नेपालीहरूको दोस्रो ठूलो चाड तिहार धुमधामसँग मनाइँदै छ । नेपाली संस्कृतिमा तिहारको पनि मौलिक विशेषता छ । यमपञ्चकमा काग, कुकुर, गोरु, गाई र भाइ पूजा गरेर तिहार मानिन्छ भने सँगै लक्ष्मीपूजा, दीपावली र ह्म पूजा पनि गरिन्छ । ह्मः (आत्म) पूजा विशेषतः नेवार संस्कृतिमा गरिन्छ ।

दसैंजत्तिकै व्यापक नभए पनि तिहार पनि नेपालभर नै मनाइन्छ । यद्यपि, कतै दीपावलीलाई महत्त्व दिइएको हुन्छ भने कतै भाइटीका र ह्मः पूजालाई । विभिन्न पशुपन्छीको पूजाले नेपालको तिहारलाई भारतका विभिन्न संस्कृतिको भन्दा फरक बनाइएको छ । लाग्छ, दसैंभन्दा पनि तिहारको बढी स्थानीयकरण भएको छ । नेपाल मूलतः प्रकृति पूजकहरूकै थलो भएको तिहारले पुष्टि गर्छ ।

यसैगरी पछिल्ला दिनमा तिहारमा भारतीय प्रभाव पनि बढी नै देखिन थालेको छ । ‘धनतेरस’मा सुनचाँदी खरिद गर्नेदेखि दीपावली र रङ्गोलीको चलन अपेक्षाकृत व्यापक र तडकभडकपूर्ण हुँदैगएको छ । सहरीकरणसँगै गाई र गोरुको पूजा गर्न चलन घट्दै गएको छ भने लक्ष्मीपूजा र दीपावलीको तडकभडक बढ्दै गएको देखिन्छ । सम्भवतः नेपाली समाजको सहरीकरणको प्रक्रियाको अध्ययन गर्नेहरूका लागि तिहार महत्त्वपूर्ण विषय हुनसक्छ । 

अर्को ठूलो पर्व छठ मनाएपछि चाडपर्वको याम सकिँदै जान्छ । यद्यपि, सांस्कृतिक तथा धार्मिक विविधताका साथै पारस्परिक सद्भाव बलियो भएको नेपाली समाजमा बाह्रै महिना कुनै न कुनै चाड परिरहेकै हुन्छ । अपेक्षाकृत रौसे प्रकृतिका नेपालीहरू दुःखसुख बिर्सेर रमाइरहेका हुन्छन् । पछिल्ला दशकहरूमा मधेसमा दसैं, तिहार र पहाडमा छठ मनाउने चलन बढ्दै गएको छ । सांस्कृतिक एकीकरण हुने यसरी नै त हो ।

बढ्दो सांस्कृतिक अनुकूलनबाट नेपाली समाजमा नौलो संस्कृतिको विकास हुने सम्भावना बढ्दै गएको छ । यसले नेपाली राष्ट्रियता बलियो बनाउन मद्दत गर्नेछ । शासन पद्धतिमा नेपाली समाजले प्रगतिशील लोकतान्त्रिक पद्धति अपनाएजस्तै सांस्कृतिक उदारता र विविधतालाई पनि व्यापकरूपमा आत्मसात गरिरहेको छ । पक्कै पनि यो गर्वको विषय हो । 

अनुकूलन र एकीकरणका क्रममा पनि आआफ्नो विशेषतासहित नेपाली समाजले सांस्कृतिक बहुलता कायम राख्न सक्नुपर्छ । विविधता र बहुलताको सम्मान गर्ने र सबैप्रति सद्भाव राख्ने गुण नेपालीको साझा सांस्कृतिक विशेषता हो । स्नेह, सद्भाव र उल्लासको परम्परा कायम राख्दै नेपाली समाज शान्ति, समृद्धि र उन्नतिका मार्गमा निरन्तर अगाडि बढोस् । तिहार र छठका अवसरमा हाम्रा पाठक, शुभेच्छुक, लेखक, विज्ञापनदाता, सहकर्मीलगायत सबैमा शुभकामना !