काठमाडौं । पत्रकार एवम् लेखक रमेश भुसालको नयाँ गैरआख्यानकृति ‘छालबाटो’ लोकार्पण गरिएको छ । शनिबार काठमाडौंको कमलादीस्थित नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको डबलीमा आयोजित कार्यक्रममा भुसालकी छोरी अनुराले पुस्तक लोकार्पण गरिन् ।

त्यसक्रममा विद्वान् हरि शर्माले लेखक भुसालसँग संवाद समेत गरे । शर्माले पुस्तक लेखनदेखि यसका विविध पक्षमा आधारित रहेर भुसालसँग संवाद गरे ।

कार्यक्रममा शर्माले पर्यावरण, वातावरण, नदीनाला अनि नेपाल–चीन–तिब्बत सीमा क्षेत्रका बासिन्दाको अध्ययनमा रुचि राख्नेलाई पुस्तक उपयोगी भएको बताए । नदीनालाको दोहन बढिरहेको र तिनको संरक्षण अपरिहार्य बनेको सन्दर्भमा पुस्तकले यस विषयमा समेत जोड दिएको उनको भनाइ थियो ।

लेखक भुसालले मानिसका कर्मले प्रकृति एवं पर्यावरण बिग्रिएको बताए । “मान्छे आफू मात्रै पृथ्वीमा थपिएको छैन, उसले अरू धेरै कुरा पनि थपेको छ । उसले अरूलाई सिध्याएर आफ्नो साम्राज्य खडा गरिरहेको छ । त्यसरी उसले सिध्याउँदै लगेको एउटा स्रोत नदी हो,” उनले भने ।

उनले अगाडि भने, “पृथ्वीमा रहेका सबै नदीको कुल लम्बाइ एक करोड २० लाख किमि छ । अहिले पृथ्वीका कुल नदीमध्ये ६० प्रतिशतमा बाँध बाँधिसकिएको छ ।” तर, बाँधिन बाँकी केही नदीमध्ये कर्नालीको शिरदेखि पुछारसम्मको यात्रा ‘छालबाटो’ रहेको उनले बताए ।

यो पुस्तक आफूले नदीयात्रा गर्दा भेटेका पात्रहरूको कथा रहेको भुसालले जनाए । “यो अलिअलि मेरो, अलिअलि नदीको, अलिअलि कर्नालीवासीको, अलिअलि मेरा सहयात्रीहरूको, अलिअलि नदी राजनीतिको र अलिअलि नदी विज्ञानको कथा हो,” उनले भने, “कतै यो निकै तथ्यपरक रूपमा प्रस्तुत भएको होला त कतै अलि भावनामा पनि बहकिएको होला ।”

भुसालले ‘छालबाटो’ पुस्तकमार्फत पाठकलाई कैलाश मानसरोवर हुँदै तिब्बतस्थित कर्नाली नदीको उद्गमदेखि भारतको गंगासम्मको यात्रा गराएका छन् । भुसालले आँखाले देखेको र मनमा बसेको नदीको वर्णन गरेका छन् ।

पारम्परिक यात्रावृत्तान्तभन्दा पनि यात्रा गरिएका ठाउँको समाजशास्त्रीय अवलोकन यसमा पाइन्छ ।

पत्रकार भुसालले प्रतिष्ठित अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यम बीबीसी, द गार्डियन, द फाइनान्सियल टाइम्स, द थर्ड पोल, द वायर, स्क्रललगायत नेपालका प्रमुख पत्रपत्रिकामा वातावरणीय विषयमा अनुसन्धानात्मक रिपोर्टिङ तथा विश्लेषण प्रकाशन गरेका छन् । नेपालका मुख्य नदी कोसी, गण्डकी र कर्नालीको शिर–पुछार यात्रा गरेका उनले अन्टार्कटिकाबाहेक सबै महादेशबाट जलवायु परिवर्तनलगायत विषयमा रिपोर्टिङ गरेका छन् । ‘छालबाटो’ उनको पहिलो पुस्तक हो ।