देश दुश्चक्रको भुमरीमा पर्ने जोखिम प्रतिदिन बढेको छ । दुश्चक्रको पारो बढ्दै, चढ्दै छ । बेथिति, अराजकता र सामाजिक विशृङ्खलताले ल्याउने परिणाम दुश्चक्र हो जहाँ असल पक्ष कमजोर र नकारात्मक भाव प्रकृति बलशाली हुँदैजान्छ । यही हो दुश्चक्र । यस्तैलाई भन्छन् - अराजकता ।

राजनीतिक बेथिति, नीतिगत मनपरी, मूल्यहीन अर्थतन्त्र, विशृङ्खल सामाजिक प्रदूषण निरन्तर जारी रहनु वा बढ्दै जानु नेपालको नियति भएको छ । यो नियति अहिलेको मात्रै होइन वर्षौँवर्षको संक्रमण हो ।

राजनीतिक अराजकता । बेठेगान छ राजनीति । भनिन्छ देशमा संवैधानिक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र छ । जनता सार्वभौम अधिकार सम्पन्न भएका छन् । तर, के अहिले यिनै मूल्यमान्यताले देशको राजनीतिक कर्म चले चलाइएको छ ? जनता कति शक्तिशाली छन् ? वा जनताको नाममा शासन सत्तामा पुग्नेहरूको मनपरी चलेको छ ?

संसद् बन्दी छ । ‘सरकार किं कर्तव्य विमूढ ’ को नाटक गर्दै छ । तानाशाही शैलीमा जनता, नागरिकको मुख थुनिएको छ । नागरिक मुखरित हुने मुलुकको सर्वोच्च ठाउँ मानिने संसद् कहाँ छ ? त्यसले के काम गर्न पाएको छ ? कुनै दलको लहडमा बन्दी, निष्प्रभावी र निरुत्तरित बनाइएको हो–संसद्, सांसद्लाई ? यही हो लोकतन्त्र ? कम्युनिस्ट एमालेले के यस्तै राजनीतिलाई भन्ने गरेको हो – ‘जबज ?’

नेपालमा जति राजनीतिक नाराको भाउँतो अन्यत्र बिरलै होला ? कोही खाँटी कम्युनिस्ट छन् । कोही लोकतान्त्रिक कम्युनिस्ट रे ! जबजवादीहरू पनि । कोही अधिनायकवादी कम्युनिस्ट । केही छन् वर्गीय अधिनायकवादको धङधङी बोकेका तानाशाहीका ‘पोर्टर, इम्पोर्टर ।’ कोही प्रजातन्त्रवादी,कोही लोकतन्त्र भन्न रुचाउने नयाँ तर धेरै ‘खरानी घसुवा’ पनि भरमार छन् । नेपाली राजनीतिमा भरपर्दो सम्बल कुन वा के हो ? हामीले खोजेको र रोजेको त लोकतन्त्र हो । तर  के भइरहेछ ?

कोही समाजवादी । कोही वैज्ञानिक समाजवादी भन्न रुचाउने पुरातनपन्थी अर्थात् दलीय तानाशाही केन्द्रित समाजवाद । राजनीतिक दर्शनले कथित कम्युनिस्ट अधिनायकवाद । कोही प्रजातान्त्रिक वा लोकतान्त्रिक समाजवादी । बहुरूपी समाजवादीको थलो हो नेपाली राजनीति । संविधान भन्छ– ‘लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतामा आधारित समाजवाद ।’ तर सबैले आआफ्नो व्यापार विज्ञापनका डम्फु बनाएका छन् - समाजवादलाई । नारा लगाउने तर सम्पन्नता र समानताको मार्गमा हिँड्न तयार नहुने !

कोही राजतन्त्रवादी रे जहानियाँ वंश सत्ताका पुजारी । अठारौँ शताब्दीअघिको दासत्व सपना देख्नेहरू । कोही छन् – न विचारको ठेगाना पहिल्याएका, न व्यवहारको पहिचान बनाएका । गन्तव्यहीन, घर न घाटकाले कता पुर्‍याउन सक्छन् मुलुकलाई ? त्यस्ताले के देलान् जनता जनार्दनलाई ? सबै कुराले फुक्काफाल–गफ, गफाडीको जमात पनि आएको छ राजनीतिमा ।

लहैलहैमा बग्ने जनता जनार्दन । हुने नै भयो त राजनीतिक कमाल ? बहुरूपी र रंगीचंगी राजनीतिक कोलाहल । लहैलहैमा बग्नेहरूको झन् हुनै नै हो बेहाल । विवेकको उज्यालो खोज्न नसक्ने वा नजान्नेहरू हुने नै भए कुहिराको काग । राजनीति यस्तै, हामी जनता त्यस्तै, देशमा हुन्छ त के ? के राख्ने अपेक्षा ? 

यो निराशा होइन । स्थिति बोध हो । निराशा माथिको थप कुरा अलि पछि - तल । अब अर्थनीति, अर्थतन्त्र । संक्षिप्तमा लेख्दा – भद्रगोल अर्थ(नीति र तन्त्र) । पुंजीवादी हो कि समाजवादी ? उदार( पुँजीवादी ) अर्थतन्त्र कि ? कथित राष्ट्रिय अर्थतन्त्र ? निजी क्षेत्रलाई उत्साहित या निरुत्साहित गर्ने कस्तो अर्थनीति ? वा दुरुत्साहित गर्ने अर्थतन्त्र हो कि ? के हो अहिलेको अर्थनीति ? सरकारी, निजी, सहकारी मिल्ने तीन खुट्टे अर्थनीति हो कि ? भुइँफुट्टे अर्थतन्त्र ? देशको अहिलेको अर्थनीतिको आधार के हो ?

प्रतिदिन आधा दर्जनजति शवमाथि टिकेको विप्रेषणले धानिनु छ देश । कैयौं परिवार भत्किएका छन्, मीठो खाने , राम्रो लगाउने र धेरै पढ्ने लालसाका कति लालाबालको बिचल्लीसमेत भएको छ । सामाजिक विशृङ्खलता बढेको छ । मौलिक, सांस्कृतिक चिन्तन र पहिचानमा बाढी पसेको छ । कहाँ छ नेपाल ? माटो हो कि मान्छे नेपाल ? कवि माधव घिमिरेलाई यसरी उल्ट्याउँ – ‘नेपाली हामी नरहे कहाँ रहन्छ नेपाल ?’

हामी राजनीतिमा कहाँ ? अर्थ नीतिमा कहाँ ? बेठेगान, बेनाम र बेपहिचान ? यिनै स्रोतले गाइड (निर्देशित) गर्ने समाज वा सामाजिक नीति, सांस्कृतिक नीति, मौलिक नीति, भौगोलिक नीतिको के कुरा गर्नु ? नीति जति सबै कुहिराको काग । बाँकी व्यवहारको के ठेगान ? नीति निसृत बाटो नबन्दाको हिँडाइ विशृङखल हुने नै हो । देशको होस् कि, समाजको वा व्यक्तिकै पनि ।

आर्थिक भ्रष्टाचारको सीमा छैन । सफाइ गर्न अब त सम्भव पनि छैन कि जस्तो ‘पहाड’ देखिँदै छ । नीतिगत भ्रष्टाचारको जगमा मौलाएको आर्थिक भ्रष्टाचारलाई सरकार, केही दल र ठूला व्यवसायीको सुरक्षा कवच प्राप्त रहेछ । अहिले संसद्लाई बन्दी बनाइनु ‘मिलिजुली खानेहरूको’ भ्रष्टाचार लुकाउने मिलीभगत कृत्य हो ।

राज्यका कुनै निकाय र तहप्रति नागरिकको विश्वास, भरोसा र सम्मान छैन । राज्ययन्त्रहरूलाई  अविश्वसनीय बनाइएको छ, ती देखावटी हुनपुगेका छन् । न सरकारको सम्मान र भरोसा छ न त सरकारी संरचना र तिनमा पदासीनहरूकै विश्वास र भरोसा रह्यो । कहाँ छौँ हामी जीवन्त ? भनिने नागरिक समाज पनि थला बसेका छन् ।

निराशा, आक्रोश र विद्रोहजन्य देशको विद्यमान स्थितिप्रति जनता भने निराश बन्नु हुँदैन । लेख्नसक्नेले लेखेर र बोल्न जान्नेले बोलेर यावत् विकृतिविरुद्ध जेहाद छेड्नै पर्छ । विद्रोह गर्नैपर्छ । शनैःशनै असल परिवर्तनतिर मुलुकलाई नागरिकले नै डोहोर्‍याउनुपर्ने दायित्व थपिएको छ । दुनियाँको रीत पनि यही हो ।

सरकार त असफल । दलहरू बेइमान र गलत कर्मलाई दुरुत्साहन गर्ने अखडाजस्ता । राज्य संयन्त्र अविश्वसनीय र कमजोर । बेठेगान राजनीति, बेठेगान अर्थनीति ? यस्तो तस्बिर मुलुक चौतर्फी दुश्चक्रमा फस्दै गरेको दृश्य हो । दलहरू सुध्रिने अवसर पनि छ । जनता जागरूक हुने वाध्यता आयो । जनता सही बाटो लागे मुलुकको दुश्चक्र छाँट्न, छाँटिन सक्ला ।