पोखरा । गएको बिहीबार पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको आगमन कक्षको ढोका बाहिरबाट बन्द थियो । भित्र यात्रु खचाखच थिए । पोखराबाट अन्तर्राष्ट्रिय उडान भएको थिएन । आन्तरिक कक्ष पनि यात्रुले खचाखच थियो ।

विमानस्थलको भवन परिसरमा समेत मानिस उत्तिकै देखिन्थे । झोक्राइरहेका, गफिरहेका, कोही निदाइरहेका थिए । कोही काउन्टरमा उभिएर आफ्नो उडानबारे बुझ्दै थिए । विमानस्थलको टर्मिनल भवन यात्रुले भरिभराउ थियो ।

काखमा दुधे बालक लिएकादेखि ह्विलचेयरमा बसिरहेका वृद्धवृद्धासम्म थिए । सबै टर्मिनल कक्षभित्रै थिए । आन्तरिक उडानका यात्रुलाई निषेध गरिने अन्तर्राष्ट्रिय आगमन कक्ष समेत खुला थियो । निला रङका प्लास्टिकका कुर्सीमा विदेशीदेखि स्वदेशी यात्रु बसिरहेका थिए । बस्न नपाउनेजति उभिएका, कोही बाहिर निस्केर टहलिरहेका थिए । कोही भुईंमै बसेर थकान मारिरहेका थिए । कोही तस्बिर खिचाउँदै थिए ।

अन्तर्राष्ट्रिय आगमन कक्षको ढोकाबाहिर दुई व्यक्ति स्टिलका कुर्सी ‘फिटिङ’ गर्दै थिए । विमानस्थल प्रशासनले ८० यात्रु बस्न मिल्ने गरी यी कुर्सी खरिद गरेको थियो । त्यसकै फिटिङमा व्यस्त थिए, दुई व्यक्ति ।

मान्छेको भीडले अस्तव्यस्त र भरिभराउ देखिएको विमानस्थलको अन्तर्राष्ट्रियतर्फको आगमन कक्षमा निलो कुर्सीमा सुस्ताइरहेका थिए, सुशील श्रेष्ठ । अनुहारमा निराशा देखिन्थ्यो । उनले आक्रोश पोखे, “यो त अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल होइन, भेडीगोठ हो ।”

काखमा दुई महिनाको बच्चा लिइरहेका उनी रिसाउनुको कारण पनि छ । पोखराबाट काठमाडौंका लागि उनले आफू र श्रीमतीका निम्ति मंगलबारको टिकट लिएका थिए । विमान उड्नेभन्दा केही समयअगावै विमानस्थलमा पुगे । तर, त्यो दिन उडान नहुने भनियो । बुधबार दुईपटक विमानस्थल पुगे । अघिल्लै दिनको नियति दोहोरियो ।

बिहीबार उनले काठमाडौंको टिकट ‘क्यान्सिल’ गरे । आमाको मुख हेर्ने दिन भएकाले सिधै भैरहवाको टिकट लिए । भैरहवा जाने विमान कुरेर बसेका श्रेष्ठले समयमा उडान नहुँदा दिनमा मात्र सात हजार खर्च बढेको सुनाए ।

यसको दोष उनले व्यवस्थापनलाई दिए । “अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल आन्तरिकभन्दा पनि खराब छ । यहाँ कुनै सिस्टम नै छैन । कुन जहाज आयो, कुन जाँदै छ, जाने आउने समय, कुन एयरलाइन्सको काउन्टर कुन हो, कुन जहाज कति बेला उड्छ भन्ने केही सिस्टम नै छैन,” उनले भने ।

उनी थप्छन्, “यहाँ त उनीहरूले हचुवाको भरमा काम गरेका छन् । यात्रुलाई नै सबै जिम्मेवारी दिएका छन् । मान्छेहरू आउने, फर्किने भइरहेको छ । विदेशी पर्यटकले के सोच्लान् कुन्नि !”

व्यवसायको सिलसिलामा धेरै देश घुमेको तर यहाँको जस्तो अस्तव्यस्त र भद्रगोल व्यवस्थापन कहीँ पनि नभएको उनी बताउँछन् । “विदेशमा कहिल्यै डिले भएको थाहा छैन । समयमा नै आउने जाने गर्छ । अब यहाँ किन यस्तो भइरहेको छ, केही बुझ्न सकेको छैन,” उनले भने ।

विमानस्थल प्रशासनले भिजिबिलिटी नपुगेका कारण उडान प्रभावित भएको जनाएको थियो । तर, उनी त्यसलाई मान्न तयार थिएनन् ।

“त्यति भिजिबिलिटी नपुग्ने भएपछि विमानस्थल बनेको के काम ?,” उनले प्रश्न गरे, “हिमाली जिल्लामा हुस्सु लागिरहेको हुन्छ, त्यहाँ उडान भइरहेकै हुन्छ । यहाँ केही न केही भएर नउडाएको पनि हुनसक्छ ।”

आफू बसिरहेको कुर्सीमाथि पनि उनले प्रश्न उठाए, “अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भनेको छ, ४५० को कुर्सीमा बस्नुपरेको छ । यसले त विमानस्थलकै साख गिराउँछ ।”

अमेरिकी नागरिक फ्रेडको १०ः३० बजेको सौर्य एयरलान्सको टिकट थियो । उनी १० बजे नै विमानस्थल पुगे । तर, उडान भएन । दिउँसो २ बजे पनि उनी विमास्थलमै भेटिए । “उडानमा यति लामो पर्खाइ मेरो पहिलो अनुभव हो,” उनले संक्षिप्तमा भने ।

थाई नागरिक जग्बी मसुराले पनि सोही दिन काठमाडौंका लागि टिकट लिएका थिए । नेपाल घुम्न आएका उनले अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा आधारभूत सेवा समेत उपलब्ध नभएको गुनासो गरे ।

पोखरा उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्वमहासचिव सुरेन्द्रमान बिजुक्छेले पनि बिहीबार नै काठमाडौंका लागि टिकट लिएका थिए । उनले विमानस्थलमा तीन घण्टा कुर्नुपर्‍ ।

“म तीनचार घण्टा कुरेँ । कम्तीमा यति समय डिले हुन्छ भनेर भनिदिनुपर्थ्यो । विमानस्थलमा सूचना प्रवाहको व्यवस्थापन नै छैन,” उनले भने ।

उनको गुनासो थियो, “कुन एयरलाइन्सको कति बजेको फ्लाइट हो, त्यो त कमसेकम खुलाउनुपर्छ नि ! अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भनेका छन्, व्यवस्थापन शून्य छ ।”

अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उडान प्रभावित हुँदा यात्रुको सहजताका लागि कुर्सीको समेत व्यवस्था थिएन । बिहान ७ बजेदेखि पुगेर झन्डै सात–आठ घण्टा विमान कुर्ने यात्रु भोकै बस्नुपर्ने बाध्यता छ । विमानस्थलले एउटा चमेनागृह (क्यान्टिन)को समेत व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन ।

विमानस्थलको शौचालय दुर्गन्धित बनेको छ । नियमित सरसफाइ गरेको देखिँदैन । विमानस्थलमा आउने यात्रुको सुविधाका लागि एउटा पनि बैंकको एटीएम काउन्टरको सुविधा त्यहाँ छैन । ट्याक्सीचालकको शुल्क मनपरी छ । दुईपांग्रे सवारीसाधनले एक घण्टाको पार्किङ शुल्क ३० रुपैयाँ बुझाउपर्छ । थप पाँच मिनेट बढी राखेमा दुई घण्टाको पार्किङ शुल्क बुझाउनुपर्छ । विमानस्थलमा पुग्ने जो कोहीले देख्न सक्ने दृश्य हो, यो ।

अर्कातर्फ, नियमित उडान नभएर यात्रु आगमन कक्षमा खचाखच भरिँदा विमानस्थलको सुरक्षामा पर्न सक्ने खतरालाई पनि विमानस्थल प्रशासनले नजरअन्दाज गरेको छ ।

०००

नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्वअध्यक्ष एवं पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउनुपर्छ भनेर दबाब दिने नागरिक समूहका अगुवा आनन्दराज मुल्मी यसलाई नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)को अकर्मण्यता भन्छन् ।

उनको भनाइ यस्तो छ–
एयरपोर्टको टर्मिनल जहिलेदेखि बन्न लागेको थियो, त्यो बेलादेखि नै हामीले क्यानलाई विमानस्थलको क्यापासिटी, कसरी बन्दै छ, के–के हुँदै छ सार्वजनिक गर्नुपर्छ भनेर भनेका थियौँ । तर, क्यानले यसलाई थाहा पाएर, नपाएर वा बनाउने कम्पनीको हाई ह्यान्डलनेस होस्, त्यो उनीहरूले नै जानोस् । त्यसको बारेमा आम नागरिक र सरोकारवालाई कुनै जानकारी नै नदिईकन सम्पन्न भएको हो । त्यसको कम्पोनेन्टहरू के–के हुनुपर्छ भनेर हामीले भनेकै थियौँ । न्यूनतम आवश्यकता, फिचरको बारेमा भनेका हौँ । तर, क्यानले पटक–पटक भन्दा पनि लापरबाही गर्‍ ।

पाँच वर्षअघिसम्म पनि डाँडा काट्नुपर्छ भन्ने थाहा नहुने, डिपो चाहिन्छ भन्ने थाहा नहुने लापरबाही नै हो । आन्तरिक र बाह्य गरेर कति यात्रु व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ, हरेक वर्ष यात्रुहरू १५/१८ प्रतिशतले बढिरहेका छन् । त्योअनुसारको टर्मिनल भवनमा यात्रुहरूलाई राख्नेदेखि लिएर कुर्ने सबै किसिमको सुविधा हुनुपर्छ भनेका थियौँ । बेवास्ता भयो ।

हामी प्राविधिक होइनौँ । तर, बाहिरबाट हेर्दा देखिने आवश्यकता जस्तै, चिया खाने ठाउँदेखि लिएर क्याफेटेरियाका कुरा, साउन्ड सिस्टमको कुरा, अहिले नै साउन्ड सिस्टम सुनिँदैन । अर्कातर्फ, विमानबाट झरेर ट्याक्सीसम्म जाने बेलामा पानी पर्‍ भने ओत लाग्ने ठाउँ छैन, भिज्नुपर्छ । आदि, इत्यादि कुरा भनेका नै हौँ । तर, क्यानको लापरबाहीको बारेमा कुनै दुईमत नै छैन ।

भिजिबिलिटीकै कुरा गरौँ न । हिजोसम्म के भनेका थिए भने, हामीले इक्विपमेन्ट जडान गरेपछि भिजिबिलिटीको समस्या हुँदैन भन्ने कुरा त उनीहरूकै मुखबाट सुनेको हो नि ! तर, आज हरेक दिन भिजिबिलिटी अभावमा उडान प्रभावित भइरहेका छन् । यस्ता प्राविधिक पक्षका बारेमा क्यानजस्तो जिम्मेवार संस्था बढो गम्भीर हुनुपर्नेमा लापरबाही भएको छ ।

यसको पछाडि के शंका गरिरहेका छौँ भने पोखरा विमानस्थललाई जसोतसो, जे गरे पनि हुन्छ भन्ने मानसिकताबाट उनीहरू गुज्रेका छन् ।

पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बन्नुपर्छ भन्नेमा सुरुदेखि नै उनीहरू असहमत थिए, क्यानका कर्मचारीदेखि हरेक पक्षहरू । यो त जनताको दबाब, नागरिकको दबाबबाट सरकारले सम्झौता गरेको हो । यो बनाएका छौँ, चले पनि मतलब छैन, नचले पनि मतलब छैन भन्ने धारणा आजसम्म पनि विकसित छ । विमानस्थल उद्घाटन गर्ने भन्ने मिति ६ महिना पहिलेदेखि नै थाहा थियो । तर, कहाँ चलाउने हो, के बिजनेस प्लान बनाउने हो, कसरी ह्यान्डल गर्ने हो भन्ने अत्तोपत्तो छैन । एकैपटक उद्घाटन भयो, काम पूरा भयो भनेर उनीहरू गर्व गर्छन् ।

जिम्मेवार बन्न सक्ने, जवाफदेहिता लिन नसक्ने अवस्थाबाट, पोखरेलीको त्यत्रो आन्दोलनबाट बनेको विमानस्थलको औचित्यमाथि प्रश्न उठेको छ । हामीले डोमेस्टिक विमानस्थलको रूपमा मात्र स्थापना गर्न खोजेका त होइनौँ नि ! योभन्दा त त्यही पुरानो विमानस्थल नै सहज छ नि त !

त्यो कुराको हेक्का सरकारको संयन्त्रले गर्नुपर्थ्यो । यो अव्यवस्थाको चरमविन्दुमा पुगेको छ । चाहे त्यो ट्याक्सी पार्किङकै कुरा किन नहोस् ।

एउटा ट्याक्सीले एक दिनमा ३६० रुपैयाँ तिर्नुपर्ने रहेछ । त्यही बहानामा उसले चर्को शुल्क लिने भयो । हामीले कमसेकम गेटसम्म सटल बस चलाउन भनेका थियौँ । कोही नगरबस चढेर जाला, कोही सस्तोमा ट्याक्सीमा नै जाला । यति पनि गर्न नसक्ने, यति पनि सक्षमता नभएको क्यानबाट नेपालको हवाई उड्डयन योभन्दा प्रभावकारी हुन्छ भन्ने कुरामा विश्वास गर्ने ठाउँ नै रहेन ।

हुँदाहुँदा त्यो १८० सिटको प्लेन पनि पोखरेलीको नसिबमा छ कि छैन भन्ने दिन आइपुग्यो । अहिलेको क्यानबाट यसको आशा छैन । त्यहीँका स्टाफले चार ठाउँमा पास देखाउनुपर्ने अवस्था छ । उनीहरूले लन्च गर्ने ठाउँ छैन । चिया खाने ठाउँ छैन । उनीहरूले नै हाम्रो इफिसेन्सी कसरी बढ्छ भनिरेहका छन् । यसलाई म्यानेज गर्नेबारेमा त क्यानलाई जानकारी थियो नि, तर गरेन । यो अकर्मण्यताको पराकाष्ठा हो ।

यसलाई रिअर्गनाइज नगर्ने हो भने क्यानबाट नेपालको हवाई उड्डयनको विकासको सम्भावना छैन । क्यानलाई टुक्र्याउने प्रस्ताव सरकारले ल्याएको थियो । त्यसलाई मूर्तरूप दिन पनि सरकारले कञ्जुस्याइँ गरिरहेको छ । यसले के देखाउँछ भने त्यहाँ कति सेटिङ गरिएको छ ।

कर्मचारीले टुक्र्याउन नदिने, नटुक्र्याएसम्म युरोपेली युनियन र आईकाओले दिने अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त हुँदैन । नेपालको आकाश असुरक्षित छ भन्ने कुराको सन्देश दिइराख्ने, यो भनेको नेपालको पर्यटनलाई ध्वस्त बनाउने, यो भनेको नेपालको छविमाथिको प्रहार हो । सरकार यसमा चुकेको छ । क्यानजस्तो संस्थालाई नटुक्र्याएसम्म हवाई उड्डयनको विकास हुँदैन ।

०००

विमानस्थल सञ्चालन तथा व्यवस्थापिका निर्देशिका, २०७९ ले विमानस्थल व्यवस्थापनको जिम्मा कार्यालय प्रमुखलाई दिएको छ । निर्देशिकाअनुसार यात्रु सुविधालाई व्यवस्थित बनाउने विषयमा वायुसेवा कम्पनीहरू सम्मिलित बैठक वर्षको दुईपटक बस्नुपर्छ ।

पोखरा विमानस्थल कार्यालयका प्रमुख विक्रमराज गौतमले भने यात्रुको व्यवस्थापनका विषयमा काम भइरहेको बताए । “मैले प्लान गरेको, ओभरअल एक हजारजति यात्रुको सिट व्यवस्थापन गरेको हो,” उनले भने ।

बिहीबार १५ फ्लाइट ‘क्यान्सिल’ भएको र यात्रु एकैपटक जम्मा भएका कारण भीड देखिएको उनको भनाइ छ । “आज (बिहीबार) के भयो भने १५ वटा उडान प्रभावित भए । मौसम खुल्छ वा खुल्दैन त्यो पनि निश्चित भएन । त्यसपछि यात्रुहरूलाई भित्र पठाउने कि नपठाउने भन्ने भयो,” उनले भने ।

उनले थपे, “कस्तो भयो भने हामीले राख्ने क्षेत्रभित्र राख्न पाएको भए त्यस्तो अवस्था हुँदैनथ्यो । प्रहरीले चाहिँ उडान भएन भने यात्रुहरूलाई भित्र पठाउँदा झनै भीड हुन्छ कि भने । पछि मैले यात्रुहरूलाई भित्र जान दिएँ । १५ वटा उडान वेटिङमा थिए,  यो भनेको झन्डै एकहजारजना यात्रुको संख्या हो । भोलिदेखि त्यस्तो हुँदैन ।”

प्लास्टिकका कुर्सीहरू त्यहाँ शोभनीय देखिन्छ त ? गौतम भन्छन्, “यो मेरो प्लान हो । उद्घाटन हुने समयमा पनि मौसमको समस्या थियो । त्यो मौसमी अवस्था बुझेर नै फ्लाइट रोकिँदा यात्रु व्यवस्थापन गर्न गाह्रो पर्छ, अर्कातर्फ यात्रुहरूले पनि वास्तविकता नबुझी प्लास्टिकका कुर्सी देख्दा भर्खरै बनेको विमास्थलमा के हो यो भनेर प्रश्न गर्छन् । उनीहरूलाई पनि बुझाउन समय लाग्छ । तर, मैले यात्रु व्यवस्थापनमा केही हदसम्म सहयोग हुन्छ भनेरै प्रयोग गरिएको हो ।”

उद्घाटनको झन्डै चार महिनासम्म पनि विमानस्थलले त्यति बेलै खरिद गरेका प्लास्टिकका कुर्सी नै प्रयोगमा ल्याइरहेको छ ।

क्यान्टिन अभावका कारण यात्रुले भोकै उडान गर्नुपर्ने बाध्यताका बारेमा भने उनले चिनियाँहरूले नबनाएको भन्ने जवाफ दिए । “सबै कुराहरू समायोजन गर्दै जाने कुराहरू हुन् । त्यति बेला चिनियाँहरूले बनाएको देखिएन,” उनले भने ।

नयाँ चमेनागृह टर्मिनल भवनको बाहिर करिब एक हजार वर्गफिट क्षेत्रफलमा बन्ने उनले जानकारी दिए । क्यानले यसका लागि टेन्डर खुलाएर आवेदक पनि छनोट गरिसकेको उनले बताए । कञ्चनपुरको होटेल ओपेरा प्रालिलाई विमानस्थलले छनोट गरेको हो । सम्झौता भने भएको छैन ।

एटीमएमका लागि पनि टेन्डर आह्वान भएको र छनोटको प्रक्रियामा गएको उनले जानकारी दिए ।

विमानस्थलको टर्मिनलअगाडि ट्याक्सी र बाइक पार्किङमा राखिएको देखिन्छ । त्यसबापत विमानस्थलले क्षेत्रीय विमानस्थलको तुलनामा तीनगुणा शुल्क बढाएको छ । पार्किङको शुल्क उठाउनका लागि विमानस्थलले स्क्वाएयर एड्भाइजर प्रालिलाई ठेक्का दिएको छ । पार्किङको विषयमा नागरिकले चर्को विरोध गरे पनि विमानस्थल प्रशासनले त्यसलाई नसुनी अर्को कम्पनीलाई ठेक्का दिएको हो ।