पितृसत्तात्मक सोच हावी भएको समाजमा कुनै दम्पती सन्तानविहीन भए कस्तो समस्या झेल्नुपर्ला ? कसकसको दबाबको सामना गर्नुपर्ला ? यसकै सेरोफेरोमा घुमेको सिनेमा हो, ‘मनसरा’ । निःसन्तान दम्पती छ । समस्या कसमा छ ? सन्तान उत्पादन क्षमता श्रीमान्मा छैन कि श्रीमतीमा ? यसमा प्रस्ट नभई महिलामाथि लगाइने गरेको आरोप सिनेमाको कथा हो । योसँगै दुवैले चाहँदा चाहँदै भेट हुन नसकेपछि एकातिर श्रीमान् र अर्कातिर श्रीमती एकार्कालाई भेट्ने प्रतीक्षामा बसिरहेको चलचित्र ‘मनसरा’को मुख्य कथा हो ।

चलचित्रको कथा नेपाली समाजकै हो । आमनेपाली नागरिकले भोगिरहेको र देखिरहेको विषय चलचित्रमा उठान गरिएको छ । सिनेमाको कथा नौलो होइन, धेरै नेपाली चलचित्रले उठान गरिसकेको विषय हो । तर, ट्रिटमेन्ट फरक छ । बिछोडिएकाको खोजी र सन्तान प्राप्तिका लागि गरिने प्रयास समानान्तर रूपमा अगाडि बढ्दा सिनेमा इङ्गेजिङ बनेको छ । पूर्वी नेपालमा बसोबास गर्ने लिम्बू समुदायको कथा भनेको चलचित्रले उक्त समुदायको संस्कृतिबारे थोरबहुत जानकारी दिन्छ । पूर्वी पहाडको आञ्चलिकता सिनेमाले महसुस गराउँछ ।

चलचित्रमा सांगीतिक पक्ष बलियो छ । चलचित्रमा समावेश पालमले दर्शकलाई लोभ्याउँछ । 

हँसाइरहने संवादले दर्शकलाई दिक्क लाग्दैन । समाजमै देखेसुनेका पात्र भएकाले बिझाउँदैन । लेखक तथा निर्देशक उपेन्द्र अक्सर संवादमा उम्दा यसअघिका उनले लेखेका सिनेमामा पनि लाग्थे । त्यसलाई उनले यो चलचित्रमा पनि निरन्तरता दिएका छन् । भुइँमान्छेले बोल्ने संवाद टपक्क टिपेर लेख्नु उनको विशेषता हो । यति हुँदाहुँदै पनि उनले केही दोहोरो अर्थ लाग्ने संवाद प्रयोग गरेका छन्, त्यो केही भद्दा लाग्छ ।

सिनेमाको सबल पक्ष प्रविण खतिवडाको अभिनय हो । उनको अब्बल अभिनयका अगाडि अन्य पात्रको अभिनय फिका लाग्छ । दयाहाङ राई त ‘मनसरा’मा छन्, उनले भन्दा पनि अभिनयमा प्रविणले ध्यान खिच्छन् । ‘कान्छा’को भूमिकामा रहेका बालकलाकारले सिनेमाभरि हँसाइरहन्छन् । उनको अभिनय तारिफयोग्य छ । मेनुका प्रधानले अभिनयमा आफूलाई खरो उतारेकी छन् । अन्य कलाकारको पनि पात्रलाई न्याय गरेका छन् ।

साउन्डमा सिनेमा चुकेको छैन । साउन्डमा ध्यान दिएका निर्देशकले ब्याकग्राउन्ड स्कोरमा भने ख्याल गरेका छैनन् । शैलेन्द्रध्वज कार्की आफैँमा ख्याति कमाएका सिनेमेटोग्राफर हुन्, तर उनले आफ्नो सिनेमेटोग्राफीको कला यो सिनेमामा देखाएका छैनन् । आफैँले लगानी समेत गरेको चलचित्रमा उनी शिल्प देखाउन चुकेका छन् । कस्तो दृश्य बनाउने भन्नेमा उनी क्लियर नहुँदा पर्दामा सिनेमेटोग्राफी कमजोर देखिएको छ । कलर र लाइटमा पनि सिनेमा कमजोर छ ।

केही दृश्य सिनेमामा लामा छन्, सम्पादनको टेबलमा छोट्ट्याउन सकिने ठाउँ हुँदाहुँदै छोडिएका दृश्यले सिनेमालाई चुस्त बन्न दिएको छैन । लिम्बू संस्कृति र संस्कार देखाउने दृश्यका रूपमा राखिएको युवाको समूहले सिनेमाको सौन्दर्य बढाउँदैन, उल्टो ‘डिस्टर्ब’ गर्छ । त्यो दृश्य लामो पनि छ ।

चलचित्र आफैँमा सिंगो संसार हो । लामो अवधिको कथा भन्ने सिनेमामा ग्रोथ (विकासक्रम) चाहिन्छ । पात्रहरूमा विकास देखिनुपर्छ । ‘मनसरा’मा यो देखिँदैन । पहिलो हाफमा कथा अघि बढ्दैन । दोस्रो हाफमा निर्देशकलाई सिनेमा बिट मार्ने हतारो छ ।

कथा र पात्रलाई विश्वसनीय बनाउन पात्रको पृष्ठभूमि आवश्यक हुन्छ, जसले पात्रलाई स्ट्याब्यालिस गर्छ । पात्र स्ट्याब्लिस नगर्ने सुविधा सिक्वलले मात्रै पाउँछन् । पहिलोपटक फ्रेस कथा भन्ने निर्देशकले पात्र स्ट्याब्लिस गर्नैपर्छ । लेखक समेत रहेका निर्देशकले यो किन आवश्यक ठानेनन् ? सिनेमा हेर्दा प्रश्न उठ्छ । सिनेमाका मुख्य चार पात्र – प्रवीण खतिवडा, मिरुना मगर, मेनुका प्रधान र दयाहाङ राई, कुनै पनि पात्र स्ट्याब्लिस नगरी लेखकले सिनेमाको कथा लेखेका छन् । किन प्रवीणको पात्रलाई बाउले घृणा गरे, निःसन्तान नै मुख्य कारण हो कि अरू पनि केही छ ? मिरुनाको पारिवारिक पृष्ठभूमि के हो ? दयाहाङलाई के त्यस्तो बाध्यता पर्‍यो जसले गाउँ फर्किन सकेनन् ? स्पष्ट पार्न सुरुका केही समय दिन लेखक हिचकिचाएका छन् । यसले सिनेमालाई बलियो हुने अवसरबाट बन्देज गरिदिएको छ ।

साहित्यकार समेत रहेका उपेन्द्र सुब्बाको बलियो पक्ष नै गाउँका कथा टिपेर स्थानीयपनलाई संवादमा उतार्नु हो, जसले सिनेमालाई जीवन्त बनाउन मद्दत गर्छ । तर, यो सिनेमाको संवादमा यसलाई समात्दा समात्दै पनि उनका केही पात्र बेलाबेलामा विचलित हुन्छन् । नेपाली आमसिनेमाको समस्या पात्रले बोल्ने संवाद पनि एक हो । नेपाली सिनेमामा पात्र होइन, लेखक बोल्छन् । ‘मनसरा’ले पनि यसलाई प्रमाणित गरिदिएको छ । यसमा पनि पात्र होइन, लेखक बोल्छन् । सामान्य लाग्ने सिनेमाका पात्रले विश्वका लामालामा तथ्यांक र कोट बोल्छन् । यसले पात्र होइन, हाम्रा सिनेमामा लेखक बोल्छन् भन्ने फेरि एकपटक ‘मनसरा’का केही संवादले स्पष्ट पारिदिएको छ । लेखकलाई आफ्ना कुरा राख्नु छ, ठाउँ होस् वा नहोस्, जबरजस्ती लाद्छन् । यो प्रवृत्तिबाट ‘मनसरा’ माथि उठ्न सकेको छैन ।

सिनेमा दृश्य भाषा हो, संवादले भन्दा दृश्य बोले राम्रो हुन्छ । मिरुनाले आफ्नो विगत पोख्ने सिनमा संवादभन्दा पनि बलियो दृश्य हुने ठाउँ थुप्र्रै छन् । निर्देशकले त्यो सोही सिनमा प्रवीणको पात्रमा प्रयोग गरेका छन् । यो त एउटा उदाहरण मात्रै हो, यस्ता थुप्रै ठाउँ छन्, जहाँ दृश्य बोलेर सिनेमा बलियो बनाउने सुविधालाई निर्देशकले नजरअन्दाज गरेका छन् । विम्ब र प्रतीक प्रयोग गरेर खिरिला कविता लेख्ने कवि उपेन्द्र आफैँ यो सिनेमाका लेखक पनि भएकाले यसतर्फ उनले मिहिनेत गर्न सक्ने थिए । तर, आवश्यक ठानेका छैनन् । बरु, उनी पात्रलाई संवाद रटाइरहन्छन् ।

पछिल्लो समय कतिपय नेपाली चलचित्रको क्लाइमेक्स सिक्वेललाई ठाउँ बनाउँदा वा कथा छोड्दा खल्लो हुने गरेको छ । ‘मनसरा’को क्लाइमेक्स पनि बलियो छैन । फर्मुला सिनेमाको क्लाइमेक्स र ‘मनसरा’को क्लाइमेक्समा ठूलो भिन्नता देखिँदैन । त्यसैले पनि सिनेमामा नौलोपन भेटिँदैन ।

यद्यपि, हाँस्न रमाउने दर्शकका लागि रमाइलो सिनेमा हो, ‘मनसरा’ । दृश्यभन्दा संवादमा रमाइलो मान्ने दर्शकले ‘मनसरा’ मन पराउँछन् । दयाहाङका हार्डकोर फ्यानलाई वियोगमा उनको छट्पटाहट र मिलनले आनन्दित बनाउन सक्छ । तर, सिनेमा दृश्य भाषा हो, सुन्ने होइन, हेर्ने हो भन्नेका लागि ‘मनसरा’ रोजाइमा नपर्ने चलचित्र हो ।

० ० ०

निर्देशक/लेखक : उपेन्द्र सुब्बा
कलाकार : प्रविण खतिवडा, दयाहाङ राई, मिरुना मगर, मेनुका प्रधान आदि । 
निर्माता : शैलेन्द्रध्वज कार्की 
कार्यकारी निर्माता : सिजन दाहाल
लेन्थ :  १३९ मिनेट
जानरा : सोसल ड्रामा
ब्यानर : कबड्डी फिल्मस् ।