपानी नाका दुईतर्फी खुला भयो । तर, थोरै अवधिको लागि मात्र । उक्त वर्ष तातोपानीबाट नेपालमा नौ अर्ब ५३ करोड ७६ लाख ४६ हजार रुपैयाँको बस्तु आएको छ भने चीनमा १३ करोड ७६ लाख ७९ हजार रुपैयाँको बस्तु गएको थियो ।

कोरोना महामारीका कारण २०७६ चैतबाट तातोपानी एकतर्फी बन्द भयो । चीनबाट तातोपानी नाका हुँदै नेपालमा बस्तु आउने भए पनि नेपालबाट चीन जान सकेन । कोरोनाका कारण चीनले तातोपानी नाकाबाट बस्तु प्रवेशमा रोक लगायो तर आफूले भने पठाई नै रह्यो ।

कोरोनाका कारण एकतर्फी चलेको तातोपानी नाका केही महिनाअघि मात्र दुईतर्फी रुपमा सञ्चालनमा आएको थियो । २०७६ चैत महिनादेखि २०८० असार मसान्तसम्मको अवधिमा तातोपानी नाकाबाट चीनमा नेपालले मात्र ५९ लाख १५ हजार रुपैयाँको बस्तु पठाएको छ । जबकि, सो अवधिमा चीनले तातोपानी नाकाबाट नेपालमा ३३ अर्ब आठ करोड ३० लाख ७२ हजार रुपैयाँको बस्तु पठाएको छ ।

भन्सार विभागका अनुसार चीनले तातोपानी नाकाबाट आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा पाँच अर्ब ८४ करोड ९१ लाख ८६ हजार रुपैयाँ, आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा १४ अर्ब दुई करोड ३७ लाख २० हजार रुपैयाँ र आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा १३ अर्ब २१ करोड एक लाख ६६ हजार रुपैयाँको बस्तु नेपाल पठाएको छ ।

नेपालले भने सो नाकाबाट आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा शून्य, २०७८/७९ मा शून्य र २०७९/८० मा ५९ लाख १५ हजार रुपैयाँको बस्तु चीनतर्फ पठाएको छ ।

“अहिले नेपालबाट चीनमा धेरै बस्तु रसुवागढी नाका र त्रिुभवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट जाने गरेको छ । जसले गर्दा पनि तातोपानी नाकाबाट हुने निर्यातमा कमी देखिएको छ,” भन्सार विभागका प्रवक्ता खड्काले भने ।