ड्याडी बडागुरुज्युको छोरा, सानो छँदा उहाँको जीवन राम्रै थियो । बाबुसाहेब नै भन्थे । तर पछि परिवारकै कारण भने केही बढी संघर्ष गर्नुपर्‍यो । 

ड्याडी सुखले नै हुर्किनुभएको हो । हाम्रो बुबाहरु संयुक्त परिवारमा होइबक्सिन्थ्यो । उहाँ १४ वर्षको पनि नहुँदै हाम्रो परिवार भिन्नाभिन्नै भएको हो ।

सौतेनी मामिला भएको हुनाले परिवारमा केही बेमेल थियो । ड्याडीका दाइहरुले ड्याडीलाई दिनुपर्ने सम्पत्ति ‘दिन्छु भन्ने तर नदिने’ । यो कुरा हजुरबुबाले पनि पछि सम्झाइबक्सियो तर सक्नुभएन । 

उहाँहरुले ‘भाइलाई कहाँ मार्छु र !’ भनेर हजुरबुबालाई जवाफ दिनुभयो तर दिनुभएन ।

सम्पत्तिको कुरा बेला बेला हुन्थ्यो तर ड्याडीले ‘मलाई केही पनि चाहिँदैन’ भनिदिइबक्सिएछ । ड्याडीले ‘हामी आफ्नो हाम्रो संघर्षले अघि बढ्नुपर्छ’ भनिबक्सिन्थ्यो ।

हाम्रो संयुक्त परिवारमा रहेका बेला अर्थात् त्यसबेलाको सम्पत्ति भनेको त कति हो कति थियो ! तर हामीलाई सम्पत्तिमा कहिल्यै पनि लोभ भएन । हामीले चाहिँ कहिल्यै पनि त्यो सम्पत्तिमा दाबी गरेनौँ । 

ड्याडी सानोमा पद्मोदय स्कुलमा पढिबक्सियो, ड्याडीले मेहनत गरेर पढेको हुनाले छोराछोरीले पनि त्यस्तै मेहनत गरुन् भन्ने लागेको हुनुपर्छ । ड्याडी पछि भारतमा गएर पढिबक्सेको हो । 

ड्याडीले हामीलाई दिएको शिक्षाकै कारणले होला म सानैमा पनि ज्ञानी बच्चामा दरिन्थेँ । 

हामीकहाँ अनुशासन एकदमै बढी थियो । समयमा उठ्ने, तयार हुने र स्कुल जाने समय फरक पर्नै हुँदैनथ्यो ।  हामी दौडिएर बस स्टप पुग्नुपर्थ्यो । स्कुल सकिएपछि सीधै घरमा आउने दायाँबायाँ हुन बुबाले दिइबक्सिदैनथ्यो ।

हामीलाई हुर्काउन, पढाउन, बढाउन ममीको ठूलो योगदान छ । जति नै चर्चा गरे पनि कम हुन्छ ।

स्कुलबाट आएपछि केहीबेर फुटबल खेलिन्थ्यो अनि पढ्न लागिहाल्नुपर्ने अवस्था थियो । म जेठो भएर पनि होला मेरा लागि विशेष कडा व्यवस्था थियो ।

मैले भानुभक्त, सेन्ट जेभियर्समा पढेको, संयुक्त परिवार थियो । संयुक्त परिवारको अवस्था धेरैले बुझेकै हुनुपर्छ । 

हरेक शनिबार ड्याडीलाई एउटा कविता सुनाउनैपर्ने थियो । ड्याडी बाहिरबाट आउँदा भन्नैपर्ने । 

कण्ठ पारेर सुनाउन सकिएन भने त ड्याडीले लगेर थुनिदिइबक्सिन्थ्यो । ड्याडीले दिनुभएको त्यो ‘सकारात्मक दबाब’ का कारण जिन्दगीमा कहिल्यै पनि पछि फर्किनुपरेन ।

म कक्षामा बसेपछि पछिसम्म मैले सबै कुरा सम्झिइहाल्थेँ । 

म अलि कडा स्वभावको पनि थिएँ । म होस्टलमा बसेको, साथीभाइ पनि त्यस्तै थिए । सेन्ट जेभियर्स स्कुल लेबलको पढाइ सकिएपछि बिहान बेलुका घुम्न जानुपर्ने ।

साथीहरुको मोटरसाइकलमा चढेर निस्किइहालिन्थ्यो । एसएलसी पास गरेपछि पब्लिक युथमा पढेँ । त्यो उमेरमा राजनीतिमा पनि लागेँ । 

तर ड्याडीलाई त्यो त्यतिसाह्रो मन परेन । उहाँले पढ्नुपर्छ भनिबक्सिन्थ्यो । ड्याडी पनि कडा, म पनि अलि कडा स्वभावको थिएँ । 

कहिलेकाहीँ ड्याडीसँगै सानातिना विवाद भए । 

ड्याडीको जिन्दगीमा भुल्नै नसकिने कुरा भनेको कार्पेट काण्ड हो । कार्पेट काण्डले उहाँलाई बढी तनाव दिएको थियो । त्यसबेला ‘डिमोर्लाइज’ महसुस गरिबक्सेको थियो ।

पछि सूर्यबहादुर थापा प्रधानमन्त्री भएपछि कलकत्ता महावाणिज्यदूत बनाएर पठाइदिनुभयो ।

ड्याडी कलकत्ता जाँदा म यहाँ पब्लिक युथ क्याम्पस पढ्न थालेको थिएँ । मैले आइकम यहीँ सकाएर पछि उतै गएँ । भाइ र बहिनी पहिल्यै गएका हुन् । 

म क्याम्पसमा पढ्दा पनि अलि आक्रामक थिएँ । मेरो हात अलि छिटो पनि चलिहाल्ने स्वभावको थियो । त्यसैकारण ड्याडीले बेला बेला यस्तो गर्नुहुँदैन भन्ने गरिबक्सिन्थ्यो ।

हामी कलकत्ता गएपछि पनि  ड्याडीले अफिसको गाडी प्रयोग गर्न दिइबक्सेन । ‘सरकारी गाडी तिमीहरुको लागि होइन’ भनिबक्सिन्थ्यो । हामी पब्लिक बस चढेर कलेज जान्थ्यौँ । 

सरकारी गाडीको दुरुपयोग गर्नै हुँदैन भन्ने उहाँमा थियो । उहाँले व्यक्तिगत तथा पारिवारिक कामका लागि सरकारी गाडी छुनै दिइबक्सिदैनथ्यो ।

पछि म पटनामा बसेर पढ्न थालेँ । त्यहाँ बुबा दुईपल्टमात्रै आइबक्सियो । पढ्न बस्दा हामीसँग सीमित रकम हुन्थ्यो । त्यसले म्यानेज गर्नैपर्थ्यो, हामीले गर्थ्यौँ पनि ।

ड्याडीले सानोमा पढ्न दिएको दबाबले पछि निकै काम गर्‍यो । तर ९–१० मा गणितमा मेरो राम्रो नम्बर आएन । साइन्स पढेर डाक्टर–इन्जिनियर बने हुन्थ्यो भन्ने ड्याडीलाई लागेको थियो होला तर मैले जुन विषय लिएर पढेँ, त्यसैले नै राम्रो गर्‍यो ।

हामीले निकै राम्रो गरे पनि बुबा भित्रभित्र खुसी होइबक्सिन्थ्यो तर उहाँ भनिबक्सिन्थ्यो– अझै राम्रो गर्नुपर्छ । बाहिर देखाएर एकदम राम्रो ग¥यौ भन्नुभएन । त्यसको अर्थ अझै राम्रो गर्न बाँकी छ भन्ने बुझ्थ्यौँ ।
...
म सानोमा एकदम ज्ञानी बालकमा दरिन्थेँ । ड्याडी आएपछि हामी पढ्न बसिहाल्थ्यौँ । कोठामा पसिहाल्थ्यौँ । एकदिन म कोठामा बसेर पढ्न थालेँ । ड्याडी खाना खान गइबक्स्यो म चाहिँ दिनभर थाकेर आएको सुतेँछु, निदाएँछु नै !

खाना खाएर आएपछि बोलाइबक्सियो, मैले सुनिन, लगातार बोलाइबक्स्यो । पछि पछाडिको झ्यालबाट चिच्याइबक्सेछ । अनि मैले थाहा पाएँ । ढोका खुलेपछि ‘एक खाइहालेँ’  नि !

ड्याडीले जहिले पनि ‘इमान्दार भएर काम गर’ भनिबक्सिन्थ्यो । आफ्नो खुट्टामा उभिनुपर्छ भनिबक्सिन्थ्यो । राम्रो गर्ने हो हामीलाई हाम्रो इमान्दारिताले राम्रो गर्छ भनिबक्सिन्थ्यो गरेको पनि छ ।

इमानकै कारणले होला राम्रो हुँदै गयो । ड्याडीले सकेसम्म परिवारलाई दुःख नहोस् भन्ने चाहिबक्सिन्थ्यो । अहिले अन्तिम समयमा पनि ‘छोराहरुले बढी दुःख पाए’ भन्ने थियो । 

बीचमा माछा मासु छाडिबक्सिएको थियो । तर बिरामी भएपछि थोरै थोरै खान थालिबक्सेको थियो । वर्षको एक दुई महिना ड्याडी चितवन बस्न मन पराइबक्सन्थ्यो ।

ड्याडीका  सबै इच्छा आकांक्षाहरु पूरा गर्‍यौँ भन्ने लाग्छ तर पछि अन्तिममा उहाँले लुम्बिनी जाने इच्छा राखिबक्सेको थियो । त्यो उहाँले राखेको इच्छा पूरा हुन सकेन । किनकि उहाँको स्वास्थ्य अवस्था नै खराब भइसकेको थियो । लुम्बिनी भनेपछि उहाँको विशेष ठाउँ थियो । सम्भवतः सबैभन्दा धेरै पुगेको ठाउँमध्येको एक हो । 

अन्तिममा पनि ‘त्यहाँ जाउँ’ भनिबक्सिएको थियो । त्यहाँ भनेको कहाँ भनेको लुम्बिनी नै रहेछ । 

हामीले अनेक प्रयास गर्दा पनि अन्तिममा लुम्बिनी लैजान सकेनौँ । ड्याडी मेरो लागि सबै चिज हुनुहुन्थ्यो । मैले जहिले पनि ड्याडीको इज्जत भनेर बसेँ, ड्याडीको इच्छा पूरा गर्न कुनै कसर बाँकी राखेनौँ ।

ड्याडी हाम्रा लागि ‘बाघ’ जस्तै होइबक्सिन्थ्यो । तर बिरामी भएपछि कमजोर होइबक्सियो । पछि त बच्चाजस्तै होइबक्सियो । 

(स्वर्गीय दुर्गा प्रकाश पाण्डेका छोरा ज्योति प्रकाश पाण्डेयसँग बाह्रखरीले गरेको कुराकानीको सार संक्षेप)