उनीहरूको वैयक्तिक वा सामूहिक स्मृतिको अनुपम वस्तु नोत्रे दामको क्याथेड्रल आगाको ज्वालाले भष्म बनाएको देख्दा विश्वास गर्नै नसकेर मानिसहरू प्रार्थना गर्दै, रुँदै वा जप गर्दै गर्दैछन् । यही २०१९ को अप्रिल १५ र १६ का दिन पेरिसमा भएको त्यो आगलागी देख्नेहरूको भावुकताको प्रतिध्वनि संसारभर गुन्जिएको छ । आशा गरौँ, यस दुःखद घटनामा संसारभर देखिएको समानुभूतिको फ्रान्स र त्यसभन्दा बाहिर पनि दूरगामी सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ ।
आगलागीपछि जति सहानुभूतिका सन्देशहरू (अन्तर्वार्ताको अनुरोध ) त मैले सन् २०१५ मा फ्रान्सको राजधानीमा भएका रक्तरञ्जित आतंकवादी हमलापछि पनि पाएको थिइन । यस्ता सन्देशहरू अस्ट्रेलिया, जापान, अमेरिका, बेलायत, द नेदरल्यान्डस र अरू कैयौं मुलुकहरूबाट आएका छन् ।
आगलागीको लगत्तै क्याथेड्रलको पुनर्निर्माणमा सहयोग जुटाउन फ्रान्सबाट मात्र हैन संसारभरबाट एकै दिनमा करोडौं युरो प्रदान गर्ने वचन दिइएको छ । खासगरी सेप्टेम्बर ११, २०११ को आतंककारी हमलापछिको पीडामा सहानुभूति प्रकट गर्ने क्याथेड्रलको सहयोगका लागि अमेरिकाका धनी दाताहरूले शीघ्रता देखाए ।
यो आठ सय वर्ष पुरानो भवन पृथ्वीको जीवन, करोडौं शरणार्थीको अवस्था वा विश्वका गरिबहरूको दयनीय स्थितिभन्दा पनि महत्त्वपूर्ण हो भने जसरी देखिएको यस प्रकारको सकारात्मक भावुकताले केहीलाई चकित बनाएको हुनसक्छ । लाग्छ, हामीलाई भविष्यको रक्षा गर्नभन्दा परम्पराको रक्षा गर्ने कार्य बढी सहज हुन्छ । हामी मानव जीवनभन्दा ऐतिहासिक भवनहरूको संरक्षण जो गर्छौँ ।
तैपनि म आगलागीबाट उत्पन्न भावनाका बारेमा बुझ्छु र म पनि उत्तिकै भावुक भएको छु । साथै, यो स्मारक भविष्यका सन्तानलाई हस्तान्तरण गर्ने हाम्रो दायित्व हो भन्नेमा पनि सहमत छु । नोत्रे दाम मेरा हजुरबासँग पनि जोडिएको थियो र यो मेरा नातिनातिनासँग पनि जोडिई रहोस् भन्ने मेरो चाहना छ । हाम्रो छोटो जिन्दगीमा मानवका रूपमा आफ्नो वरपरका परिवेशको सुधार वा संरक्षण हाम्रो सामूहिक कर्तव्य हो भने यस क्याथेड्रलको भाग्य अवश्य पनि स्वाभाविक प्राथमिकता हो । म मेरो पुस्ताले नोत्रे दामलाई विश्वमै शान्ति र सुन्दरताको प्रतीकका रूपमा जस्ताको तस्तै पुनर्निर्माण गरेको वा सके अझ सुन्दर बनाएको इतिहासले देखोस् भन्ने चाहन्छु ।
म इसाई हैन । तर, पेरिसवासी, फ्रेन्च, युरोपेली र अझ भनौ न विश्व नागरिकका रुपमा नोत्र दाममा आगो लाग्दा विशेषज्ञहरू सिंगै क्याथेड्रल ध्वस्त हुनसक्ने भयले स्तब्ध भएको थिएँ । त्यस भवनमा आगोलागे पनि त्यो ध्वस्त हुनु अगावै खरानीको थुप्रो नबन्दै मेरो स्मृतिमा सँगालेर राख्न म त्यहाँ दौडेर पुगेको थिएँ । मलाई लागेको थियो नोत्रे दाम मेरो आफ्नै हो यो मेरो इतिहास र जीवनकै अभिन्न अंग हो ।
पहिले पनि लाखौंपटक हामीले यसै भनेको हुनुपर्छ । नेपोलियनको राज्याभिषेक सन् १८०४ को डिसेम्बरमा नोत्र दाममै गरिएको थियो । त्यसको एक पुस्तापछि फ्रान्सका महान् साहित्यकार भिक्टर ह्युगोले आफ्नो उपन्यास ‘द हन्चब्याक अफ नोत्र दाम’ मा यस क्याथेड्रललाई अमर बनाए । उनको यस उपन्यासमा थुप्रै सफल फिल्म र संगीत नाटिका बनाइए । सन् १९४४ को अगस्टमा दोस्रो विश्वयुद्धमा पेरिस मुक्त भएको विजयोत्सव मनाउन सहर पूरै शान्त भइनसक्तै चाल्र्स डे गाल यही उपस्थित भएका थिए ।
परन्तु, किन संसारभरका करोडौं व्यक्तिमा मेरैजस्ता भावना उत्पन्न भयो ? भयानक आगलागीबाट लगभग ध्वस्त क्याथेड्रलको सौन्दर्य पक्कै पनि यसको एउटा कारण हो । मेरी एक मित्रले त्यस आगलागीलाई ‘लोमहर्षक आतंक’ भनिन् । उनको बार्दलीबाट सेइन नदीको देब्रे किनारमा नोत्रे दाम देखिन्छ । सिंगै पेरिस जलिरहेको त छैन तर यसको मुटुमा आगो लागेको छ । साथै, त्यो भयावह ज्वाला दन्किरहेको मुख्य समाचारहरूमा प्रत्यक्ष प्रसारण भइरहेको थियो । फ्रेन्च अधिकारीहरूका अनुसार युरोपको सबैभन्दा धेरै मान्छेले अवलोकन गरेको त्यो स्मारक खरानी हुँदै थियो । क्याथेड्रलप्रति विश्वभर यस्तो मोह जगाउने मुख्य कारक सायद यही ख्याति हो ।
यस घटनाले मलाई दस वर्ष पहिले अमेरिकी दार्शनिक मार्था नुसबमसँगको भएको एउटा बहसको सम्झना भयो । उनले मुसामा गरिएको एउटा प्रयोगका बारेमा मलाई बताएकी थिइन् । उनका अनुसार कुनै मुसालाई पीडा भएको थाहा पाए भने अरू मुसाले पनि त्यसमा चासो देखाउँथे र अरू बेला पूरै बेवास्ता गर्थे ।
यो विश्वव्यापी भावुकता कम्तीमा तत्कालका लागि कुनै डरलाग्दो सिनेमा सुखान्तमा परिणत भएजस्तै हुनथालेको छ । फ्रान्सका राष्ट्रपति इम्यानुएल म्याक्रोंले यसमा भावुकता व्याप्त रहेको थाहा पाएर त्यसको कुशलतापूर्वक प्रयोग गर्दै आगलागीको घटनापछि राष्ट्रिय एकताको आह्वान गरे । बितेका दुई महिना प्रत्येक सप्ताहान्तमा फ्रान्समा विरोध प्रदर्शन र हिंसा हुने गरेको छ । यस्तै यति चर्को धु्रवीकरणको अनुभव पनि फ्रान्समा हालसाल भएको थिएन । परन्तु, म्याक्रोंले अकस्मात एउटा अचुक तर्क फेला पारे – यस्तो दुःखद अवस्थामा सानातिना विवाद थाती राखेर उदारता र सामूहिक उत्तरदायिता अपनाउनु आवश्यक छ ।
यस्ता घटनापछि उत्पन्न हुने सकारात्मक भावुकता प्रायः सघन तर छोटो समयको हुन्छ । सम्भवतः यसपटक पनि फरक नहोला । नोत्रे दामको घटना र त्यसलाई फ्रान्सका राष्ट्रपति म्याक्रोंले गरेको सम्बोधनले युरोपियन संसद्को आसन्न निर्वाचनमा उनलाई केही सहज हुने निश्चितै छ । बेलायतका पूर्वप्रधानमन्त्री ह्यारोल्ड विल्सन भन्नेगर्थे राजनीतिमा एक साता निकै लामो समय हो । युरोपियन संसद्को चुनाव त एक महिना पर छ ।
(इन्स्टिच्युट मोंटाइग्नेका सिनिएर काउन्सिलर )
Copyright: Project Syndicate, 2019.
