डा. रामदयाल राकेश (७६) कीर्तिपुर क्याम्पसमा पढाउँथे । विषय थियो, हिन्दी भाषा साहित्य । प्राध्यापन पेशासँगै उनको लेखन क्रम पनि सुचारु थियो । विभिन्न पत्रपत्रिकामा उनका साहित्य र मैथिली संस्कृति विषयक आलेखहरू प्रकाशित भइरहन्थे ।   २०४९ साल तिरको कुरा हो । पञ्चायती व्यवस्था गएर बहुदलीय व्यवस्थाको पुनस्र्थापना भइसकेको थियो । नेपाली कांग्रेसका नेता गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री थिए । 

त्यसै समयमा धेरै सरकारी कार्यालय र संस्थानमा कार्यरत पुराना कर्मचारीहरूले अवकास पाए । जागिरले ३० वर्ष र उमेरले ५८ पुगेका धेरैले अवकास पाएका थिए । फलतः धेरै कार्यालयमा पद रिक्त भयो ।  रिक्त रहेका पदमा विभिन्न कार्यालयहरूबाट कर्मचारी पठाइयो । त्यसैमा परे डा. रामदयाल । त्रिविविबाट निर्वाचन आयोगको कर्मचारीकारुपमा उनको पदस्थापन भयो । उनी शिक्षकबाट प्रशासक भए ।   

निर्वाचन आयोगमा हुँदै उनी ‘फूल ब्राइट स्कलरसिप’ मा पोस्ट डाक्टर रिसर्चका लागि अमेरिका पनि गएका थिए । यो छ महिनाको  कोर्स थियो ।  उनी अमेरिकाबाट फर्किए । आफ्नो जिम्माको काम गर्न थाले । त्यसबेला विष्णुप्रताप शाह आयोगमा प्रमुख निर्वाचन आयुक्त भएर आएका थिए ।  कामका क्रममा चित्त नबुझेका विषयमा डा. रामदयाल प्रमुख आयुक्तसँग खरो विचारकासाथ प्रस्तुत हुन्थे । तर खै किन हो, प्रमुख आयुक्त शाहसँग बेलाबेलामा उनको ठाकठुक् परिरहन्थ्यो । 

केही समयपछि निर्वाचन हुँदै थियो । निर्वाचनको तयारीमा सबै जुटे । त्यसैबेला निर्वाचन आयोगको प्रयोजनका लागि ६० वटा कम्प्युटर खरिद गरिएको थियो । त्यो कम्प्युटर खरिदका लागि टेन्डर पनि गरिएको थिएन । खरिदका लागि आवश्यक कोटेशन पनि थिएन । त्योसँगै लाखौँको फोटोकपि पेपर पनि खरिद गरिएको थियो । कागजको पनि कोटेशन थिएन ।

निर्वाचन सम्पन्न भयो । निर्वाचन सकिएपछि खर्चबर्चका फाइल सदर गरिनु स्वाभाविक थियो । फाइल एउटा टेबल अर्को टेबल हँुदै डा. रामदयाल राकेशको टेबलमा पुग्यो ।   मंगलबार उनी काम विशेषले नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान पुगेका थिए । त्यहीँ हामीबीच लामो कुराकानी भयो । डा. रामदयाल राकेश भन्छन्, “म असमञ्जसमा थिएँ । त्यति नै बेला रामचन्द्र पौडेल आयोगका आयुक्त हुनुहुन्थ्यो । उहाँले मलाई भन्नुभयो– ‘राजनीतिक नियुक्ती भएर आएकालाई त त्यति गाह्रो नहोला ।  कर्मचारी भएको नाताले भोलिका दिनमा तपार्इंलाई गाह्रो हुनसक्छ । खर्चको फाइल सही गर्दा विचार पुर्‍याउनुस् ।’ त्यसपछि मैले त्यो फाइल सही नगरेर फिर्ता पठाईदिएँ । त्यसै दिन साँझ मलाई शिक्षा मन्त्रालयमा सरुवा गरिएको चिठी मेरो हात लाग्यो !”

डा. राकेशका अनुसार त्यसबेला हिरण्यलाल रेग्मीलाई विष्णुप्रताप शाहले मनपराएका थिए । त्यसबेला मन्त्रिपरिषदले अरु कोही व्यक्तिलाई आयोगको सचिवमा पठाएको थियो । तर शाहले साम दाम दण्ड भेद प्रयोग गरी आफ्ना मानिस हिरण्यलाल रेग्मीलाई भित्र्याए ।  त्यस उप्रान्त डा. राकेश शिक्षा मन्त्रालयमा हाजिर भए । र मन्त्रालयमा नौ महिना जगेडामा बसे । नौ महिनापछि मात्रै उनको सरुवा सानोठिमीस्थित ‘टेन प्लस टू’ को काम गर्ने कार्यालयमा भयो । त्यहाँ नत उनको दरबन्दी थियो नत काम नै । 

तर पनि उनी सरुवा भएको ठाउँमा गए । पछि उनको सरुवा अनौपचारिक शिक्षा केन्द्रमा भयो । 

०००

साहित्य र संस्कृति विषयमा कलम चलाउँदै आएका डा. रामदयाल राकेशको बाल्यकाल सर्लाही जिल्लाको सिसौटियामा बित्यो । उनी त्यहीँ जन्मिए । मिश्रित समाजको बसोबास रहेको सिसौटिया शिक्षा र सम्पन्नताका हिसाबले उन्नती गर्दै गएको गाउँ मान्छन्, डा. राकेश ।  प्रारम्भमा डा. राकेश र उनकै उमेरका केटाकेटीहरूले पढाइ सुरु गरेका हुन् । त्यसअघि घरमै पढ्ने प्रचलन थियो । 

जब उनीहरूको पढ्ने उमेर भयो, गाउँमै एउटा पाठशाला स्थापना गर्ने कुरा चल्यो । सोही अनुरुप पाठशाला खुल्यो । गाउँभरिका केटाकेटीलाई भारतबाट आएका एक शिक्षकले पढाउँथे । ट्युसन शुल्क बापत पैसा दिने चलन थिएन । धान चामल दिने चलन थियो । त्यसबखत काठको पाटीमा कखरा र एकदेखि सयसम्म लेखाइन्थ्यो । बाँसको कलम भट्ठा (खरी)लाई गलाएर बनाइएको सेतो मसीमा चोपेर पाटीमा लेखिन्थ्यो ।

डा. रामदयाल राकेशभन्दा जेठा तीनजना दाइ थिए । जेठा दुई दाइहरू शिक्षित थिए तर धेरै पढेका थिएनन् । तर पनि शिक्षाको ज्योति आफ्ना भाइहरूलाई दिनुपर्छ भन्ने मानसिकता उनका जेठा माइला दाइहरूमा थियो ।  तत्कालीन अवस्थामा घरेलु पाठशालामा कक्षाको वर्गीकरण थिएन । त्यसैले पढाइको पृष्ठभूमिलाई ध्यानमा राखेरै केही वर्षपछि उनको र उनीभन्दा जेठा दाजुको छिमेकी गाउँमा स्थापित मिडिल स्कूलमा एकैपटक ६ कक्षामा भर्ना भयो । 

उनको घरगाउँ सिसौटियाभन्दा केही परको गोडैतामा स्थापित मिडिल स्कूलमा वार्षिक परीक्षाफल प्रकाशित गर्ने दिन विशेष कार्यक्रमको आयोजना गरिन्थ्यो । र पास भएका विद्यार्थीहरूलाई पुरस्कारस्वरुप कलम र कापी दिने चलन थियो ।  ती दिन स्मरणीय र उर्जाशील भएको उनी बताउँछन् । उनी मिडिल क्लासमै पढ्दै थिए । असार साउनको महिना थियो । त्यसैवर्ष नराम्ररी गाउँ पस्यो, बाढी । त्यो बाढीमा जंगलतिरबाट गैँडा पनि बगाएर ल्यायो ।  

कताको जंगलबाट त्यो गैँडा बगेर आयो, थाहा भएन । तर त्यो बगेर आएको जंगली जनावर हेर्न स्थानीयहरूको भीड लाग्यो । खतरनाक जनावर भएकोले सबै डराए पनि ।  गाउँमै तामराज मास्के नाम गरेका एक प्रभावशाली व्यक्ति थिए । उनको घरमा बन्दुक पनि थियो । उनले त्यही बन्दुकले त्यो बगेर आएको गैँडा मारे । त्यसपछि मात्रै सबैले राहत महसुस गरे । 

तर त्यो गैँडाको मासु, रगत र छालाका लागि मारामार र लुछालुछ भएको आज पनि उनको सम्झनामा छ ।  उतिखेर पूरै सर्लाहीमा हाइस्कूल थिएन । हाइस्कूल नभएपछि भारतीय सिमावर्ती सहरमा गएर पढ्नुको विकल्प थिएन । त्यसैले डा. रामदयाल राकेश र उनका दाइ भारतको सीमावर्ती सहर रिगा स्टेशन गएर पढ्न थाले ।
डा. राकेश सुनाउँछन् त्यो प्रसंग, “म मिडिल स्कूलमा सेकेण्ड भएको थिएँ । फस्र्ट विद्यार्थी रिगा स्टेशन पढ्नै भनेर गएपछि म पनि त्यहीँ गएँ । र रिगाको बलभद्र उच्चाङ्गल विद्यालयमा भर्ना भएँ, आठ कक्षामा ।”

तर फस्र्ट हुने विद्यार्थीको मामाघर त्यही गाउँमा थियो । त्यसैले उसलाई सहज थियो बसोबास । तर रामदयाल राकेश र उनका दाइ होस्टलमा बस्थे । उनीहरूलाई रिगाको बसाइ र पढाइ उच्चाटलाग्दो हुँदै गयो । होमसिक पनि भयो ! उनीहरू दुबै दाजुभाइ दुई तीन महिनामै सिसौटिया फर्किए । 

रिगा उनीहरूको गाउँबाट आठ कोस पर थियो । त्यहाँ आठ कक्षामा भर्ना हुँदा रामदयाल राकेशले आठ कक्षामा साइन्स विषय लिएका थिए । त्यसैबेलादेखि त्यहाँ साइन्स, आर्ट र वाणिज्य छुट्याइएको उनको भनाई छ ।  त्यसपछिको केही समय गाउँमै बित्यो । उनका पिताजी उनी पाँच वर्षको हुँदै बितेका थिए । आमा थिइन् । तर ठूला दाजुहरूको काँधमा पारिवारिक जिम्मेवारी थियो । 

उनका दाजुहरूले फेरि दुबै भाइलाई पढ्नका लागि मलंगवा पारिको सीमावर्ती बजार सोनबर्सा पुर्‍याए । त्यसबेला डा. राकेश  र उनका दाजु कक्षा नौमा भर्ना भए । सोनबर्सा उनको गाउँबाट चार कोस टाढा थियो । त्यसैले पहिलेभन्दा नजिक भएकोले उनीहरूलाई त्यति गाह्रो भएन । उनी हाँस्दै भन्छन् “त्यतिबेला हामीलाई नेपाल भारतबारे थाहा पनि थिएन । बोर्डरका विषयमा के जानकारी हुन्थ्यो !”

०००
उनले एउटा अर्को रोचक प्रसंग सुनाए । रामदयालले गोडैताको मिडिल स्कूलबाट छ कक्षा पास गरिसकेका थिए । त्यसैबेला उनको दाजुको बिहेको कुरा चल्यो । दाजुका लागि मलंगवा नजिकको ब्रह्मपुरीमा केटी हेरियो ।  जुन घरमा उनका दाजुको बिहेको कुरा हुँदै थियो । त्यसै घरमा सम्धीका भाइका पनि छोरी रहिछन् । एकै घरमा दुई कन्या भएकाले डा. राकेशका दाजुहरूले दुबै दिदी बहिनीको बिहे गर्ने कुरा टुंगो गरेरै आए । र, रामदयाल राकेशलाई बिहे गर्न भने । 

अर्थात ब्रह्मपुरीका एकैघरका दिदीबहिनी एउटै घरमा देउरानी जेठानी भएर भित्रिने टुंगो भयो ।  डा. दयाललाई बिहे गर्न मन थिएन । उनी पढाइलाई निरन्तरता दिन चाहन्थे । त्यसैले उनले बिहेको खुबै विरोध गरे । तर उनको केही लागेन ।  उनी यो कुरा गर्दैगर्दा हाँसे । अनि भने, “तीलक र फलदान हुने दिन मेरा दाइपर्नेले स्कूलबाट मलाई काँधमा बोेकेर घर ल्याए । यसरी तीलकको विधिविधान पूरा गरियो । तर मलाई मैले पढेसम्म पढाउने विषयमा दाजुहरूलाई वचनबद्ध गराएको थिएँ । मलाई पढ्नुपर्छ भन्ने मात्रै थाहा थियो । पढेर के गर्ने ? यो भने थाहा थिएन !”

दाजुले आश्वासन दिएपछि उनी बिहे गर्न माने । यसरी बालकै उमेरमा उनको बिहे भयो । तथापि, आज पनि उनी आफ्नो बिहे जबरजस्ती भएको भन्न हिच्किचाउँदैनन् ।  रिगाबाट फर्किएको केही समयपछि सोनबर्साको स्कूलमा दुबै दाजुभाइको भर्ना भयो कक्षा नौ मा । आठ कक्षा उनीहरूले पढेनन् । रामदयाल राकेशले सोनबर्साको स्कूलमा साइन्स नलिएर कला विषय लिए ।  

उनीसँगै पढ्ने उनका दाजुले ९ पास गरेपछि पढाइ छाडे र खेतीपातीमा लागे । रामदयालको पढाइ निरन्तर अगाडि बढी रह्यो ।  सोनबर्सा स्थित हाईस्कूलबाट उनले प्रथम श्रेणिमा म्याट्रिक पास गरे । त्यो स्कूलका फस्र्ट विद्यार्थीलाई उनले म्याट्रिक परीक्षामा एक नम्बरले जितेका थिए । 
०००
म्याट्रिक पास गरेपछि कलेजको खोजी सुरु भयो । जनकपुरमा कलेज थियो, तर सिसौटियाबाट टाढा भएकोले उनले जनकपुर जाने मन बनाएनन् ।  उनी भारतीय सहर सीतामढीको गोयन्का कलेजमा गएर आइएमा भर्ना भए । दुई वर्षमा उनले आइए सिध्याए । र, सन् १९५८ मा उनले आइए पास गरे ।   तर त्यसअघि उनी ओभरसियर पढ्ने मनस्थितिमा थिए । उनका एकजना साथी काठमाडौं गएर ओभरसियर पढ्ने तयारीमा थिए । डा. राकेश पनि काठमाडौं जाने भए, साथीसँगै । 

उनीहरू दुबैजना काठमाडौं जान भनेर भारतीय मार्ग हुँदै रक्सोल पुगे । त्यहाँबाट वीरगञ्ज गए । तर भिमफेदीदेखि हिँडेरै काठमाडौं पुग्नुुपर्ने कुरा थाहा पाएपछि डा. राकेशले आफू हिँड्न नसक्ने भनेर वीरगञ्जबाटै गाउँ फर्किए । अनि उनले सीतामढीको बाटो समाए । 

डा. रामदयाल राकेश सम्झिन्छन् ती पुराना दिन । भन्छन्, “सीतामढीबाट आइए पास भएपछि अंग्रेजी विषयमा ‘अनर्स’ गर्ने मन बनाएँ । त्यसपछि म सिमराबाट प्लेन चढेर काठमाडौं आएँ । त्यसबेला ४० रुपैयाँ थियो प्लेन भाँडा । काठमाडौं पुगेर त्रिचन्द्र कलेजमा गएर सम्पर्क गरेँ । तर काठमाडौंमा बीएमा अनर्स गर्ने सिस्टम रहेनछ । म फेरि गाउँ फर्किएँ । र, दरभङ्गा गएर आफूले चाहेको विषय पढ्न थालेँ ।” 

काठमाडौंबाट फर्किँदा भने उनी चित्लाङको बाटो हुँदै हिँडेर फर्किए । भिमफेदी पुगेर गाडी चढेर अमलेखगञ्ज गए । त्यहाँबाट रेल चढेर वीरगञ्जका लागि हिँडे । तर उनी चढेको रेलका केही डिब्बाले लिक छोड्यो । रेल दुर्घटनामा प¥यो । तर उनी र उनका सहयात्रीहरूलाई केही भएन । त्यहीँ वीरगञ्जबाट अर्को रेल आयो । र, सबै यात्रुलाई बोकेर वीरगञ्ज पुर्‍यायो । 

०००

दरभङ्गाबाट बीए पास गरेका रामदयाल राकेश एमए पढ्न काठमाडाैं आए । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयको त्रिपुरेश्वरस्थित क्याम्पसमा अंग्रेजी विषय लिएर एमए पढ्न सुरु गरे । त्यसबेला त्रिपुरेश्वरमै थियो विश्वविद्यालय । उनले एक–डेढ महिना काठमाडौंमा बिताए । त्यसपछि दशैँको बिदा भयो । उनी घर गए । घर पुगेर उनले दाजुहरूलाई आफूलाई काठमाडौंको पानी सुट नगरेको भन्दै काठमाडौं नफर्किने कुरो सुनाए । मूलतः उनी अंग्रेजी विषयका किताबहरू महँगो भएकोले घरमा दाजुहरूलाई बोझ दिन चाहँदैनथे । 

डा. राकेश भन्छन्, “यद्यपि त्यो मेरो बहानाबाजी थियो । कारण काठमाडौंमा बसेर पढ्दा धेरै खर्च हुन्थ्यो । म परिवारलाई बोझ दिन चाहन्थिन । त्यसैबेला गोडैताको हाइस्कूलमा एउटा मास्टर चाहिने भयो । र, म त्यहीँको स्कूलमा पढाउन थालेँ ।”  गोडैताको स्कूलमा उनले नौ महिना पढाए । फेरि के मन लाग्यो, उनी काठमाडौं आए । र हिन्दी विषय लिएर त्रिभूवन विश्वविद्यालयमा एमए पढ्न थाले । त्यसबेला केही भारतीय र केही नेपाली प्रोफेसरहरूले पढाउँथे । 

त्रिविविमा उनले ढुण्डिराज भण्डारीसँग हिन्दी पढे । यसरी पढ्दै गर्दा एक वर्षको समय बित्यो । उनले एमएको फस्र्ट पार्टको परीक्षा दिए । अनि विदामा घर फर्किए ।  उनी गाउँ पुगेकै बेला उनलाई छिमेकी गाउँमा स्थापित हाइस्कूलमा हेडमास्टर भइदिन आग्रह गरियो । उनले पनि के सोचे कुन्नी, घरपायक पाएको हेडमास्टरको जागिरलाई हुन्छ भनिदिए ।

त्यसैबीच उनले एमए पुरा गरे । हेडमास्टर हुँदै उनले सेकेन्ड पार्टको परीक्षा प्राइभेट दिए र एमए पास गरे ।

उनी सुनाउँछन्, “त्यसबेला मैले एमएमा फस्र्ट क्लास फस्र्ट पोजिसन ल्याएँ । हरेक विषयमा फस्र्ट ल्याउनेहरूको नाम रेडियो नेपालले समाचारमा भन्थ्यो । मेरो नाम पनि भनियो । त्यसपछि त मेरो चर्चा सबैतिर भयो । सर्लाहीका सिडियोले पनि बधाई दिए ।”

डा. रामदयाल त्यसबखत सर्लाहीकै बैलबासमा आयोजित हेडमास्टरहरूको सम्मेलनमा भाग लिन गएका थिए । उनी फर्किँदा मलंगवा आए । सिडियो इश्वरचन्द्र उपाध्यायसँग भेट भयो । उनले बधाई दिए । जब उनी गाउँ पुगे, त्यसबेलासम्म त स्कूलमा हलुवाई (मिठाई बनाउने) उनको नाममा मगाएर भोजभात पनि सम्पन्न गरिसकेका रहेछन् । 

यति सुनाउँदै गर्दा डा. रामदयाल राकेश हाँसे । उनी नोस्टाल्जिक भए ।  गाउँको राजनीतिले उनलाई स्कूलमा हेडमास्टर भइरहन मन लागेन । अनि, राजीनामा दिए र फेरि एक पटक २०२०÷०२१ सालतिर काठमाडौं छिरे । उनी काठमाडौं त आए तर कतै दरबन्दी खाली थिएन । उनले  ढुण्डीराज भण्डारीसँग भेट गरे । भण्डारीले उनकी छोरी तथा उनका केही केटी साथीहरूलाई अंग्रेजीको ट्युशन पढाइदिने काम मिलाई दिए । उनलाई केही राहत भयो, यसबाट ।  

०००

पद्म कन्या कलेजबाट एकजना हिन्दीका प्रोफेसर भारत फर्किँदै थिए । पद्म कन्या कलेजकी अंगुरबाबा जोशीले रामदयाल राकेशलाई केही समय अवैतनिकरुपमा हिन्दी पढाउन भन्दै रिक्त पदमा उनलाई नै राखिने वाचा दिइन् । उनले पनि अवैतनिकरुपमा पढाउन थाले । यसरी नौ महिना अवैतनिक पढाएरै बित्यो । त्यसपछि उनको अस्थायी नियुक्ति पद्म कन्या कलेजमा हिन्दी विषयको लेक्चररमा भयो । 

पछि उनले स्थायीका लागि फेरि लोकसेवा आयोगबाट लिइएको परीक्षा दिए । सरकारी सेवाका लागि जाँच दिनै पर्दथ्यो ।  यो परीक्षामा उनका केही प्रतिश्पर्धी पनि थिए । एकजना महिला पनि थिइन् । ती महिलाको विषयमा कुरा पनि चलेको थियो । रामदयाल जहाँ पनि जान सक्छन् । उनले अन्त पनि काम पाउन सक्छन् । उनले सुनेका यस्ता संवादहरुले डा. राकेशलाई निराश बनाएको थियो । 

तर उनको नाम निस्कियो । उनी स्थायी लेक्चरर भए पद्म कन्या कलेजको र उनले पढाउँदै गए निरन्तर ।  त्यसैबीचमा त्रिविविले पनि हिन्दी विषयका लागि लेक्चरर माग गर्‍यो । उनले त्यहाँ पनि आवेदन दिए । त्यस पदका लागि लखनउका एकजना पीएचडी गरेका व्यक्तिको पनि आवेदन परेको थियो । 

विज्ञ व्यक्तित्वकारुपमा दिल्ली विश्वविद्यालयका हिन्दी विभागका प्रमुख डा. नगेन्द्रलाई पनि बोलाइएको थियो । यहाँ रामदयाल राकेशलाई आफ्नो नाम निस्कनेमा विश्वास थिएन् । तर आश्चर्यजनकरुपमा उनको नाम निस्कियो । नेपालीलाई नै मौका दिनुपर्छ भनेका रहेछन्, डा. नगेन्द्रले । तर उनले आफ्नो अभिभावकजस्तै रहेकी अंगुरबाबा जोशीलाई यस विषयमा सोधे । उनले नजाउ भनेपछि उनी कीर्तिपुर गएनन् । पद्मकन्यामै पढाउँदै गए ।

यसरी काठमाडौं आएका डा. नगेन्द्रले दिल्ली फर्किए पछि साप्ताहिक हिन्दुस्तानमा एउटा लेख लेखे । शीर्षक थियो, ‘मेरी पहली विदेश यात्रा’ । त्यो पत्रिका काठमाडौंमा पनि आयो ।  डा. रामदयाल राकेशले पनि त्यो आलेख पढेका थिए । त्यो आलेख गोरखापत्रका भैरव अर्यालले पनि पढेका रहेछन् । त्यतिखेर डा. राकेशले मैथिली लोक संस्कृतिका विषयमा फाट्टफुट्ट लेखहरू लेख्दै आएका थिए । 

एकदिन भैरव अर्यालले रामदयाललाई त्यो आलेख अनुवाद गर्न भने । उनले पनि अनुवाद गरे । त्यो अनुदित आलेख गोरखापत्रमा छापियो । यसरी उनी डा. नगेन्द्रसँग जोडिएका थिए । त्यसको केही समयपछि कोलम्बो प्लान अन्तरगत पीएचडी गर्ने सीट आयो । उनले पनि आवेदन दिए । तर उनले दिल्ली विश्वविद्यालयमा पाए मात्रै जाने भनेँ । उनले दिल्ली विश्वविद्यालयमा डा. नगेन्द्रको मातहतमै रहेर पीएचडी गर्ने मौका पाए । 

पीएचडी गर्दा ताका उनी परिवारसहित दिल्ली बस्थे । बालक उमेरमै बिहे भएकोले उनको छोराछोरी भइसकेका थिए । उनले दिल्लीबाट पीएचडी सक्याए । काठमाडौं फर्किए । त्यसबेलासम्म पद्मकन्यामा रहेको हिन्दी विभाग किर्तीपुरमा गाभीसकेको थियो । उनी काजको चिठि बोकेर कीर्तिपुर पुगे । यसरी अध्यापन पेशामा लागेका डा. रामदयाल राकेशले करिब २०/२१ वर्ष विद्यार्थीहरूलाई पढाए । 

०००
गाउँमा हुँदा अलिअलि लेखे पनि उनको लेखन यात्राको थालनी काठमाडौंबाटै भयो । पहिलो पटक उनको एउटा मैथिली लोक संस्कृति सम्बन्धी आलेख गोरखापत्रमा छापियो । आफूले मैथिली लोक संस्कृतिलाई सबैतिर पुर्‍याउनकै लागि त्यस किसिमको लेख लेखेको उनी बताउँछन् । यसरी लेखनमा लाग्दै गएका डा. राकेशले विभिन्न पत्रपत्रिकाहरूमा लेख्दै गए । त्यसपछि संस्कृतिका विषयमा मात्रै नभएर पुस्तकका समीक्षा पनि गर्न थाले । 

उनी भन्छन्, “त्यतिबेला कतै प्रकाशित हुँदा पनि चर्चा हुन्थ्यो । पछि गोरखापत्रकै राइजिङ नेपाल प्रकाशनमा आयो । त्यसमा पनि मैले लेख्न थालेँ । र आजसम्म निरन्तर लेखिरहेको छु ।’ 

डा. रामदयाल राकेशको अहिलेसम्म दर्जनौ पुस्तक प्रकाशित भइसकेका छन् । नेपाली, अंग्रेजी र मैथीली भाषामा उनका धेरै किताब छन् ।

निर्वाचन आयोगबाट शिक्षामा पठाइएका रामदयाल राकेश पछि अनौपचारिक शिक्षा केन्द्रका हाकिम भए । त्यसैबेला उनको नियुक्ति नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञ परिषद सदस्यमा भयो । उनी जाउँ कि नजाउँ भन्ने मनस्थितिमा थिए । तर उनलाई लाग्यो, अब प्राज्ञिक काम गर्नुपर्छ । त्यसैले उनी मोहन कोइरालाको नेतृत्वका प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा अरुभन्दा दुई महिना ढिलो नियुक्ति लिए ।